Қазақстандағы нормашығармашылық саласында жүргізіліп жатқан реформа жайында кеңінен мағлұмат берілген брифингке сондай-ақ Әділет вице-министрі Наталья Пан қатысты.
Кей заңдар небәрі 35 баптан тұратын болса да, сол нормалардың жартысынан көбі жұмыс істемейді. Кейбір заң нормалары қарама-қайшылық туғызады. Сыбайлас жемқорлыққа жол ашатын, жемқорлық жасауға мүмкіндік туғызатын нормалар да кездеседі. Осындай заңдарды қолданыста ұстаудың қажеттілігі қанша? Заңдағы олқылықтар неге құжат қабылданбай тұрып ескерілмейді? Брифингте осы тектес сұрақтар қоғамда көптен бері талқыға түсіп келе жатқанын спикерлер де жоққа шығармады.
«Сондықтан да «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне норма шығаруды жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңға өзгертулер енгізу кезінде ерекше назарға алынған мәселелердің бірі осы болды», деген институт директоры журналистердің сұрақтарына жауап беру барысында «бұдан былай құқықтық мониторингті мемлекеттік органдардың барлығы жүргізуге міндетті» екенін атап өтті. «Әрбір мемлекеттік орган құқықтық мониторинг жүргізіп қана қоймай, заңдық сараптамаларының нәтижесін жыл соңында ресми порталдарында ашық түрде жариялап, қандай жетістіктерге қол жеткізгенін, заңдарында қандай кемшіліктер кеткенін көрсетіп береді. Бұл процестердің барлығы жоғарыда біз айтқан заң аясында жан-жақты қарастырылған. Егер заң өз деңгейінде жұмыс істейтін болса, нақты нәтижелерге қол жеткізуге болады», деді Рамазан Құмарбекұлы. Оның айтуынша, аталған заңның кейбір нормаларын іске асыру мақсатында қазіргі таңда мемлекеттік органдар арасында Үкімет қаулысының жобасы келісілуде екен.
Қазіргі кезде сараптама жүргізетін сарапшылардың тізімі, олардың құқықтары мен міндеттері, қажетті құжаттардың түрлері, сондай-ақ Әділет министрлігінің бұйрығымен бекітілетін 2-3 нормативтік құжат пен институт директоры бекітетін 3-4 құжат әзірлену үстінде. Заң бойынша басты өкілетті орган болғандықтан, тиісті құжаттар қабылданғаннан кейін аталған институтқа ұйымдастыру жұмыстарының барлығы жүктеліп отыр.
Р.Сарпеков сондай-ақ құқықтық сараптама өткізу тәртібінің өзгергенін де айтты. Бұған дейін ғылыми мекемелер, жоғары оқу орындары конкурсқа қатысу арқылы құқықтық мониторинг өткізу құқығын жеңіп алып отырған. Яғни сараптамамен бір мекеменің ішіндегі ғалымдар мен мамандар ғана айналысатын. «Ал қазіргі талап бойынша құқықтық сараптамаға Қазақстанның барлық аймағынан «сарапшы болуға лайықтымын», «білімім мен тәжірибем жеткілікті» деген кез келген адамның қатысуға құзыры бар. Ол үшін ғылыми дәрежесі, 10 жылға дейінгі заң саласында істеген еңбек өтілі болса жеткілікті. Сол бойынша бізге өтінішін тапсырса, тізімге енгіземіз. Тиісті сала бойынша құқықтық сараптамаға қатысады. Осы процестердің барлығын реттеу де институтқа жүктеліп отыр», деген институт директоры сөзінің соңында ғалымдар мен тәжірибелі заңгерлерді бірге жұмыс істеуге шақырды.
Брифингте Әділет вице-министрі Наталья Пан бұдан былай Үкіметтің бастамасымен әзірленген әрбір заң жобасында жұртшылықпен кеңес өткізуге арналған консультативтік құжат болатынын мәлімдеді. Бұл құжат әр саланың өзекті мәселесін неғұрлым терең зерделеп көруге, оларды шешудің әдіс-тәсілін пысықтауға мүмкіндік береді.
«Заң жобаларын әзірлеу рәсімі келесідей. Мемлекеттік органдар проблеманы анықтаған кезде тиісті талдау жүргізуге және оның нәтижелерін консультативтік құжатта көрсетуі тиіс. Бұдан әрі құжат жұртшылықпен және оның нақты нысаналы топтарымен консультациялар өткізу үшін «Ашық нормативтік құқықтық актілер» порталында жарияланады. Жұртшылықтың талқылауы бір немесе бірнеше тәсілді пайдалана отырып жүргізіледі. Мәселен, «Ашық НҚА» порталында талқылау, жария тыңдау мен пікірталас. Қоғам талқыланғаннан кейін ғана мемлекеттік орган талқыланатын мәселені шешу үшін заң әзірлеудің орынды екені туралы шешім қабылдайды», деп атап өтті спикер.
Мемлекеттік органдар халыққа заң жобалары мен қабылданған заңдардың ережелерін хабарлап қана қоймай, егжей-тегжей түсіндіруге де міндетті. Толықтырулар енгізілген заң қоғамды заң шығару процесіне тарту тетіктерін жетілдіріп қана қоймай, басқа да маңызды мәселелерді шешуге мұрындық болмақ. Атап айтқанда, мемлекеттік органдардың ақпараттық және түсіндіру жұмыстарына қойылатын талаптар күшейтіледі.
«Әр заң жобасы ең бірінші қарапайым халыққа түсіндіруді қажет етеді» деген министрлік өкілі: «Бұл бағдарлама азаматтарды заңнамаға енгізілген өзгерістер туралы хабардар етудің тәсілдері мен мерзімдерін ашық көрсететін нақты іс-шараларды қамтиды. Бұл, мысалы, сұхбат, мақала, онлайн-пікірталас, заң жобасының немесе заңның негізгі ережелерін түсіндіретін бейне материал және басқа да жолдары болуы мүмкін», деді.
Қабылданған заңдардың тиімділігі алдағы 5 жылда бағаланатынын айтып өткен спикер заң қабылданғаннан кейін әзірлеуші органның Әділет министрлігі мен Премьер-Министрдің кеңсесіне есеп беруі, азаматтарға жаңа міндеттер мен талаптарды белгілейтін нормалардың кем дегенде 60 күн күшіне енбейтіндігі жүргізіліп жатқан жұмыстың барынша ашықтығын білдіретінін айтып өтті.
Естеріңізге сала кетейік, заңдарды қабылдаудың неғұрлым ашық болуын көздейтін «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне норма шығаруды жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңға Мемлекет басшысы биыл 12 наурызда қол қойған болатын. Заң 26 наурыздан бастап толық күшіне енді.
