Қазақстан • 12 Мамыр, 2021

Қайта түлеген Түркістан

836 рет
көрсетілді
17 мин
оқу үшін

Жуырда өткен Қазақстан халқы Ассамблеясының XXIX сессиясында Тұңғыш Президентіміз – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Түркістан облысын құру туралы қабылдаған шешімінен кейін жаңа дәуірі басталған Түркістанды барып, көруге кеңес берген болатын.

Қайта түлеген Түркістан

«Екі жылдан астам уақыт өтті. Егер Түркістанда болмасаңыз, қазіргі қаланың қалай өзгергенін көруге келіңіз. Еліміздің астанасынан кейін бой көтерген жаңа қала болды. Бұл – еліміздің зор мүмкіндіктерінің тағы бір дәлелі. Жаңарған Түркістанды көргендердің барлығы таңғалуда. Бұл – республикамыздың мәде­ниет орталығы. Еліміздің оңтүс­ті­гіндегі тағы бір гүлденген қала. Жақында, менің бастамам­мен өткен Түркітілдес мемле­кет­тердің ынтымақтастық кеңесі саммитінің қорытындысы бо­йынша Түркістан ресми түрде түркі әлемінің рухани астанасы болып жарияланды», деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Облыс орталығының қалай өзгергенін көруге кеңес берген Елбасы Түркістанға арнайы ат басын бұрып, пайдалануға беріл­ген және құрылысы жүріп жатқан нысандарды арала­ды. Қала мен облыстың әлеу­мет­тік-экономикалық жағда­йына қанықты. Тұңғыш Прези­ден­тіміздің идеясы киелі Түркіс­танның ұлы қасиетінің жандана түсуіне, бүгінгідей ізгілікті істер­дің атқарылуына бастау­да. Осыдан үш жыл бұрын Елба­сы Жарлығымен Түркістан қала­сының облыс орталығына айналуы Түркі әлеміндегі тарихи оқиға болды. Тарихи ше­шім шежірелі шаһардың дамуына тың серпін берді. Бұрын аудан орталығы болып келген шағын шаһар қазір мәдени орталықтары көз тартатын жасыл желекті, көрікті қалаға айналып келеді.

Нұрсұлтан Назарбаев Түр­кістанға сапары барысында алдымен «Тұңғыш Президент сая­бағын» абаттандыру нәтиже­лерімен танысты. Жалпы аумағы 38 гектар болатын «Тұңғыш Пре­зидент саябағында» сыйым­дылығы 100 текше метр жасанды арал пайда болды. Ол үшін су ұңғымасы мен резервуар салынды. Он мыңға жуық ағаш отырғызылып, жолдар төселді. Жаңа демалыс орны ерекше дизайнда жасалған шамдармен жарықтандырылады. Сондай-ақ Елбасы қазақ хандарына арналған мемориалдық кешеннің ашылуына қатысты.

Онда иілген 21 қанатты көруге болады. Бұл Түркістанда жерленген 21 ханды білдіреді. Сондай-ақ осында Елбасы «Ұлы дала бір­лігі» атты капсуланы салды. Оның ішінде еліміздің түкпір-түкпіріндегі қасиетті жерлердің топырағы жиналған.

Жобалау құны 1,9 млрд теңге болатын мемориалдық кешеннің жалпы аумағы 0,85 гектарды құрайды. Жаңа нысанның барелье­фінде қазақ билерінің, қазақ даналарының көркемсөздері қашалған. Шеңбер тәріздес салын­ған пилондардағы гранит тақ­тайшаларға қазақ даласын бас­қарған 21 ханның есімімен қатар, олардың билік жүргізген жылдары да жазылған. Сондай-ақ Ел­басы Ахмет Ясауи кесенесінің жанында орналасқан этноауылда болды. «Этноауыл» кешені – қазақ даласының XVIII-XIX ғасырдағы өмірін бейнелейтін жоба. «Әзірет Сұлтан» мәдени қорығының буферлік аймағы мен Ахмет Ясауи кесенесінің бекініс қабырғасы, этнографиялық музейдің ортасында орын тепкен интерактивті этноауылдың аумағы 16 мың шаршы метрді құрайды. Көшпенділер өркениетінен көрініс беретін этноауыл аймағында қазақ даласындағы тұтас бір дәуір бейнеленген. «Этноауыл арқылы XVIII-XIX ғасырдың атмосферасын көрсеттік. Гастрономиялық аймақта Орта Азия елдеріне тиесілі аспаздық өнерді көруге болады. 7, 8, 12 қанатты, барлығы 9 түрлі өлшемдегі киіз үйлер мен «Хан сарайы» тігілген. Ауыл маңында жылқылардың «Табын» мүсіндік композициясы бейнеленген. Ежелгі құдық, садақшыларға арналған атыс тирі де қойылған. Бірнеше аймаққа бөлінген ауылдың жалпы көлемі – 3 гектар. Жоба этнографтардың, тарихшылардың кеңесі бойынша жасалған. Бұл жерде бабалардың заманын көріп қана қой­май, тамақты аспаздармен бірге пісіріп, шеберлермен бірге түйін түюге мүмкіндік бар. Түрлі көріністер түсіруге болады», дейді жобаның ұйымдастырушысы Айко Төкен.

Елбасы Әзірет Сұлтан қорық-музейінің аумағында салынған Яссы ботаникалық бағының даму барысымен де танысты. Бірнеше аллея, лабиринт, сәндік тоғандары бар бақтың аумағы 8 гектарға жуықтайды. Мұндағы жеміс ағаштары мен өзге де мыңға жуық сәндік ағаштардың көшеттері Германия, Бельгия мен Өзбекстан елдерінен әкелініп отырғызылған. Ал жасыл желектер 6 ұңғымадан шығатын сумен суарылады.

Содан соң Нұрсұлтан Назар­баев жаңа музыкалық драма театрдың ашылу рәсіміне қа­тыс­ты. Бұл театрда түркі әлеміне ортақ қойылымдар сахналанады. Композициялық көрінісі мен сәулеттік келбеті өзгеше ғимаратта тек қазақ актерлері ғана емес, ше­телдік танымал шеберлер де өнер көрсетеді. Төрт қабатты өнер орда­сының көрермендер залы 510 адамға арналған. Мұндағы вес­тибюль, кулуарлар, фойе, жи­нақтау холдары мен VIP залдар ұлттық нақышпен безендірілген. Көрермендерге және қызметтік персоналға шұғыл медициналық көмек көрсететін дәрігерге дейін қарастырылған.

Театрдың бас директоры Ай­нұр Көпбасарованың айтуынша, өнер ұжымында 190 адам штат­тық режімде жұмыс істей алады. Қазір актерлерді жұмысқа қабыл­дау жүріп жатыр. Олардың қатарында Дубайда, Мәскеуде тәжі­рибе жинаған режиссерлер мен композиторлар, менеджерлер бар. «Сан ғасырлық тарихы бар осындай киелі өлкедегі өнер ордасы Елбасының бастамасы­мен және қолдауымен салынды. Бұл өнер орталығының ерек­шелігі және тұжырымдамасы – пре­формативті театр атануында. Яғни қазақстандық қана емес, түркі әлеміне ортақ мем­лекеттердің актерлері де келі­сім­шарт негізінде осында жұмыс істейді. Алыс-жақын шетел­дер­ден, республиканың әр өңірінен талантты жас режиссерлер, сценографтар, хореографтар, актер­лерді жинаудамыз. Талантты жас­тардың ішінде Belcanto Вена академиясының түлегі Айя Шәріп, танымал композитор Хамит Шаңғалиев, Watanabe Buber балет академиясын, Ваганов атындағы орыс балет академиясын бітірген Мао Сакай сынды прима-балериналарымыз бар. Театрдың алға қойған жоспары көп», деді Айнұр Көпбасарова журналистерге берген сұхбатында.

Театрда Елбасы «Шаңырақ» миниат­юрасын тамашалады. Сондай-ақ «Құр­мет­ті қонақтар» кітабына естелік жазба қалдырып, БАҚ өкілдері үшін брифинг өткізді.

«Біз Тәуелсіздік жылдары тағы бір елеулі нысан – Түркістанды салдық. Көп ғасырлық тарихында Түркістанға мұндай қаржы, осыншама көңіл бөлінбеген. Жаңарған бірегей қала», деді Елбасы брифингте. Сондай-ақ Нұрсұлтан Назарбаев қала­ның архитектурасы көнетүркілік және заманауи сәулетке негізделгенін атап өтті. Халықаралық әуежайдың әлеуе­тіне тоқталып, Ыстанбұл, Ташкентпен қа­тынас жиілеп, туристік маршруттардың көбейе­тінін айтты. Жаңа жұмыс орындары ашылып, жастарға мүмкіндік туатынын, тұрғын үйлер көптеп салынып жатқанын тілге тиек етті. «Бұл Қазақстан үшін ғана емес, барлығы үшін бірегей қала болады. Керуен-сарайдың бір өзі неге тұрады?! Басқа нысандар, тартымды саябақтар, демалыс орындары бар. Қазір бұрын болмаған басқа қалаға келгендей әсер аласың. Сон­дықтан барлық түркістандықтарды мем­лекеттің осы бір ерекше сыйлығымен құт­­тықтаймын, ал сіздердің мемлекетке сый­лық­тарыңыз – ынтымақ, бірлік және Отаны­мыз үшін еңбек ету», деді Елбасы сөзінің соңында.

Түркістанға сапары барысын­да Тұңғыш Президентке 480 мың­нан астам кітап қоры бар облыс­тық ғылыми-әмбебап Fa­rab кітап­ханасының ерекшеліктері де көр­сетілді. Мұнда көне кітаптар, кесе­неге жүргізілген ең алғашқы зерттеу жұ­мыс­тары жайлы жазбалар сақтаулы. Ау­даны 2 600 шаршы метрлік үш қабатты ғима­раттың сәулеті кітап беттеріне ұқсас етіп салынған. «Кітапхана басқарушы ком­панияға берілген. Онда алаңсыз кітап оқып, рухани тұрғыда өзін-өзі дамытуға мүмкіндік мол. Оқырмандар үшін кітап оқу тегін. Балалар бұл жерде өздерін жан-жақты дамыта алады. Farab кітапханасы туристік орталықта орналасқан. Алыстан келген туристер өңірдегі қасиетті жерлерді аралап, тәу етіп шыққанша кемі 4 сағат кетеді. Ата-аналар осы аралықта балаларын кітапханадағы қызметкерлерге алаңсыз қалдыра алады. Оларға ақылы түрде қызықты қызмет түрлері көрсетіледі», дейді кітап­хана қызметкерлері. Бұдан бөлек, кітапхана ғимаратында жаңа туын­дылардың тұсаукесеріне арнал­ған жаңа үлгідегі шығарма­шылық залы, кәдесыйлар дүкені және кездесулерге арналған жайлы шай­хана, басқосу студиясы – коворкинг, компьютерлік сынып, фото және бейнетүсірілімге арналған мультимедиа залы бар. Бұл, әсіресе, блогерлер, фотографтар мен дизайнерлер үшін пайдалы орын болмақ. Кітапханада 3D модельдерін жасауға арналған проекциялық бөлме, каллиграфия және өнер студиясы, қыш құмыра жасауға арналған шеберхана бар. Балалар залында оқудан басқа роботтехника бойынша сабақтар өтеді. Ескі кітаптар, қол­жазбалар мен құжаттар архиві назарға ұсынылады. Ғылыми-зерт­теу тұрғысынан кітапхананың мақсаты – барлық құжатты, куә­ліктерді және басқа да маңызды материалдарды бір жерге жинау, оқырмандар мен ғалымдарға қолжетімді ету. Ол үшін барлық ақпарат сандық форматқа ауыс­тырылады. Екінші маңызды мін­дет – ескі құжаттар архивін жинап, сақтау. Ол үшін ерекше жағдайлар мен сыртқы факторларды бақылау қажет. Мұндай құ­жаттарды тотығуға қарсы жаб­дығы бар арнайы цех қалпына келтіреді. Мамандардың айтуынша, бұл – Орталық Азиядағы жалғыз цех. Үшінші маңызды бағыт – жасанды интеллектіні пайдалана отырып, тарихи кітаптар мен материалдардың үлкен дерек­қорын қалыптастыру.

Елбасы барған «Керуен-сарай» – Орталық Азиядағы ең ірі көп­функциялы туристік кешен. Бүгінде ол киелі қалаға келу­шілердің көзайымына айналған. Инвестициялық жобаны Turkistan Tourism City компаниясы іске асырды. Нысан Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне қарама-қарсы «Әзірет Сұлтан» мәдени қорығының буферлік аймағында 20,5 гектар аумақта орналасқан. Мұнда 4 мыңнан астам тұрақты жұмыс орны құрылды. Кешенге Жібек жолы дәуіріндегі саудагерлер мен қолөнершілер көшесі, «ұшатын театр», ат шоуын өткізуге арналған амфитеатр, Шығыс базары, сауда сөрелері, қонақүйлер мен мейрамханалар, СПА және фитнес-орталық, кинотеатр, отбасылық ойын-сауық орталығы кіреді. Бұл ретте барлық құрылымдар су арнасы арқылы байланыстырылған, онда судағы «қайық шеруі» театр­ландырылған шоуы өткізіледі. «Керуен-сарай» кешені Қожа Ах­мет Ясауи кесенесінен кейін өңірге турис­тер мен инвестицияларды тартатын басты орталыққа айналуы тиіс.

Түркістанға сапары барысында Елбасы өңірдің экономикалық-әлеуметтік даму барысынан да мағлұмат алды. Облыс орталы­ғының дамуы аудандарға оң ықпа­лын тигізуде. Өңірде барлық салада тың бастамалар қолға алынған. Облыс әкімі Өмірзақ Шөкеев Түркістан руханиятқа оң ықпал етіп, кәсіпкерліктің дамуына жол ашқанын және ұлтты ұйыстыратын мекенге айналғанын атап өтті. Аумағы ұлғайып, көркейе түскен қаланың тұрғындар саны да арта түскен. Облыс орталығы болғанға дейін халық саны 165 400 болса, бұл көрсеткіш бүгінде 200 мыңға жуықтаған. Түркістандықтар 100% табиғи газбен, 21,0% сар­қынды су жүйесімен, 98,5% орта­лықтандырылған таза ауыз сумен қамтылған. Облыстың жалпы өңірлік өнімі 2018 жылмен салыстырғанда 41%-ға артып, 2,4 трлн теңгені құрады (2018 ж. – 1,7 трлн теңге), өнеркәсіп өнімінің көлемі 18%-ға, ауыл шаруашылығы өнімі 34%-ға артқан. Соңғы 3 жылда инвестиция көлемі 2,4 есеге ұлғайып, өткен жылы 703,3 млрд теңге болды (2018 ж. – 288,1 млрд теңге), оның ішінде Түркістанға 367,6 млрд теңге инвестиция салынған. Биылға өңірге 800 млрд теңге инвестиция тарту жоспарланған. Үдемелі ин­дустриялық-инновациялық даму бағдарламасы аясында құны 10 606,4 млн теңге болатын 14 жоба іске қосылып, 1922 жұмыс орны ашылды. Биылғы қаңтар-наурыз айында өндірілген өнім көлемі 708,8 млн теңгені, жалпы өнеркәсіп өнімі көлеміндегі үлесі 18,3 пайызды құрады. Ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі 994,0 млн теңге болды. Жыл басынан бері 11 299 шағын және орта бизнес субъектілері тіркелген, 26 378 адам жұмыспен қамтылған. Шағын және орта бизнес субъектілерінің шығарған өнім көлемі 21,9 млрд теңгені құрады. Пайдалануға берілген тұрғын үйлердің жалпы ауданы – 4,8 мың шаршы метр. Ал облыс орталығы Түркістан қаласының 2021 жылға арналған бюджеті 115,6 млрд теңге, оның ішінде өзіндік кірістер – 18,7 млрд теңге. Қала бюджетінің 9,7 млрд теңгесі немесе 9,2 % әлеу­меттік салаға бағытталған.

Өңірде 134,9 млрд теңгеге өнеркәсіп өнімі өндірілсе, оның 43,7% үлесін құрайтын тау-кен өндіру саласында өндірілген өнім көлемі 58,9 млрд теңге болды. Өңдеу өнеркәсібінің үлесі 45,2% немесе өнім көлемі 61,0 млрд теңгені құрады. Ауыл шаруа­шылығының жалпы өнім көлемі 93,6 млрд теңге болып, 1,7%-ға артқан. 2021 жылдың 1 сәуіріне облыстағы шаруашылықтардың барлық санаттарындағы ірі қара мал саны – 1 239,8 мың немесе өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 106,3%. Құрылыс жұмыстарының көлемі 37,6 млрд теңге болып, өткен жылдың тиісті кезеңіне 2,6 есе артқан. Тұрғын үй құрылысын дамытуға 20,1 млрд теңге инвестиция бағытталған. Жалпы алаңы 96,1 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілген. Ал күн сайын көркейіп келе жатқан Түркістанның әкім­шілік-іскерлік орталығында 7, 9 және 12 қабатты 89 тұрғын үй­дің құрылысы (354 мың ш.м.,
5 684 пәтер) бюджет есебінен жүр­гізілуде. Өткен жылдан өтпелі 7 қабатты 24 үйдің 7-уі (336 пәтер, 19 677 ш.м.) пайда­лануға қабылданып, банкке сатуға берілген. Соңғы жылдары басымдық беріліп отырған денсаулық сақтау саласына 2021 жылы бюджет есебінен 15,0 млрд теңге қарастырылған. Оның ішінде 3 млрд теңге медицина ме­кемелерінің материалдық-техни­калық базасын жақсарту мақсатына бағытталған.

Түркістанды жасыл қалаға айналдыру бағытында 400 гектар жер­ге жайғасқан 11 саябақ, 5 жасыл аймақ, 25 аллея мен гүлзар және 29 көше бар. Әр саябақ креа­тивті әрі ерекше, қайталанбас үлгіде салынған. Бекзат Сат­тар­ханов көшесінің бойындағы «Желілік саябақтың» көлемі 20 гектардан асады. Саябақта 5 мыңға жуық ағаш, 25 мыңға жуық жасыл бұта егіліп, жасанды тоған орнатылған. Мыңнан астам шаммен жарықтандырылып, субұрқақ, орындықтар, 2 мыңнан астам кіші архитектуралық форма қойылған. Жалпы аумағы 5 гектар жерде орналасқан Нұр­сұлтан Назарбаев атындағы жаяу жүр­гін­шілер аллеясы аумағы жарықтандырылып, көпжылдық және гүлді ағаштар егілген. «Әзірет Сұлтан» қорық-музейінің аумағы да абаттандырылып, жарық шамдар орнатылды. Жиырма гектар аумаққа газон төселіп, ағаштар отырғызылды. Суару жүйелері жүргізіліп, жолаяқтар төселді. Субұрқақтар са­лынып, шағын сәулеттік мүсін­дер орнатылды. Сондай-ақ «Нұр-Сұлтан» алаңы, «Жібек жолы» саябағы, «Дендросаябақ», Яссы көшесіндегі «Желілік саябақтың» құрылысы аяқталған.

Түркістанға сапары барысында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өңірде атқарылып жатқан жұмыс­тарды оң бағалап, облыс орталы­ғының жаңарып, күн сайын өзгеріп жатқанын атап өтті.

 

Түркістан облысы