Ұлттық экономика министрлігі әзірлеген сайлау заңнамасына енгізілген өзгерістердің нәтижесінде әкім сайлауына үміткерлер ұсынудың екі тетігі пайда болды: тіркелген саяси партиялар атынан ұсыну және өзін өзі ұсыну.
Кандидатураның аралас тетігі азаматтық қоғамды дамыту және азаматтарды шешім қабылдау процесіне тарту үшін маңызды.
Шетелдердің тәжірибесі көрсеткендей, заңнама партиясыз кандидаттардың мэр лауазымына сайлану мүмкіндігін қамтамасыз етсе, сайлаушылар жергілікті саясатқа белсенді қатысады. Мұндай тетіктер кандидаттар үшін партиялық билеттің болуына қарамастан, сайлануға мүмкіндік беріп қана қоймайды, сонымен бірге жергілікті сайлауға қатысуды едәуір арттырады. Бұл кейіннен үлкен сайлаудың, яғни парламенттік және президенттік сайлауға азаматтардың көптеп қатысуына ықпал етеді.
Ауыл, кент, ауылдық округ әкімдерін тікелей сайлау осы сайлау процесін дербестендіруді білдіреді, яғни сайлаушылар белгілі бір саяси тұлғаны таңдай отырып, жергілікті атқарушы органды кім басқаратыны туралы көбірек білетін болады.
Жаңа сайлау процесінің тағы бір жағымды мультипликативті әсері – партиялардың электорат алдындағы жауапкершілігін арттыру болады. Өйткені партиялық кандидаттар өздерінің жеңісі мен әкім боп сайлануы үшін электораттың нақты қолдауына ие болуы керек. Бұл партиялар өз стратегияларын өзгерген жүйеге бейімдеуі керек дегенді білдіреді. Ол үшін олар халыққа ұнайтын кандидаттарды ұсынуы керек, өйткені бұдан былай сайлаушылар партия немесе партиялық тізімді емес, жергілікті деңгейдегі саяси қайраткерді, көшбасшыны таңдайды. Осылайша, жаңа сайлау жүйесі менеджерлердің жаңа буынына өзін дәлелдеуге мүмкіндік береді.
Жергілікті деңгейдегі сайлау процесінің қазақстандық реформасы жергілікті басқару органдарының мәртебесін арттыруда, сайланған басқарушылардың халық алдындағы жауапкершілігін арттыруда, халықтық бақылауды күшейтуде және азаматтық қоғам институттарын дамытуда маңызы зор.
Айдана АКЕСИНА,
Президент жанындағы ҚСЗИ Әлеуметтік-саяси зерттеулер бөлімнің ғылыми қызметкері
