Гена мен Чебурашка

Бүгінде бұл екі дос әлемнің көптеген елін­де танымал, тіпті жапон, швед тілдерінде сөйлеседі. Бірақ жарты ғасыр бұрын осынша танымал болады деген ой ешкімнің қаперіне кірмеген, тіпті жазушы Эдуард Успенскийдің өзі де ойламаған болар. «Қолтырауын Гена және оның достары» кітабының алғашқы басылымы 1966 жылы балалар әдебиеті баспасында Валерий Альфеевскийдің суреттерімен жарық көрді. Бұл осыған дейін «Көңілді піл» атты поэзия жинағын шығарған Успенскийдің алғашқы прозалық романы-тұғын. Үш жылдан соң Роман Качановтың әйгілі «Крокодил Гена» анимациялық фильмі көпшілікке жол тартты, осыдан соң-ақ фильм кейіпкерлері атақты болып шыға келді. Бұдан соң да Гена мен оның достары жайында тағы үш мультфильм жарық көрді. Мультфильмдегі образдарды жақсарта түсу үшін кейіпкерлер келбетін өзгертуге тура келді. Мәселен, қоюшы-суретші Леонид Шварцманның тікелей қатысуымен құлағы кішкентай сүйкімсіз көрінетін Чебурашка дереу қалқанқұлақ болып, көзі бақырайып шыға келді. «Қолтырауын Гена және оның достары» кітабының алғысөзінде айтылғандай, Чебурашка – кітап авторының балалық шағындағы сүйікті ойыншығы болған. Әке-шешесінің айтуынша, ойыншық жаңадан сатып алынғанда тропикалық ормандарда өмір сүретін жануар болған көрінеді. Әбден тозығы жеткен ойыншықтың аю, я қоян екені айырғысыз болып, әйтеуір ойыншық белгісінен үлкен көзі мен жалпы бітімі қалса керек. Сондықтан негізгі мәтінде шынымен белгісіз тропикалық жануар кейпінде суреттелетін Чебурашка апельсин толы қорапта ұйықтап қалып, үлкен қалаға тап болады. Апельсинге тойып алған жануар сүрініп, құлай берген соң директор «Чебурашка» атап кетеді.

Ал қолтырауын прототипі баланың ойын­­шығы емес, ол кәдімгі композитор Ян Френкелдің өзі болатын. 1983 жылы «Балалар әдебиеті» баспасының 50 жылдық мерейтойында Ус­пенский сахнаға көтеріліп: «Қымбатты дос­тар, енді сіздерге қолтырауын Гена кімге арналды деген қорқынышты құпияны ашқалы тұрмын. Ол осында, дәл алдарыңызда отыр» деді. Зал­дағылар болса төралқа мүшелері ме деп бір-біріне қарасып, Генаны іздеп жатты. Успенский аудиториядағы күлкінің бәсеңдеуін күтіп: «Ян Абрамович, тұрыңыз, өтінемін» деді. Френкель орнынан тұрып, жиналғандарға тағзым етті. Шамасы, композитордың мінезі мен болмысы расында қамқор, мейірімді келген қолтырауынға ұқсас болса керек.

Бірақ мультфильмді түсіру кезінде сурет­шілер Ян Френкельдің бейнесін емес, тұмсықты келген нағыз қолтырауынның бейнесін қол­данды. Мультфильмде Гена тігінен жүріп, кос­тюм, баскиім киеді, күн сайын хайуанаттар бағына барып, сонда қолтырауын болып жұмыс істейді. Оның жұмыс орнының үстінде: «Афри­калық қолтырауын Гена. Жасы елуде. Тамақтандыруға және сипауға болады» деп жазылған.

Ал кітаптағы тағы бір кейіпкер, ол – Шапо­кляк есімді кемпір (көне баскиімнің атауы). Біздің екі достың басты қарсыласы. Сюжет желі­сіне сәйкес, басты міндеті – «зұлымдық жинау». Жалпы, бұл кейіпкердің шығу тегі қызық. Автор баспасөзге берген бір сұхбатында аталған кейіпкер бірінші әйелінің прототипі екенін мойындаған еді, ал мультфильм кейіпкерлерінің сыртқы пошымын ойлап тапқан суретші Леонид Шварцман Шапоклякты қайын енесінен аздап «көшіріп алған» деседі.

Жоғарыда айтқанымыздай, 1970 жылдары Швеция сериал, радиохабарлар, граммофон жазбаларын және комикс журналдарын шығарып, ондағы кейіпкерлерді Друттен мен Гена («Drutten och Gena») деп атады. Яғни швед тілінде Чебурашка Друттен деп атал­­ды. Құлау, сүріну сөзі ауызекі швед тілінде друттен дегенге саяды. Ал Роман Кача­новтың мультфильмдеріне құрмет ретінде жапон режиссері Макото Накамура Гена мен Чебурашканы «Чебурашка» (2013) толық метрлі қуыршақ фильміне айналдырды. Аңызға айналған кеңестік мультфильмнің мінезін сақтау үшін барлық қуыршақ пен декорация қайта жасалды: мимика мен кейіпкер дауыстарын барынша дәл беруге тырысты.

Достық біріктіреді, қиындық шыңдайды. Аты аңызға айналған мультфильмнің айтар ойы осы жолдарда жатқандай. Бір-біріне қалт­қысыз сенген достар осы күні вагонға жай­ғасқан күйінде тым ұзаққа сапарлап барады. Жақсылыққа сенетіндер жайында көңілді ән шырқап барады.