Арнайы экономикалық аймақтың артықшылығы

Экономикалық аймақтың мақсаты – отандық өндірісті дамыту. Жалпы алғанда, 80 кәсіпорында 4 мыңнан астам адам жұмыс істейді. Мұндағы кәсіпорын­дардың барлығы дерлік жер, табыс, қосымша құн салығынан боса­тылған. Мүлік салығын да төле­мейді. Мемлекет тарапынан осыншама кең­шілік жасалған өндіріс ошақтары шығаратын тауарлардың 70 пайызы қазақ­стандық үлгіде.
Елордада екі экономикалық аймақ бар. Бірі – «Астана – жаңа қала», екін­шісі – «Астана-Технополис». 2002 жылы құрылған алғашқы аймақ әкім­шілік-іскерлік бөлімнен және №1 индус­триалды парктен тұрады. 2018 жылы құрылған «Астана-Технополис» ғы­лымды коммерцияландыруға баса мән береді. Бұл орайда аймақ Назарбаев Универ­ситетпен тізе қосып жұмыс істейді.

– №1 индустриалды парк аумағында жалпы сомасы 200 млрд теңге болатын 83 ин­вес­тициялық жоба жүзеге асып жатыр. Оның 52-сі іске қосылған. 31 зауыт жобалау және құрылыс кезеңінде. Тағы үш зауыт әуежай жақта орналасқан. Экономикалық аймақ өндіретін негізгі өнімдер ретінде – локомотив, электро­воз, әскери брондау техникасын, еуропалық тікұшақтар, электронды-оптикалық құрыл­­ғылар, жиһаз өнімдері, парфюмерия, минералды тыңайтқыш, лифт, құры­лыс материалдарын айта аламыз, – дейді «Астана-Технополис» арнайы эконо­микалық аймағын басқарушы компания» АҚ Басқарма төрағасы Бақытжан Досқазиев.

Біз алдымен «Спецпроектпрогресс» ЖШС-ға келдік. Мұнда металл құ­ры­лым­дары мен сэндвич-панелдер шығарылады екен. Жұмыс істей бас­тағанына бір апта ғана болған. Жобаның жалпы құны – 648,7 млн теңге.

– Қазір құрылысқа аса қажетті ме­талл құрылымдары мен сэндвич-па­нелдерді шығару арқылы отандық нарық сұранысын қамтамасыз етеміз және импортқа тәуелділікті азайтамыз деп ойлаймын. Біздің зауыт толықтай автоматтандырылған. Қабырғаға және шатырға қажетті сэндвич-панелдер және модульдік құрылымдар шығарылады. Бәрі де ISO 9001 стандартына сәйкес келеді. Өндірісте сенімді және сапалы материалдар пайдаланамыз. Сол арқылы жылына 4 мың тоннаға дейін металл құрылымдарын және 600 мың шаршы метр сэндвич-панелдер шығаруды жоспарлап отырмыз, – дейді өндіріс орнының басшысы Руслан Түсіпбеков.

Зауыт басшысының айтуынша, өнім өндіруге қажетті шикізат табу жағынан қиыншылық жоқ.

– Қос компонентті желім мен минералды мақта Өскеменде, Макинскіде өндірі­леді. Сынық болаттарды «АрселорМиттал Теміртау» зауыты­нан аламыз. Бірінші кезекте ішкі нарық­ты қамтығымыз келеді. Дегенмен Ресей, Әзербайжан елдері тарапынан қызы­ғушылық бар, – дейді Р.Түсіпбеков.

Бұдан кейінгі бағытымыз – «Astana Ютария Ltd» тігін фабрикасы еді. Кірген бойда ұзын дәліздің оң қапталына түгел­дей осы фабрика цехынан шыққан киім­дер ілініпті. Өрт сөндіруші, полицей, дәрігер, көше тазалаушы, басқа да маман иелері, қарапайым азаматтар тұр­мыс жағдайында киетін киімнің түр-түрі самсап тұр. Үлкен залға түгел жай­ғасқан тігіншілердің бар назары алдындағы түрлі-түрлі мата қиық­тарында ғана. Тігін машинасы мен жіп орағыш құрылғылардың дауысы ғана естіледі. Жұмыс қызып жатыр.

Фабрика 2015 жылы ашылыпты. Содан бері бірыңғай формалы киімдер мен арнайы киімдерді тігіп, тоқыма бұйым­дарын сыртқы нарыққа сату бо­­йын­ша ірі экспорттаушылардың қатарына енген. Сондай-ақ тігін өнді­рісіне арналған машиналар да өндіреді. Жалпы құны 2,5 млрд теңге болатын кәсіпорын 416 адамды жұмыспен қам­тып отыр. Қазіргі кезде жылына 2 млн бұйым, 500 бірлік машина өндіріп отыр.

– Шикізат бағасы өнімнің түпкі баға­сына әсер етіп жатады. Оңтүстікте мал шаруашылығының жақсы жолға қойылып, одан жүн алу мүмкіндігі бар екеніне қарамастан елімізде шикізат өн­дірісі дамымай тұр. Синтетикалық мата­ларға қатысты да осындай проблема бар. Жүн аралас маталардың басым бөлігі Беларусь, Ресей және жақын шетелдерден әкелінеді, – дейді «Astana Ютария Ltd» тігін фабрикасы бас директорының орын­басары Гүлнәр Игембаева.

Оның айтуынша, былтырғы пандемия салқыны фабриканы да айналып өтпеген. Табыстың тең жартысын жоғалт­тық дейді кәсіпорын басшысы. 2019 жылғы деңгейге жету үшін әлі біраз уақыт қажет көрінеді. Мекеме басшылығының айтуынша, осыншама еңбекті атқарып отырған фабрикаға әлі де болса мемлекет қолдауы қажет-ақ.

– Қазір бізде 350-ге жуық адам жұ­мыс істейді. Егер нормасын орындаса 250 мың теңгеден жоғары алады. Орындай алмаса 100 мың, тіпті одан да төмен болуы мүмкін. Жалақы мөлшері ең­бек өнімділігі мен жұмысшының білік­тілігіне тікелей байланысты. Фабрика төрт жыл бойы елдің қорғаныс саласын киім-кешекпен қамтамасыз етті. Бұл біз үшін өте жақсы болды. Мемлекет қол­дауы бар кезде тауарлардың сатылымына, қызметкерлердің жалақысына алаң­дамайсың. Ал жалпы халық тұтынуы үшін өндіріс жасаған кезде тауарлардың қан­шалықты өтетінін, табыс әкелетінін білмейміз, – дейді басшының орынбасары.

Арнайы экономикалық аймақта тағы бірнеше табысты жобалар баршылық. Бұл қатарда франциялық Alstom технология­сы бойынша электровоз өндірісін жолға қойған «Электровоз құрастыру зауыты» ЖШС, «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы аясында құрылыс кран­дарын өндіретін «Лашын Фактори» ЖШС, құр­ғақ құрылыс қоспаларын шығаратын «Selena Insulations» ЖШС кәсіпорындары бар.

Астаналық арнайы экономикалық ай­мақ­тың өнімдеріне Әзербайжан мем­ле­кеті қызығушылық танытып отырған көрінеді.

– Біз Қазақстан тауарларын әркез сапалы материал деп түсінеміз. Екінші жағынан алғанда өзгенің затын сатып алғанша өзіміздің бауырлас елдің тауарын сатып алғанды жөн көреміз. Қазір қазақстандық өнімді сатып алу бойынша келісім аяқталуға жақын. Мен мұнда зауытпен, өніммен жақыннан танысып жатырмын. Өз еліме тиісті ақ­паратты жеткіземін. 25 мамырда Нұр-Сұл­тан қаласында Әзербайжанның сауда үйі ашылған еді. Енді бірер күнде Бакуде Қазақстанның сауда үйі ашыл­мақ. Мұндай ынтымақтастық екі ел арасында сауда-саттықтың дамуын өркендетеді. Сауда үйінің басты мақсаты – делдалсыз, екі ел ара­сындағы өндірушілерді бір-бірімен тіке­лей байланыстыру, – дейді Әзербайжан сау­да үйі директорының орынбасары Фаик Әлиев.

Бауырлас мемлекет әсіресе, минералды тыңайтқыш, мұнаралы кран, лифт, эвакуациялық респираторлық құ­рылғы және коммуналдық техникаға қызы­ғу­шылық танытып отыр екен.

– Екі жыл бұрын сыртқа 11 млрд теңгенің тауарын экспорттасақ, былтыр бұл көрсеткішті 28 млрд-қа жеткіздік. Қазір біздің өнімдерді Өзбекстан, Әзер­байжан, Қырғызстан, Молдова, Ресей, Түр­кия елдері тұтынып отыр. Негізінен локомотив, электровоз, тыңайтқыш өнімдер, малдың құлағына арналған сыр­ғаларды экспорттап жатырмыз. Өнім­дерімізді импорттаушылар қата­рына жақын арада Түрікменстан мен Татарстан елдері де кірмек. Өндіріс өркендеуі үшін инвестиция тартып жатырмыз. 2019 жылы 1,1 трлн, ал былтыр 2 трлн теңге инвестиция келді. Қар­жының басым бөлігі өнеркәсіп саласына бағытталып, соның нәтижесінде жұмыс орындары көптеп ашылуда. Дәл қазір арнайы экономикалық аймақта 52 мекеме жұмыс істеп тұр. Биыл тағы 10 өнеркәсіпті іске қосуды жоспар­лап отырмыз, – дейді «Астана-Технополис» арнайы экономикалық аймағын басқарушы компания» АҚ Басқарма төрағасы Бақыт­жан Досқазиев.

Жақында ғана Үкіметте арнайы эко­номи­калық аймақ мәселелері талқы­ланған еді. Қазіргі кезде ел аумағында 13 АЭА жұмыс істейді. Бүкіл ел бо­йынша іске асып жатқан 303 жоба 20 мыңнан астам жұмыс орнын құруға сеп болған. Шығарылып жатқан 136 өнім түрінің 30-дан астамы индустрияландыру бағдарламасын іске асырудың нәтижесінде пайда болған. Соның ішінде тікұшақтар, винтовкаға арналған оптикалық көздеуіштер, түнгі көру құрылғылары, бронетранспортерлер, локомотивтер, электр локомотивтер, жолаушылар вагондары, премиум-құбырлар, мақта целлюлозасы, полипропилен жіптері бар. Осыншама өндіріске қарамастан АЭА қыз­метінің тиімділігін арттыру күн тәртібіндегі бас­ты мәселелердің бірі болып тұр.

Есеп комитетінің төрағасы Наталья Годунованың айтуынша, дәл қазір ел аумағында АЭА-лардың 60 пайызы қаңырап бос тұр. Оның құрылысын аяқтау үшін тағы 280 млрд теңге керек.

«Таяуда біз АЭА-лар қызметінің тиімділігіне қатысты аудитті аяқтадық. Олардың міндеті – заманауи жоғары өнімді, бәсекеге қабілетті өндірістерді дамыту. Әрине, оны іске асырып та жатыр. Дегенмен мәселе де жоқ емес. 2001-2019 жылдар аралығында АЭА-лардың инфрақұрылымын дамытуға республикалық бюджеттен 372 млрд теңге бөлінген. Оның 62 пайызы – Ұлттық қор қаражаты», дейді Н.Годунова.

«Үкімет бұл мәселеге байланысты арнайы жұмыс тобын құрып, тез арада шешілуі тиіс мәселелер ретін анықтады: АЭА әрекет ету мерзімін белгілей оты­рып, жеңілдіктер мен преференция­лар беру үшін нақты және айқын критерийлерді анықтау; қолданыстағы заңнаманы жетіл­діру арқылы өз міндеттемелерін орын­дамағаны үшін инвесторлардың жауапкер­шілігін белгілеу; жеке АЭА-ның одан әрі жұ­мыс істеуінің мақсаттылығы, соның ішінде «Қорғас» ШЫХО, «Химпарк Тараз», «Астана – жаңа қала», делінген Үкімет­­­тің баспасөз қызметі таратқан ақпарат­та.

Премьер-Министрдің бірінші орынбасары Әлихан Смайылов бір аптаның ішінде АЭА қызметін жақсарту бо­йынша ұсынылған тәсілдерді пысықтап, тиімді нәтиже шығаруды тапсырған.

Сапар соңында «QazIndustry» Қазақ­стандық индустрия және экспорт орта­лығы» АҚ индустриялық инфрақұры­лымды дамыту дирекциясының басшысы Нұрлан Құдияровпен аз-кем сұқ­баттасудың сәті түсті. АЭА-лардың Мемлекет басшылығы тарапынан сынға ілігіп жатқаны туралы сұрап үлгердік.

– Біздегі АЭА-лардың салынғанына көп болған жоқ. «Астана – жаңа қала» 2000 жылдардың бас кезінде салынды. «Қызылжар» АЭА, «Астана-Тех­нополис», Түркістандағы арнайы аймақ­тардың бой көтергеніне бір-екі жыл енді толып жатыр. Сондықтан олар­дың жұмысына баға беру қиынырақ. Әлемде мұндай аймақтардың саны 5 мыңнан асады. Соның 30 пайызы діт­теген мақсатына жете алмаған. Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, АЭА-лар тиімділік көрсетуі үшін бірінші кезекте оған қажетті инфрақұрылым жасалуы керек. Тиісті инфрақұрылым жасалғаннан кейін 6-8 жыл уақыт жобамен толықтыруға жұмсалады. Біздегі әр АЭА өзіндік даму кезеңінде. Жұмыс тобы аясында АЭА-лар қызметіне талдау жасап, нақты ұсыныстар беретін боламыз, – дейді Нұрлан Құдияров.

АЭА аумағынан ұзағанда бір ғана ой болды: Осыншама өндіріс тектен текке қолға алынбағаны белгілі. Түпкі мақсат – отандық өндірісті дамыту, сол арқылы отандастарды жұмыспен қамту. АЭА-лар жұмысын тиімсіз деп бағалаудың өзі-ақ жұмыс істеп жүрген инвесторлардың берекесін қашырып, отандық өндіріске құйылғалы тұрған инвестицияның бетін қайтаруы ықтимал. Ал бізге жеке инвестициялық қаражат ауадай қажет. АЭА-лар туралы әңгіме қозғағанда оның ұзақ мерзімді экономикалық перспективада дамитынын, белгілі бір уақыт өткен соң ғана жеміс беретінін, есесіне сол нәтиже елдің экономикалық тәуелсіздігін қамтамасыз ете алатынын ұмытпау керек сияқты.