– 1991 жылы 30 желтоқсанда Финляндия Қазақстан тәуелсіздігін мойындады. Содан бері 30 жылға жуық уақыт өтіпті. Осы кезеңде екіжақты қарым-қатынас қай бағытта дамыды?
– Қазақстан мен Финляндия арасында жоғары деңгейдегі ұзақ мерзімді көптеген екіжақты қарым-қатынас орнатылған. Екі елдің байланысында негізінен, саудаға басымдық беріледі. Өкінішке қарай, сауда-экономикалық қарым-қатынастың дамуы соңғы бірнеше жылда, әсіресе коронавирус пандемиясының салдарынан тоқтап қалды.
Сондықтан өз компанияларымыздың қазақстандық нарыққа шығуына, қазақстандықтардың Финляндияға жол табуына көмектесу үшін, сондай-ақ елдеріміз арасында қалыптасқан іскерлік әлеуетті ашу үшін көп жұмыс істеуіміз керек.
Ынтымақтастығымыздың маңызды құралы – Финляндия – Қазақстан үкіметаралық комиссиясы. Комиссияға Даму жөніндегі ынтымақтастық және сыртқы сауда министрі Вилле Скиннари және Қазақстанның Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Мағзұм Мырзағалиев тең төрағалық етеді. Тең төрағалар жақында Қазақстанда бас қосты. Егер қолайлы жағдай туындаса, Финляндия тарапы комиссияның келесі отырысын осы жылдың аяғында Финляндияда өткізуді жоспарлап отыр.
Финляндия Еуропалық одақтың мүшесі екені белгілі. Сондықтан бұл Қазақстанмен қарым-қатынасымызды қалыптастыруға көмектеседі. Шынында да, Финляндияның өңірдегі елдермен екіжақты ынтымақтастығы Орталық Азия бойынша Еуропалық одақ стратегиясының жалпы мақсаттарын қолдауға арналған. Сондай-ақ 2020 жылғы наурызда күшіне енген Еуропалық одақ – Қазақстан арасындағы кеңейтілген серіктестік пен ынтымақтастық туралы келісімді жүзеге асыруға қолдау білдіргіміз келеді. Еуропалық одақ арқылы Қазақстандағы және жалпы Орталық Азиядағы көптеген бағдарламаға, соның ішінде ЕО қаржыландыратын Covid-19 дағдарысына қарсы іс-қимылды Орталық Азияда жүзеге асыруға қатысамыз және үлес қосамыз.
– 2013 жылы Қазақстан мен Финляндия арасында «жасыл» экономиканы дамыту мен жаңғыртудағы серіктестік туралы Декларацияға қол қойылды. Бұл салада қандай жұмыстар атқарылып жатыр?
– «Жасыл» экономиканы дамыту – елдеріміз арасындағы ынтымақтастықтың маңызды бағыты. Бұл тақырып дипломаттарымыздың арасындағы кездесулерде баса айтылды. Сонымен қатар министріміздің жақында болған сапары кезінде де көп талқыланды.
«Жасыл» экономиканы дамытудың өзектілігі артып, маңызы арта түсті. Өйткені климаттың өзгеруі, ластану, урбанизация, халықтың қартаюы және ресурстардың тапшылығы секілді жаһандық мегатрендтермен күресеміз. Сондықтан коронавирус індетінен кейін қайтадан қалыпты өмірге оралып, «жасыл түске» енуіміз керек.
Финляндияда таза технологияларға, тұрақты биоэкономикаға және жаңармалы экономикаға көп қаражат саламыз. Фин компаниялары климат пен тұрақты өндіріс, қалдықтарды басқару, биоэкономика (биоотын, ақылды энергетика) секілді көптеген салаларда климатқа сай келетін, айналмалы негіздегі шешімдер ұсынады. Біздің көптеген компанияларымыз қазірдің өзінде қазақстандық компаниялармен және басқа ұйымдармен келіссөздер жүргізіп жатыр. Әлбетте, біз осы ынтымақтастықты қолдаймыз.
– 2017 жылдан бері контейнерлік тасымал жүйесі іске қосылды. Қазіргі таңда бұл бағыттың болашағы туралы айта кетсеңіз?
– Финляндия мен Қытай арасындағы Қазақстан арқылы алғашқы тікелей теміржол байланысы 2017 жылы іске қосылды. Бұл Еуропа мен Қытайдың дамып келе жатқан нарығын жаңа әрі жылдам көлік байланысын нығайтуға қажеттіліктен туындады. Қазақстан арқылы Қытайға тікелей баратын теміржол көлігінің дамуы Финляндия тарапынан компаниялар бастамасымен жүзеге асырылады.
Әлемді жайлаған індет пен теңіз жүк тасымалындағы кейінгі кездегі кедергілерге байланысты, өткен жылы бұл бағыттағы теміржол көлігімен жүк тасу көрсеткіші көбейді. Мысалы, компанияларымыздың бірі – Nurminen Logistics 2020 жылы Қытайдан келетін контейнерлік пойыздар тасымалының көлемін үш есеге арттырды.
Сонымен қатар Финляндия – Ресей – Қазақстан – Қытай автокөлік дәлізінің логистикалық әлеуеті де маңызды. Осыған байланысты біз шекарадан өтуге арналған электронды мөрлер мен электронды құжаттар секілді цифрлы шешімдерді қолдаймыз.
– БҰҰ жүргізген зерттеуге сәйкес Финляндия қатарынан төртінші жыл әлемдегі ең бақытты ел атанып отыр. Мұндай жетістіктің кілті неде?
– Финляндия төрт рет, 2018-2021 жылдары әлемдегі ең бақытты ел атанды. Бұл біздің қоғамның жеке адамдардың бақытты болуын қолдайтынын көрсетеді. Финляндия қоғамы үшін бақыт – жоғары деңгейдегі жеке бас бостандығы бар адамдардан құралған, институттарға және бір-біріне сенетін тең құқылы және жақсы басқарылатын қоғамның нәтижесі.
Финляндия халқының бақыты мынандай әлеуметтік факторларларға байланысты. The Legatum Prosperity индексіне сүйенсек, басқару деңгейі бойынша Финляндия әлем бойынша бірінші орында тұр.
Transparency International рейтингінде ашықтық жөнінде Финляндия үшінші орынға ие. Freedom House индексінде Финляндия саяси және азаматтық бостандықтар жөнінен көш бастап тұр. Bertelsmann Stiftung тізімінде әлемдегі үшінші әлеуметтік әділетті мемлекет.
Жалпы скандинавиялықтар бақыт рейтингінде жақсы нәтиже көрсетеді. Мұны скандинавиялық модельден іздеуге болады. Өйткені мұнда демократияға, теңдікке және жеке бостандыққа баса назар аударады.
– Финляндия – жемқорлықпен күресте үлкен табысқа жеткен елдердің бірі. Бұл бағытта қандай мәселелерге басымдық берілді?
– Тарих бойы фин қоғамы сенім мен жауапкершіліктің үйлесімі негізінде құрылды. Сенім ашықтық пен айқындылыққа негізделген. Ашықтық – ақпарат пен коммуникация еркіндігі, сондай-ақ азаматтар мен азаматтық қоғам үшін қоғамның араласу жолымен жұмыс істеу әдісін жақсарту мүмкіндігі. Сондықтан Финляндия азаматтық қоғам мен үкімет арасындағы диалогты қолдайды.
Сенімнің артында жауапкершілікті терең сезіну жатыр. Фин қоғамы бүкіл адам күш біріктіріп, ережелерге бағынған жағдайда ғана жетістікке жететініне сенеді. Тұрғындардың бәріне қолдан келгенін істеуге мүмкіндік беріледі. Бұл тең мүмкіндіктер тең жауапкершіліктермен теңдестірілген қоғамда ғана болуы мүмкін.
Цифрландыру жақсы мемлекеттік басқарудың дамуымен қатар жүреді. Бұл мемлекеттік басқару міндеттерін орындау және мемлекеттік қызметтерді көрсетумен бірге тиімді ақпараттық басқаруға мүмкіндік береді. Бұл тиімді басқару қағидаттары негізінде мемлекеттік органдардың тиімділігін арттырады, сондай-ақ азаматтардың сенімін нығайтады.
– Финляндияның қазіргі премьер-министрі – өте жас дипломат. Сондай-ақ министрлер кабинетінде де жас лауазымды тұлғалар жетерлік. Жалпы, елде жастар қанша жасынан бастап саясатқа араласады?
– Теңдік – фин қоғамының негізі. Санна Марин Финляндияның премьер-министрі болуы бұған дәлел. Санна Мариннің Үкімет басшысы атануы ерекшелік емес. Керісінше, бұл Финляндияда жынысыңыз, жасыңыз немесе тегіңіз болашағыңызды анықтамайтынының жақсы мысалы.
Финляндияда шешім қабылдауға жастардың қатысуы маңызды деп есептейміз. Сондай-ақ бастамашылық танытып, идеялары мен белсенділіктерін алға тартқан жастардың арқасында көптеген жетістіктерге жеттік.
Ел жастарының муниципалдық шешімдер қабылдауға қатысу құқығы заңмен бекітілген. Финляндияның кез келген муниципалитетінде 18 жасқа толмаған адамдар үшін жастар кеңесі немесе оған теңестірілген орган болуы керек. Олардың өміріне әсер ететін барлық мәселелерде, соның ішінде білім беру, қоршаған орта, тұрғын үй және қоғамдық көліктерде жастардың көзқарасы тыңдалып, қарастырылуы тиіс.
Жастар кеңестері – финдік жастардың шешім қабылдауға қатысудың жалғыз әдісі емес. Мектепте, университетте олар студенттік кеңестер мен кәсіподақтарға қатыса алады. Сондай-ақ жастардың өздері басқаратын көптеген жергілікті, аймақтық және жалпыұлттық бірлестіктері бар.
– Таяуда Премьер-министрдің таңғы асқа жұмсаған қаржысы қызу талқыға түсті. Былай қарасаңыз, жұмсалған қаражат соншалықты көп сома емес. Бірақ қоғам мұны талқылады. Осы орайда, мұндай деңгейге жету, яғни бюджеттің әр тиынын есептеу фин қоғамына оңайға соқпаған шығар?
– Финляндияда адамдар жалпыға қолжетімді ақпаратқа қол жеткізуге құқылы. Демек саясаткерлердің жалақысы мен олардың шығындары көпшілікке жарияланады. Ал адамдар мен баспасөз бұл мәселелерді талқылай алады. Бұл мемлекеттік шешімдер қабылдаудың ашықтығын арттырады.
– Қазақтардың қандай өнері мен мәдениеті қызықтырады? Елші ретінде қандай ерекшеліктерді байқадыңыз?
– Қазақтардың бай мәдениеті мен дәстүрлерін білу – өте қызықты. Жібек жолы бойындағы археологиялық орындарды зерттегім келеді. Сонымен қатар мені заманауи өнер мен музыка қызықтырады. Қазақстанның көшпелі дәстүрі Финляндиядан мүлдем өзгеше болғанына қарамастан, шайбалы хоккей мен сауна секілді ортақ қызығушылықтарымыз бар екеніне қуаныштымын.
– Отбасыңыздың елімізге келгендегі алғашқы әсері қалай болды?
– Қазақстандағы адамдар өте қонақжай. Соның нәтижесінде тез сіңісіп кетуге мүмкіндік береді.
– Қазақстанда дипломатиялық қызметіңізді бастағаныңызға көп болған жоқ. Осы уақыт аралығында еліміздің аймақтарын аралап шыға алдыңыз ба?
– Өкінішке қарай, Covid-19 шектеулеріне байланысты әлі күнге дейін Қазақстанның әртүрлі аймақтарына бара алмадым. Алматыға бірнеше рет бардым. Жақын арада басқа қалаларға да барамын деп үміттенемін.
– Биыл – Қазақстан Тәуелсіздігінің 30 жылдығы. Елші ретінде еліміздің осы отыз жылдағы даму деңгейіне қандай баға берер едіңіз?
– Қазақстан 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан бастап, керемет экономикалық көрсеткіштерге қол жеткізді. Мемлекет кірісі ортадан жоғары экономикаға айналды. Құрылымдық реформалар мен экономиканы әртараптандыруды әлі де жалғастыру қажет. Осы орайда, Президент Қасым-Жомарт Тоқаев елді одан әрі дамыту үшін мықты реформалық бағдарлама ұстанып отыр.
– «Еgemen Qazaqstan» газетінің оқырмандарына айтар тілегіңіз?
– Қазақстан халқын Тәуелсіздіктің 30 жылдығымен құттықтағым келеді. Covid-19 пандемиясының қиын кезеңі таяу арада аяқталады деп сенемін. Қазақстандықтарды Финляндияға келіп, көлдеріміз бен ормандарымызды көріп, фин мәдениетін білуге шақырамын. Сондай-ақ финдіктерді кең-байтақ еліңізді және оның әсем көрінісі мен мәдениетін білу үшін Қазақстанға келуге шақырамын.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Абай АСАНКЕЛІДҰЛЫ,
«Egemen Qazaqstan»
