Әлемдегі ең ірі табыс көзі санатындағы темекі индустриясы үшін жастар қашанда тұтынушылардың жаңа буыны болып қала бермек. Бұрын темекі шегетіндердің қатарында ер адамдар көп болса, қазір бұл үрдіс теңесіп, әйелдердің саны да көбейді.
Біздің еліміз де жасөспірімдерді зиянды түтінге жолатпау үшін нақты шаралар мен заңдар да қабылдап жатыр. Бірақ соның бірі дұрыс, бірі бұрыс болып жатады. Тіпті кейде заңсыздыққа жетелейтін, соңына дейін жетілдірілмеген заңдардың да қабылданып жататыны өкінішті. Атап айтқанда, Қазақстанда бөлшек сауда дүкендерінде темекіні ашық орналастыруға тыйым салу «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекске сәйкес, 2021 жылғы 1 шілдеден бастап күшіне енді. Бұл заңды бұзғаны үшін сауда нүктелерінің иелеріне 180 мыңнан 1 млн теңгеге дейін айыппұл салынады. Нәтижесінде, қазір шағын, кішігірім дүкендердегі жағдай тіпті күлкілі деуге болады. Ең өтімді тауарлардың бірі болып тұрған темекі өнімдерін сатушылар кілем, картонмен жауып жасырады, әйтеуір сатудың айласын табады. Бұл сатушыларға да, сатып алушыларға да қолайсыздықтар әкеліп қана қоймайды, заңсыздыққа, сапасы күмәнді темекі өнімдерінің нарыққа шығуына жол ашады.
Ал шылымқорлар осыдан бір өзгеріс көрді ме? Темекі өнімдерін тұтынушылардың өздері бұл жаңалық пен темекі шегуге деген тәуелділіктің төмендеуі арасындағы тікелей байланысты байқап отырған жоқ. Бұрын ашық сатылса, қазір тығып сатады. Бірақ сатылып жатыр. Керісінше, темекіні ашық сатуға тыйым салу жалған темекі өнімдерінің таралуына ықпал етуі мүмкін. Осы мәселеге қатысты «Қазақстан тұтынушылар лигасы қауымдастығы» ЗТБ басқарма төрағасы Светлана Романовскаяның пікірінше, халықты тәрбиелеу құралы ретінде кез келген тыйым жұмыс істемейді.
Талай мемлекеттің тәжірибесі көрсеткендей, темекі сатуға тыйым салған елдерде темекі шегу деңгейі бұрынғы деңгейде қалып отыр. Мысалы, көрші Ресейде 2014 жылы темекіні ашық орналастыруға тыйым салынғаннан кейін, AC Nielsen халықаралық агенттігінің мәліметінше, темекі өнімдерін заңсыз сату 2013 жылғы 19,3%-дан 2016 жылы 28,3%-ға дейін өскен. Ирландияда тыйым салынғаннан кейін шағын дүкендерде сату төмендесе де, керісінше заңсыз сауда айтарлықтай ұлғайды. Қазіргі уақытта Ирландияда заңсыз өнімнің үлесі нарықтың жалпы көлемінің 25%-ын құрайды.
«Бөлшек саудада темекіні ашық орналастыруға тыйым салу – заңсыз темекі өнімдерінің таралуына ықпал ететін факторлардың бірі. Адал емес сатушыларға заңсыз тауарларды ашық сөреден гөрі жасырын сату оңайырақ. Тыйым салу жағдайында тұтынушыға қандай өнімді сатып алатынын анықтау қиын. Мұндай шара Қазақстандағы темекі шегушілердің санын азайтуға көмектесе ме? Бұған мен сенімді емеспін», дейді С.Романовская.
Енді мына қызықты қараңыз, шылымқорлық – әсіресе, дүниежүзі екі жыл бойы коронавирус пандемиясымен күресіп жатқан кезде көкейкесті мәселе. Оның үстіне пандемия басталғанда халық арасында темекі шегушілерде індет жұқтыру қаупінің аз болатыны және жұқтырған жағдайда оның ағымының жеңіл болатыны туралы жалған ақпараттар желдей есті.
Медицина мамандары шындыққа қатысы жоқ ақпараттардың анық-қанығын нақты дәйектеп берді. Керісінше темекі түтіні шылымқорлардың өкпе тінін зақымдап, иммунитетін әлсіретеді. Сол себепті жіті респираторлық синдромның дамуы (SARS-CoV-2) керісінше жоғарылайды және сырқаттанғандарға аурудың өршуінің салдары ауыр тиеді. Мұны темекі шегу және COVID-19 арасындағы байланыс туралы зерттеулер растайды.
Мәселен, Қытайдың 552 ауруханасында COVID-19-дың зертханалық талдауларының нәтижелері бойынша дәлелденген 1 099 пациентте ауру салдарлары зерттелді. Зерттеулердің нәтижелері бойынша сол кезде темекі шегетін пациенттердің 12,4%-ы қайтыс болған және қарқынды терапия бөлімшесіне емделуге жатқызылған немесе темекі шекпейтін пациенттерге қарағанда өкпенің жасанды желдетуіне көбірек мұқтаж болғаны анықталды.
Тоқ етерін айтқанда, денсаулық та, дұрыс заңдар да керек.
