Бірақ мінберге көтерілген профессор У.Фиерман қағазға қарамай, әлдебір сөздерді ойша еске түсіре тұрып, асықпай қазақша сөйлей бастаған. Қазақ елі туралы тараған жақсы пікірлерді айтып, көпшіліктің ілтипатына ие болған. Сосын әзірше сөздік қоры аз екеніне кешірім сұрап, келесіде баяндамасын тұтастай қазақша жасайтынына уәде бергенінде залдағылар ду қол шапалақтаған.
Бір сәті түскенде одан қазақ тілін үйрену үшін қандай мұғалімнен сабақ алғаны, қай әдістемені қолданғаны туралы сұрап едім, Уильям Фиерман мырза: «Ал интернет не үшін керек?» деді маған кәдімгідей таңырқай қарап. Бұл мен үшін кейінгі жылда да басты «қаруыма» айналған жауап болды. Біздің елдегі «қазақ тілін үйрететін орталықтар, оқулықтар, әдістемелер, мұғалімдер жоқ» деп сайрай жөнелетіндерді тоқтататын жауап. Содан бері мен заман жаңалығын орынды қолдана білген шетелдік профессорға сілтеме жасай отырып: «Бізде бәрі бар, тек сізде ынта жоқ» дейтін болдым әлгіндей «жылауықтарға».
Иә, біздің елімізде мемлекеттік тілді үйренем деушілерге жағдай барынша жасалған: жыл сайын бюджеттен мол қаражат бөлініп, оқулықтар мен сөздіктер, әдістемелік құралдар шығарылады. Семинарлар, тренингтер, сайыстар, конкурстар өткізіледі. Жыл өткен сайын тілді меңгергісі келетіндердің қызығушылығын оятып, мүмкіндігі арттырылатын жаңа форматтар енгізіледі.
Сондай тың тәсілдің бірі биыл 28 маусым мен 3 шілде аралығында Баянауыл жерінде өткізілген Қазақстан халқы Ассамблеясының этномәдени бірлестіктер жастарына арналған Тіл мектебінде бастау алды. Ол – талапкерді тілдік ортаға бойлай енгізе отырып, сөйлету жобасы.
Бұл – кезінде «Назарбаев зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымының Республикалық білім беру бағдарламалары орталығында қызмет еткен, педагогика ғылымдарының докторы, профессор (марқұм) Мақпал Жадринаның басшылығымен Канада, Финляндия, Эстония мемлекеттерінің тілге бойлау тәжірибесін зерделеп, өзімізге бейімделген тың тәсіл. Оны бірнеше жыл бойы Назарбаев зияткерлік мектептерінің әдіскерлері сынақтан өткізіп, өміршеңдігін дәлелдеген. Қазіргі кезде Талдықорған, Көкшетау қалаларының жекелеген балабақшалары мен мектептері, елордамыздағы «Қарлығаш» балабақшасы осы әдістемемен нәтижелі жұмыс істеуде.
Тілге бойлау бағдарламалары – оқу кезінде екі немесе одан да көп тіл қолданылатын бағдарламалар. Ал бұл жоба Ассамблеяға қалай келді?
Тілге бойлау бағдарламасы туралы осыдан бірнеше жыл бұрын Назарбаев зияткерлік мектептері базасында өткен ғылыми-практикалық конференцияда ілеспе аударма жасағанда білдім. Содан кейін бұл жобаны мемлекеттік тілді меңгерем деген ересектер арасында іске асыру идеясы пайда болды. Бүгін, міне, сол неше жылдан бері көңіл түкпірінде жүрген ойымыз орындалғанын жария ететін сәт туды.
Жоба Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің «Қоғамдық келісім» республикалық мемлекеттік мекемесі ұйымдастырған Қазақстан халқы Ассамблеясының Тіл мектебінде іске асырылды. Оны «Назарбаев зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымы Республикалық білім беру бағдарламалары орталығының әдіскер-оқытушысы, М.Жадринаның ізбасар шәкірті, психология және педагогика ғылымдарының магистрі Жанат Қажығалиева өз шәкірті, елордадағы № 61 орта мектептің мұғалімі Жәмила Сентаева екеуі сынақтан өткізді.
Тіл мектебіне еліміздің түкпір-түкпіріндегі этномәдени бірлестіктер мемлекеттік тілді үйренем, білгенімді жетілдірем деп тілек білдірген өз өкілдерін жіберді. Олардың тілді білу деңгейін ұстаздар алғашқы күнгі «Кеден бекеті» деп аталатын танысу сынағында анықтап, оқитын жастар мен әдіскерлер топтарға бөлінді.
Тілге бойлай ену арқылы сөйлеп үйрену бағдарламасының басты қағидаты – сабақтар да, адамдар арасындағы қарым-қатынас та, саяхаттар мен ойындар да тек үйренетін тілде жүргізілетіні. Шыны керек, «Кеден бекетінде» өз деңгейлері туралы «тілді тек түсінем» деген қатысушылар үшін ғана емес, дәріскерлер үшін де оңайға соққан жоқ. Бірақ қандай шаруаны қолға алсақ та, бастысы – ынта мен табандылық екеніне тағы бір көз жеткіздік. Алғашқы күндері тұтқиылдан қойылатын «Қайдан келдің?», «Жағдайың қалай?», «Бөлмеде кіммен бірге тұрасың?», «Қазақ тілін үйренгің келе ме?», «Отбасыңда неше адам бар?» деген сияқты қарапайым сұрақтардан да сасып қалатын жігіттер мен қыздар бірте-бірте еркін, сеніммен жауап бере бастады.
Тіл мектебінің жұмыс жоспары елде іске асырылып келе жатқан «Рухани жаңғыру» бағдарламасының «Туған жер», «Киелі Қазақстан» сияқты кіші бағдарламаларымен ұштастырыла отырып құрылғаны жастардың туған жер табиғаты, Баянауылда туған ұлы тұлғалар, қазақ халқының салт-дәстүрлері туралы мол мағлұмат алуына мүмкіндік берді. Жастардың сабақтан сабаққа өткен сайын өзгеріп, өсіп келе жатқанын көзбен көріп, сүйіндік.
Домбырасын тастамайтын көкшетаулық Роман Борисовский Тіл мектебінің жұлдызына айналды: оның күйлерінсіз ешбір іс-шара өтпейтін. Ол әуелі «Ерке сылқымды» не «Адайды» мың құбылта тартып, енді бірде классикалық туындыларды ойнағанда ұйып тыңдамайтын жан жоқ. «Ұлттық аспапта ойнаған соң ол халықтың тілін де жете білуім керек. Қазақ әндерін айтқым келеді», деді ол менімен әңгімесінде. Айтқандай, домбыра үйрену туралы ойды оған ұстазы Амангелді Төшкенов салған екен. Былтыр аяулы ұстазы кенет көз жұмғанда рухы риза болсын деп, ол қастерлейтін аспапта шебер ойнайтын болам деп өзіне сөз беріпті.
Тіл мектебіне келгендердің мемлекеттік тілді үйренуге бел буғандары бірден байқалды. Жастар қиялдарының ұшқырлығын, қазақтың салт-дәстүрлерін білетіндігін көрсетуге тырысқандығын, кейде сабақты тақырыптық шағын қойылымға айналдырып жібергендігін тіл білуге деген құштарлықтың белгісі деп таныдық.
Кез келген іс-шара тартымсыз болса, одан ешқандай нәтиже күтуге болмайды. Бұл ретте Тіл мектебінің жұмысы мазмұнды болуымен қатар, жақсы ұйымдастырылғандығын айтқан жөн. Премьер-Министр орынбасарының кеңесшісі Нәзипа Шанаидың жастарды баурап алған, әдіскерлерге бағыт-бағдар берген танымдық-тақырыптық әңгімелері, Павлодар облыстық Аналар кеңесінің төрағасы Бақытжамал Максилованың шеберлік сабақтары тіл үйретудің нәтижелі болуына ықпал еткені анық. Ал Тіл мектебінің басты кейіпкері де, жастардың да, ересектердің де сүйіктісі – жоба авторы Жанат Қажығалиева болғаны даусыз. Ол қазақ тілін табиғи түрде меңгерудің психологиялық-педагогикалық аспектілерін терең меңгерген маман екенін танытты.
Ұстаздың ұстанымы сондай – сөйлеймін деп талпынған адамның қатесін шығарып, ұялтпауы керек. Онсыз да сөздік қорының аздығынан, акцентінен қысылып, сөйлеуге батылы жетпей жүрген адамды түзете берсең, ол тығылып, мүлде сөйлемей қояды. Тіл мектебінің бір артықшылығы – тілді меңгеру деңгейі шамалас адамдардың біреулер қатемді айтып, күлкіге айналдырады деп жасқанбай сөйлей алатындығы. Осылайша, Ассамблеяның Тіл мектебі психологиялық кедергілерді еңсеру ортасына айналды.
Әр іс-шараның көшбасшылары болады. Тіл мектебінде де мемлекеттік тілді, қазақтың салт-дәстүрін жақсы меңгерген Тамара Дайкова, Максим Голиков, Агджа Набиева, Элвин Магаррамов сынды жастар құрбыларына өнеге көрсетті. Ал қазақ тілін білу деңгейлері өте жақсы Владимир Чепель, Екатерина Гедзур, Елена Пак, Галина Дураченко сияқты жастардың біліктілігі бағаланып, олар мемлекеттік тілді меңгертудің жаңа әдістемесі бойынша жұмыс істейтін әдіскерлер қатарына қосылды.
Сонымен бір апталық Тіл мектебі өз жұмысын аяқтап, жастар өз өңірлеріне аттанды. Жас жүректерді өз мемлекетінің тілін меңгергеніне деген мақтаныш кернеп кеткені анық. Олардың Тіл мектебінен алған тәлімі, мемлекеттік тілге деген сезімдері туралы әлеуметтік желіден оқып, қуанып отырмыз. Біз айтқандай көбі тырысып, қазақ тілінде жазыпты.
Камал ӘЛПЕЙІСОВА,
жазушы, филология ғылымдарының кандидаты,
Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі
