Осы орайда Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры жанындағы Қоғамдық консультативтік кеңестің бар екенін көпшілік біле бермейді. Бұл институт қаншалықты тиімді, әлде формальды құрылым рөлін атқара ма? Әлбетте, денсаулық сақтауды басқарудың түрлі саласында және жалпы әлеуметтік салада біліктілігі жоғары, яғни білікті медицина мамандары, Парламент депутаттары, қоғамдық бірлестіктердің өкілдері, зерттеушілер, сарапшылардан құралған Қоғамдық консультативтік кеңестің мүшелері – денсаулық сақтау саласын әр қырынан білетін, тәжірибесімен және білімімен бөлісе алатын, сырттай баға бере алатын, міндетті медициналық сақтандыру жүйесінің жұмысын жақсарту үшін сындарлы ұсыныстарын бере алатын кәсіби мамандар. Десе де түпкілікті шешім қабылдауға құқығы жоқ. Қор басшылығы (Басқарма мүшелері де, құрылымдық бөлімшелердің басшылары да) кеңес мүшелері көтерген мәселелерді шешуге қаншалықты қызығушылық танытады?
ӘМСҚ жанындағы Қоғамдық консультативтік кеңестің төрағасы Серік Бектұрғанов бұл кеңестің шешімдері өкім беру емес, ұсынымдық сипатта екенін түсіну қажет екенін айтады.
– Біз Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры жауапкершілігінен тыс мәселелерді де жиі талқылаймыз. Кейде күрделі мәселелерді шешудің тәсілдерін іздестіру қиын. Бірінші кезекте зерттеуді қажет ететін негізгі мәселелерді, оның ішінде ӘМСҚ қызметіне қатысты мәселелерді қамтитын бекітілген жұмыс жоспарына сәйкес қызмет атқарамыз. Десек те бұл қатып қалған қасаң қағида емес. Кейде маңызды мәселелер туындаған кезде жоспардан алыстап кетеміз. Қордың жұмысы мен денсаулық сақтау жүйесін бір-бірінен бөліп қарауға болмайды. Алайда кей ұсыныстарымыз Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорының қызметі шегінен асып түсіп жатады. Сондықтан Денсаулық сақтау министріне Қоғамдық консультативтік кеңес отырысында талқыланған бірқатар проблемаларға назар аударуды сұраймыз, – дейді ол.
Әрине, медициналық сақтандыру жүйесінің жұмысына қатысты әркім әртүрлі пікірде. Денсаулық сақтауды жақсартудың алғышарты – медицина саласын қаржыландырудың ұлғаюы. Міндетті медициналық сақтандырудың нәтижесінде тегін дәрі-дәрмекке, үнемі жетіспей жататын ауруханалардың техникалық жабдықталуына, кадрлармен қамтылуына, жаңа технологияларды енгізуге және басқа да көптеген денсаулық қажеттіліктеріне қомақты қаржы аударылуда. Бұл қаражат халыққа көрсетілетін медициналық көмектің көлемін ұлғайтуға, пациенттерді қабылдауға, олардың қымбат тексерулерден, зертханалық зерттеулерден өтіп, тегін берілетін дәрі-дәрмектер тізімін көбейтуге мүмкіндік берді, операциялар көптеп жасалуда, оңалту шаралары жандана басталды. Медициналық сақтандыру қаражаты пандемия кезінде адам өмірін құтқаратын «қауіпсіздік жастығына» айналды. Мамандардың айтуынша, 2019 жылы Міндетті медициналық сақтандыруды енгізу бойынша жұмысты қолға ала бастаған кезде, денсаулық сақтау жүйесінің қалыпты жұмыс істеуі үшін шамамен 1,5 трлн теңге жетіспеді. Бұл қаражат денсаулық сақтау объектілерінің жабдықталуын ретке келтіруге қажет болды.
ДДҰ сарапшыларының мәліметі бойынша, 2019 жылдың соңында МӘМС жүйесі енгізілгенге дейін халықтың өз қалтасынан жұмсалатын шығындары 700 млрд теңгеден асқан. Яғни егер қандай да бір емханада қажетті құрал-жабдықтар немесе маман болмаса, онда науқас медициналық қызметтерді ақылы алуға мәжбүр болады. Бұл – медицина ұйымдарының жеткіліксіз жабдықталуынан, денсаулық сақтау жүйесін тиісінше қаржыландырудың жеткіліксіздігінен туатын келеңсіздік.
– Медициналық көмек сапасының жақсарғанын сезіну үшін біз азаматтардың денсаулық сақтау жүйесіне көбірек қаражат салуымыз керек. Бұл біз қалағандай жылдам болмаса да, қазірдің өзінде болып жатыр. 2018 жылы сала бюджеті 925 млрд теңгеден асты. Биыл екі есе көп – 1,8 трлн теңгеден астам. Оның ішінде, жарналар мен аударымдар арқылы денсаулық сақтау саласына шамамен 700 млрд теңге түсетін болады, оның 50%-ы жеңілдік санаттары бар азаматтарға арналған мемлекеттік бюджет. 2020 жылдың 1 қаңтарында МӘМС жүйесі іске қосылғаннан бірден ештеңе түбегейлі және сапалы өзгеріп кетпейтінін атап өткім келеді. Өйткені МӘМС жүйесі енгізілген кезде медициналық мекемелердің, кадр мәселесі, қызметкерлер жағдайы, ауруханалар мен емханалардың жабдықталуы сол соңғы жылдардағы күйінде еді. Сондықтан азаматтардың МӘМС жүйесін енгізгенде және олардың жеке жарналарын шегергенде бәрі күрт жақсарады деген үміттері ақталмады. Медицинадағы қаражат жетіспеушілігі тарифтердің төмендігіне байланысты орын алады, тарифтер 2014 жылдан бері өзгермеген, дәрігерлер мен медицина қызметкерлерінің жалақысы төмен, материалдық-техникалық жабдықталу проблемалары бар. Сондықтан бүгінде, негізінен, емханалар мен олардағы мамандар жағдайы МӘМС жүйесі енгізілгенге дейін қалай болса, әзірге сол күйінде деуге болады. Ал сақтандырудан түскен қосымша қаражат жалақыны көтеруге және ең өткір тапшылық мәселелерін шешуге жұмсалды. Мысалы, былтыр денсаулық сақтау бюджеті 1 трлн 734 млрд теңгені құрады, оның 400 млрд теңгесі (жарналар мен аударымдар) МӘМС жүйесінде көрсетілген медициналық қызметтер ақысын төлеуге жұмсалды. Бұл ретте оның 300 млрд теңгеге жуығы халықтың 15 жеңілдік санаты бар азаматтары үшін мемлекет бюджетінен төленеді. Яғни міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруға кететін шығындардың көп бөлігі әлі де мемлекет есебінен жүргізіледі деуге болады, – дейді С.Бектұрғанов.
Кеңес төрағасының айтуынша, ең әуелі, бүгінде ӘМСҚ стратегиялық сатып алушы ретінде жеткізушілермен медициналық қызмет көрсетуге келісімшарт жасайтынын, сонымен қатар сапа стандарттарының сақталуын талап ете отырып, олардан аударылатын қаражаттың сұралатынын атап өткен жөн. Медициналық қауымдастық бұл туралы біледі, азаматтар да білуге тиіс. Қор сақтандыру ұйымы бола отырып, емделушілердің құқықтарын қорғауды өз мойнына алып отыр, азаматтардың шағымдары мен өтініштерін қарайды, демек ол азаматтардың мүдделерін қорғайды. Бұрын медициналық қызметтің сапасын мұқият тексеретін мұндай тетік болмаған.
Медициналық көмектің қолжетімділік деңгейі де артып келеді. Былтырдан бастап Денсаулық сақтау министрлігі Қормен бірге жекеменшік емханаларды жүйеге тарту және олардың қызмет аясын кеңейту бойынша жұмыс жүргізуде. Сондай-ақ медициналық ұйымдар диагностикалық қызметтердің тарифтерін айтарлықтай көтерді. Тағы бір мысал, емханалық және стационарлық қызмет көрсетуге тарифтер шамамен 2014 жылдан бері өскен жоқ. Осы уақыт ішінде коммуналдық қызметтер қымбаттады, жалақы өсті. МӘМС жүйесін енгізген кезде бұл проблемалардың барлығы ескерілді. Жағдай жақсарып келеді, бірақ ол халықтың денсаулығына деген қажеттілікті толық қанағаттандыра қойды деуге болмас. Мұның бәрі қаражаттың жетіспеушілігіне тіреледі, бұл мәселе кез келген салаға әсер етеді.
