Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Халық бірлігі және жүйелі реформалар – ел өркендеуінің берік негізі» атты Жолдауына назар аударсақ, осы құжаттың «халық бірлігі» деп басталуы және де «жүйелі реформалар – ел өркендеуінің негізі» деп аталуы тегін еместігін ұғынамыз. Екеуі де маңызды ұғым. Президентіміз халық бірлігін ауызға неге бірінші болып алып отыр десек, қазіргі дүниенің дамуында жалғыз қазаққа ғана емес, дүние халықтарының барлығына да бірлік керек екені түсінікті. Пандемия кезіндегі адамзат тағдыры бір кеменің үстіндегі халге көшкені анық.
«Еліміз Тәуелсіздік жылнамасының төртінші онжылдығына қадам басқалы тұр. Бұл кезеңнің оңай болмайтыны қазірдің өзінде айқын байқалуда. Сондықтан кез келген сын-қатерге дайын болуға тиіспіз. Тынымсыз ізденіп, ұдайы алға ұмтылуымыз қажет», деді Президент өзінің Жолдауында. Алға ұмтылу дегенімізді ең әуелі еңбек ету деп ұғынғанымыз абзал. Маңдайымыздың терін сорғалата жүріп еңбек етпейінше, өзімізге керек-жарақты өз қолымызбен жасамайынша қағанағымыз қарқ, сағанағымыз сарқ бола қоймасы анық. Алайда қоғамды дендеп бара жатқан масылдық пиғылды қазір әбден аңдауға болады. Бұл орайда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың өз Жолдауында «Қазақстан – әлеуметтік мемлекет. Сондықтан қиын жағдайға тап болған азаматтарға жан-жақты көмек көрсету – басты міндеттердің бірі. Алайда қоғамда патерналистік көңіл күй және әлеуметтік масылдық үрдісі белең алуда», деген жанайқайын әбден орынды деп білеміз. Патернализм дегеніміз билік азаматтардың негізгі талаптарының біразын орындаған сайын, азаматтар билікке өз дегендері мен айтқандарын орындатуға ұмтылады.
Жасыратыны жоқ, соңғы жылдары мектеп оқушыларынан бастап, мешіт қызметкерлері араласып өткізіп жатқан қайырымдылық шараларын мемлекеттің негізгі бір жұмысына айналған ба деп те қаласың. Әрине, біз бұған қарсы да емеспіз. Алайда теледидардан, не әлеуметтік желілерде жүк көліктеріне салтанатты жағдайда тиеліп жатқан қайырымдылық қоржындарын көріп, мұның өзі біздің ендігі өмір салтымызға айналып кетпес пе екен деп алаңдаймыз.
Қай халықтікі екенін дөп басып айта алмаймын. «Біреуге көмектескің келсе, балық берме, қармақ берге» саяды сол сөз. Біраздан бері бізде бір үрдіс пайда болды. Ол – «қайырымдылық қоржынын» үлестіру. Жөн-ақ! Сол «қайырымдылық қоржыны» тұрмысы төмен, қол-аяғы кем, басқа да мүгедектігі барларға үлестіріліп жатқан да болар. Әрине, сауапты іс. Дегенмен қазір мінберге немесе халықтың алдына шығып есеп беретін кез келген деңгейдегі әкімдерден бастап, басшылардың ендігі айтатындары да осы «қайырымдылық қоржыны» қанша адамға, қанша отбасына таратылғандығы болды. Сонда біз өз күндерін өздері көре алмай отырған және де күнкөрістері қиын қайыршы елге айналып барамыз ба?
Ендігі арада сол «қайырымдылық қоржыны» неғұрлым көбірек үлестіріліп жатқан өңірде жұмыссыздық, берекесіздік орын алып отыр деп бағалануы керек. Біз қоржын үлестіруді дәстүрге айналдырудан, оны айтып, жариялап есеп беруден, болмаса өз қызметіміздің басты бір рейтингісі есебінде көрсетуден аулақ болсақ етті. Қайырымдылықтың да айтпай, үнсіз жасалғаны абзал емес пе? Қоржынның түбінде «масылдық» атты кесел жатпасына кім кепіл?!
«Әрине, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің Жолдауында, – біздің еліміздің мүмкіндіктері зор, бірақ оның да шегі бар. Ең бастысы, әлеуметтік жеңілдікке ие болсам деген орынсыз пиғыл адамды өз еңбегімен табыс табу қабілетінен айырады. Мұндай жағымсыз өмір салты ұрпақ тәрбиесіне қазірдің өзінде кері әсер ете бастады. Сондықтан бізге түбегейлі өзгеріс керек!»
Міне, қазақ қоғамы шалдыққан «масылдық» дертін біз ендігі арада жоқ дей алмасақ керек. Президент «бізге түбегейлі өзгеріс керек» деді. Бұл – талас тудырмайтын мәселе. Ең әуелі осы түбегейлі өзгерісті жасау үшін Үкімет халқымызды еңбек етуге жетелейтіндей, ынталандыратындай сенімді бағдарлама, сенімді жүйе жасауы тиіс. Бұл халқымыздың басым көпшілігін еңбекке жұмылдыруға әсер ететін болуы керек. Біраз уақыттан бері айтылып келе жатқанымен, ауыл халқы асырап ұстап отырған малын, оның өнімдерін, тері-терсегіне дейін, оңтүстіктің диқандары өсірген жеміс-жидектері мен көкөністерін күні бүгінге шейін қайда апарып өткізерлерін білмей салдары суға кетіп, кей жағдайда еңбектері еш болып жүр. Күнкөрістері үшін малдарын татымсыз бағамен қала базарларының делдалдарына бере салатын жағдайлар да аз емес. Ендігі арада Үкімет ауыл халқының өндірген өнімдерін шаруаның басын қатырмай-ақ, жергілікті жерлерде сатып алу жүйесін орнықтыруға міндетті болса дейміз. Ауыл адамы сойған малының тері-терсегін, қойынан қырыққан жүнін бүгінгідей боқтыққа апарып тастамайтындай, соларды өткізіп, одан тиын-тебен алатындай жағдай жасалса, ұстаған малынан пайда бар екендігін сезінсе, сөз жоқ, еңбек етер еді. Әзірше де, болашақта да қазақтың асыраушысы мал екенін ескерейік!
Бізге, ең бастысы, әуелі қазақ баласын бір мүдде, бір мақсатқа жұмылдыратын бағыт-бағдар керек. Өйткені қазіргі жағдайда қоғамдағы түрлі пікірсайыс негізінен мемлекеттік тіл – қазақ тілінің төңірегінде болып жүр. Тәуелсіз ел болған отыз жыл бойы айта-айта жауыр болған тақырыптардың бірі – осы қазақ тілі. Бұл орайда Президентіміз «Ата Заң бойынша Қазақстанда бір ғана мемлекеттік тіл бар. Ол – қазақ тілі!» деп мәселенің басын ашып берді. Және де бұл – Конституциямыз қабылданған күннен бастап белгілі жайт! Ендеше, мемлекеттік тіл мәселесі Қазақстан қоғамында неге шешілмей келеді? Біздіңше, қазақ тілі ең әуелі қазақ баласының өзіне керек болмай отыр. Егер де еліміздегі қазақ халқының 80-90 пайызы өз ана тілінде сөйлеп, сол ана тілін өз қызметінде қолдана білсе, қазақ тілінің бағы жана түспес пе еді?!
Қазір кей жағдайда мемлекеттік тіл жайлы арнайы заң қабылдап, орыс тілін ұлтаралық тіл ретінде Конституциядан алып тастау қажет деген пікірлер айтылып жүр. Әрине, қуана қолдаймын. Алайда өзім өмір сүріп отырған Қазақстанның солтүстік аймағының жағдайын көріп, біліп отырғаннан кейін тілімді тістей беремін. Осы орайда «Орыс тілі ресми тіл мәртебесіне ие. Біздің заңнамаға сәйкес оның қолданылуын шектеуге болмайды. Болашағын Отанымызбен байланыстыратын әрбір азамат қазақ тілін үйренуге ден қоюға тиіс. Бұл отаншылдықтың басты белгісі деуге болады. Жастарымыз өзге тілдерді, соның ішінде орыс тілін жетік меңгерсе, бұдан еш ұтылмайды. Қазақстан мен Ресей арасындағы шекара – әлемдегі ең ұзын шекара. Орыс тілі – Біріккен Ұлттар Ұйымындағы ресми алты тілдің бірі. Сондықтан бұл мәселеге парасаттылықпен қарауымыз қажет», деді Президент Жолдауында. Бұдан асырып, түсінікті етіп қалай айтуға болады?
Қорыта айтқанда, «Қазақ тілін дамыту мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі болып қала береді», деген Президентіміздің Жолдаудағы бірауыз сөзі үміт сәулесіндей болып сезіледі. Өз тіліміздің бағын өзіміз жандыра алмай отырған дәл осы кезеңде Президентіміздің осы сөзіне тоқтаймыз. Енді баршамыз бір ғана тілде – мемлекеттік тілде сөйлейік, жазайық, тіл білмесек үйренейік, тіл білмейтіндерге кінә қоймайық, тілді меңгеруге қолұшын берейік. Ең әуелі қазақтың тілі үшін әр қазақтың баласы өзін жауапты сезінуге міндетті.
Жабал ЕРҒАЛИЕВ,
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Сенаторлар кеңесінің мүшесі
КӨКШЕТАУ
