Қазақстан 2025 жылға дейін «көлеңкелі экономиканың» үлесін 40 пайызға дейін төмендетуді көздеп отыр. Бұл ретте Мемлекеттік кірістер комитеті Қаржылық мониторинг агенттігімен бірлесіп экономиканың барлық саласы мен бағыттарында «Көлеңкелі экономикаға» қарсы іс-қимыл жөніндегі іс-шаралар жоспарын өзектендіруде.
Мәселен, Ұлт жоспарының 42-ші қадамын орындау үшін 2021 жылғы 1 қаңтардан бастап жалпыға бірдей декларациялау кезең-кезеңімен енгізілді. Мемлекеттік кірістер комитеті төрағасының орынбасары Жайдар Іңкәрбаевтың айтуынша, жалпыға бірдей декларациялауға көшу «көлеңкелі» айналымды, сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендетеді және мемлекеттік бюджетке қосымша түсімдер түсіреді. Бұл ретте, халықаралық мәліметтерді электронды түрде алмасу шеңберінде көпжақты конвенцияға қол қойылғанын атап өткен жөн. Ел азаматтарының қаржылық шоттары бойынша 100-ден астам юрисдикцияда ақпарат алмасуды бастау жоспарланған.
Қаржы министрлігінің мәліметінше, бүгінде декларацияны 476 мың адам ұсынған. Өтініш берушілер негізінен e-Salyq Azamat мобильді қосымшасын пайдаланған. Бұл арқылы декларацияның 52 пайызы ұсынылған.
Ж.Іңкәрбаевтың пікіріне сүйенсек, цифрлы салықтық әкімшілендіруде «Электронды шот-фактуралар» ақпараттық жүйесін енгізу тиімді болмақ. Өйткені онда тауарларға құжаттамалық қадағалау жүргізіледі.
– Тауарларды толыққанды режімде қадағалап отырудың Ұлттық жүйесін іске қосу жоспарланған. Тәуекелдерді басқару жүйесін пайдалану арқылы салық төлеушілер санаттарға бөлінеді. Тексеру жоспарлары жасалып, камералдық бақылау үшін салықтық және кедендік бақылау анықталады. Сондай-ақ ауқымды деректерді талдау және зияткерлік талдау жолымен «бір күндік» фирмалар әшекере болады. Олардың жалған шот-фактуралары бұғатталады. Осылайша, бизнеске қатысты тексеру түріндегі әкімшілік жүктеме төмендетілді. Мәселен, бұзушылықтар қашықтан анықталады және хабарламалар нақты жолданады. Осы жылы 40 мыңға жуық электронды хабарлама жолданды. Олар бойынша қосымша 132 млрд теңгеге салық есептелді, – деп нақтылады Ж.Іңкәрбаев Орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифингте.
Төраға орынбасарының айтуынша, Мемлекеттік кірістер комитетінде Электронды декларациялау орталығы мен Ахуалдық орталық жұмыс істейді. Олардың жұмысында контрабандалық схемалар есебінен бюджетке толық түспеу тәуекелдерін барынша азайтуға мүмкіндік беретін электронды құралдар іске қосылған.
Кедендік инфрақұрылымды жаңғырту жұмыстары да жүргізілуде. Атап айтқанда, көлік қозғалысын 2 жолақтан 6 жолаққа дейін кеңейту көзделген. Осының нәтижесінде өткізу қабілеті тәулігіне 8 есе артады. Ал шекарадан өту уақыты 30 минутқа дейін қысқарады.
– Көлік құралдарының тоқтаусыз қозғалысы үшін техникалық бақылаудың бірыңғай толассыз автоматтандырылған дәліздерін пайдалану есебінен көлік құралы қозғалысының бүкіл циклі автоматтандырылады. Бүгінде нақты уақыт режімінде маршрутты қадағалау үшін навигациялық пломбалар қолданылуда. Электронды кезек жүйесінің тәжірибесі «Нұр жолы» бекетінде қолданылатын болады, – деді комитет төрағасының орынбасары.
Оның айтуынша, шаралардың тиімділігін жалған транзит үлесінің 2019 жылғы 28 пайыздан биыл 1,3 пайызға дейін төмендегенінен-ақ аңғаруға болады. 2021 жылы жалған импорттың 177 фактісі анықталды. 2019-2020 жылдары дәл осындай 11 мың факті анықталған екен. Қабылданып жатқан шаралар импортталатын тауарлар бойынша қосылған құн салығы түсімдерінің өсу қарқынын өткен жылмен салыстырғанда 136 пайызға немесе 149 млрд теңгеге артық қамтамасыз еткен.
Сондай-ақ электронды шот-фактуралар базасында пирамидадағы байланыстарды тұтас талдау іске асырылады. Ол салық салудан жалтару схемаларында үлестес компаниялар мен бенефициарлар тобын да анықтауға мүмкіндік береді.
Осы орайда, бизнесті тексеруге жарияланған мораторийді уақытынан бұрын алып тастау туралы бастама көтерілуде. Жайдар Іңкәрбаев бұған қатысты да пікір білдірді. Оның айтуынша, мұндай ұсыныс бірнеше факторға байланысты жасалған.
– Біздің елде орта және ірі бизнестен бөлек, шағын кәсіпкерлік субъектілері мен жеке кәсіпкерліктің салықтық мөлшерлемелері өте төмен. Олар жеңілдетілген декларация бойынша 3 пайыз, патент бойынша 1 пайыз салық төлейді. Сондай-ақ көп жерде кассалық чектердің берілмейтінін байқап жүрміз. Оның үстіне арнайы режімдерді қолданатын жеке кәсіпкерлер толық босатылады. Мұндай шаралар қарастырылған кезде кәсіпкерлер «көлеңкеден» шығып, нақты кірістерін көрсетеді деп ойладық. Қалай болса да, олар салық салудан босатылады. Бірақ біз күткендей «көлеңкеден» жаппай шығу орын алмады. Сондықтан біз салықтан жалтарушыларды тексеру мүмкіндігін қарастырып отырмыз. Біз ұсыныс ретінде айттық. Қандай шешім қабылданатыны әлі белгісіз. Жалпы алғанда, салықтан жалтаруға қарсы күреске бағытталған шаралар кешені оң нәтиже беруі тиіс деп санаймыз, – деп түсіндірді Ж.Іңкәрбаев.
