Нұр-Сұлтан қаласы Universitical Medical Center корпоративтік қорының республикалық диагностикалық орталығындағы мамандар SARS-CoV-2 вирусының адам ағзасының қай тұсында осалдық бар екенін жазбай табатынын айтады. Біреудің жүрегі әлсіз болса, біреудің жүйке жүйесі осал, ал тағы біреудің тыныс алу, зәр шығару, асқазан-ішек құрылысы, сусамыры, қалқанша безі вирусқа қарсы тұра алмайды. Қысқасы не керек, бұл вирус ұйықтап жатқан небір дерттерді, онкоауруларды, тіпті пәленбай жыл бар-жоғы белгісіз болып келген әлдебір генетикалық ақауды оятып, адамның аяғын әлтек-тәлтек бастырып жібереді.
Пациент жазылып шыққаннан кейін оның ағзасына коронавирустың тигізетін әсерімен күреспесе болмайды. Адамдардың мән бермей, кейін өздігінен қалпына келер деген үміттері ақталмай қалуы әбден мүмкін. Сондықтан дер кезінде дәрігерге қаралып, ауру меңдеп, тереңдеп кетпеуінің алдын алған абзал. Қош, сонымен дәрігерлерге кезек берейік.
Неврология бөлімінің меңгерушісі Гүлжан Жоламанова ғалымдар зерттеулер арқылы вирус жұғуының әсерінен болған асқынулармен қатар, оның психо-эмоциялық жүгінен тыс, орталық нерв жүйесіне зардабы бар екенін анықтағанын айтты.
– Адамдардың жүйке жүйесі 10 жыл шамасында қартайып, когнитивті функциялары төмендеп, есте сақтау қабілетіне айтарлықтай нұқсан келеді, дәл осы мезгілде дәрігерге қаралудың маңызы өте зор. Адам егер бұрынғыдай емес, жадының тозып бара жатқанын байқаса, ұялмай өзі немесе жақындары ол адамды дәрігерге алып келгені жөн. Кейде ол баста кистаның болуынан, әлде бір ісіктің әсерінен орын алуы мүмкін. Зерттей келе табиғатын тану арқылы манипуляция жасалады. Мәселен, ісікті, кистаны алып тастаған соң, қажетті терапиядан соң есте сақтау қабілеті қалпына келеді. Өткенде ғылым кандидаты, салиқалы кісі келіп жадының тозуына шағым айтты. Әңгімелесу барысында ғылыми тұрғыда ойлай алатын қабілетті адамның жаңа ғана айтылған кейбір жайтты қайтып есіне түсіре алмауын, қарапайым сағаттың суретін сала алмағанын көрдік. Ал мұндай ауру белгілері байқалғанда, оның 1 және 2-кезеңдерін емдеп жазуға болады. 3-кезеңде келсе жазылуы қиын, пациент біреудің қолына қарап қалады. Тамақ ішуі, киінуі, жүріп-тұруы мен өзге де өмірлік қажеттілігін өтеуді өздігінен атқара алмайды. Ересек адам бір жасқа дейінгі нәрестенің күйін кешеді. Бұл, әрине, өте қиын жағдай ғой. Сонымен қатар постковидке тән тағы бір сипат – адамдардың бойын қорқыныш билеу, ұйықтай алмауы. Бұлардың барлығы ізсіз өтпейді. Сондықтан осы кезеңдерде психологтер мен массаж жасаушылардың жұмыстары да көбейді. Тіпті SARS-CoV-2 медицинада аты бар болғанымен күнделікті дәрігерлік практикада кездесе бермейтін ауруларды су бетіне қалқытқандай алып шықты. Атын естігеніміз болмаса, өмірі емдеп көрмеген ауру шыққанда емін қайтеміз деп әдебиет іздестіруге мәжбүрледі, – дейді Гүлжан Мүслиманбекқызы.
Дәрігер вирустың нейрондар қызметіне, нейротрансмиттер метаболизміне кері әсер етумен қатар, нерв жүйесіндегі қабынудан, ишемиядан тромбылар түзіліп, адам ағзасы зардап шегетінін айта келе, пациенттердің 10 күннен артық өзін өзі оқшаулауда болуының сератонин, дофамин, адреналин тәрізді маңызды нейромедиаторлардың бөлінуіне кедергі жасайтынын да айтты. Оның айтуынша, былтыр бірнеше айға созылған локдаунның салқынын бүгінде жасөспірімдерге дейін тартып жатыр. Үйде компьютер мен гаджеттерге үңілген қимылсыз отырыстар остеохандроз ауруын көбейтіп жіберген. Бұл ретте маман көбірек жаяу жүріп, спортпен айналыспасақ, енді 5-6 жылда буындары сірескен, омыртқалары иілмейтіндердің тұтас әскері қалыптасатынын айтады.
Медицина ғылымының докторы, эндокринолог Айгүл Дурманова сусамыр дертіне шалдыққан адамдардың COVID-19 жұқтыруы өзгелерге қарағанда он есе көбірек екеніне тоқталды. Қанның құрамында қанттың жоғары болуы вирустың өкпе эпителийіне жылдамырақ өтуіне жол ашады. Мұнымен қоса ұйқы безі аралшықтарының бета-жасушаларының түзілуі бұзылып, инсулин бөлінуіне нұқсан келеді. Сөйтіп сусамыр (қант диабеті) екінші формасындағы бұрын таблеткамен емделіп жүрген пациентті инсулин қабылдайтын күйге өткізіп жібереді. Сонымен қатар SARS-CoV-2 бұрын мұндай аурумен ауырмағандарды, эндокринологтың есебінде ешқашан тұрмаған жандардың өзін сусамырға алып келіп жатыр. Сондықтан коронавирус жұқтырып, ауырып, жазылып шыққан адамдар жарты жыл көлемінде қан құрамындағы глюкоза мөлшерін ай сайын өлшетіп тұруы қажет. Өйткені пациент ағзасында көмірсулар алмасуы бұзылуы әбден мүмкін жайт. Ал бұл қант диабетінің алды болуы ғажап емес.
– Бұрындары жедел тиреоидит атты қалқанша безінің ауруы сирек кездесетін еді. Бұл көктем мен күзде инфекциялық вирусты аурулар қозатын кезде ғана байқалып қалатын. Қазір бұл ауру маусым таңдамай жиілеп кетті. Пациенттің дене қызуы көтеріліп, тамағының тұсы ауырып, тершеңдік белең алып, жүрек соғуы жиілейді. Көбіне мұны тәжірибесі аз жас дәрігерлер тиреотоксикозбен шатастырып алады. Бірақ бұл SARS-CoV-2 тудырған жедел тиреоидит, ал оны анықтау үшін эндокринолог маманға жүгіну керек. Әйтпесе оның салдары гипотиреозға алып келуі мүмкін. Бұл кезде адамның денесі құрғап, шашы түсіп, ісініп, үлкен дәретке баруы қиындап, депрессияға ұшырап, сәл нәрсеге ашуланып, мінезі де бұзылады. Егер осы белгілер байқалса, кідірмей эндокринологқа жүгіну керек, – дейді Айгүл Қалыбайқызы.
Медицина ғылымының кандидаты, ревматолог Аида Табенова COVID-19 ауыр немесе жеңіл өткеніне қарамастан оның салдарынан аутоиммунды аурулар қатары көбейіп кеткенін атап өтті. Ал бұрыннан мұндай аурулары бар пациенттер үшін SARS-CoV-2 жұқтырудың қаупі өзгелерге қарағанда ауырырақ жүреді. Оның үстіне ревматологта есепте тұратын пациенттердің аутоиммунды ауруынан өзге қосымша артериялы гипертония, жүрек аурулары, сусамыр, бронх аурулары, демікпе, тағы сол сияқты диагноздары болуы заңды дүние. Осы аурудың қай-қайсысының да жеке болуының өзі ағзаға үлкен жүк артады, ал біздің пациентімізге COVID-19 жұққанда жағдайдың қаншалықты ауыр болатынын осыдан-ақ өзіңіз бағамдай беріңіз.
– Бұрын ревматолог маманның кім екенін білмесеңіз, мына вирус сізді оның тұрақты пациентіне айналдыруы да мүмкін. Егер буындарыңыз ауырып, денеңізде әлдебір бөрткендер шықса, қызу ұзақ уақыт көтеріліп, әлсіздік болатын болса, жедел учаскелік терапевтке барыңыз. Скринингтен қашпай, уақтылы өтудің маңызы зор. Сонда ғана жүйелі аутоиммунды аурудың алды алынады. Ауру белгілері жазылып шыққан соң бірден байқалмай, арада бірнеше ай өткен соң білінуі мүмкін. Сондықтан абайлау керек, осыны оқырмандарға жеткізсеңіз, – деді Аида Айтбайқызы.
Дәрігерлермен сөйлесіп, әңгімемізді түйіндеп жатқанда Гүлжан Мүслиманбекқызы жақсы бір жаңалығы бар екенін қоса кетті.
– Жоғарыда айтылған жады ескірген жандарға көмектесетін «Транскараниалды магнитты стимулятор» атты аппаратты жуырда қондырамыз. Бұл мидың қызметін өте жақсартып, бізге қажетті ми бөлігіне тоқ жіберу арқылы ақауы бар жерді оятып, қызметін қалпына келтіреді. Сондықтан адамдардың өмір сүру сапасын арттырамыз. Бұл – шынында үлкен қуаныш. Жақындарының ішінде есте сақтау қабілеті төмендеген адамы бар отбасылар мұны өте жақсы түсінеді. Өйткені ондай адамды бағу оңайға түспейді. Ал аппарат ауруы асқынған үшінші дәрежедегі емес, алдыңғы екі кезеңдегі пациент үшін таптырмайтын көмек болмақ, – дейді Неврология бөлімінің меңгерушісі.
