Қарасаз ауылының тұрғындарын кейіпкер ете отырып, мұзбалақ ақынның мерейтойына орайластырыла түсірілген «Қарасаз көшелері» атты деректі туынды таныстырылымының Қазақстан Жазушылар одағында өтуінің мәні зор. Құйылым-құймасы бөлек, жарқылдаған отты жырлар осы ордада оқылып, қаумалаған қаламгер осы ортада мойындаған ақынның тойы өз шаңырағынан бастау алуы қай жағынан да қисынды. «Қарасаз көшелері» – қазақ поэзиясына құбылыс болып келген ақынның өмірі мен шығармашылығын дәріптеуде таптаурындылыққа ұрынбай, ұлы перзенттің өлең-жырының тұма-бұлағы болған туған өлкесіндегі ұрпағының өзіне деген бүгінгі құрметін көрсеткен әдеби-танымдық бірегей дүние болып жарыққа шыққанын басты ерекшелігі ретінде атап өткен орынды.
Фильм жолдан басталады. Мұқағали жолынан. Бала Мұқағалидың көкірегіндегі өлеңге деген отты үрлеп, қиялына қанат байлап, талантын ұштаған Қарасаздың тамылжыған табиғатына тамсанып, осы ауылдың тағы бір дарынды тумасы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, М.Әуезов атындағы Ұлттық театрдың белді әртісі Еркебұлан Дайыров пен белгілі сықақшы Олжас Сыдықбек бірге сапарлап келеді. «Қарасаздың қара сирақ баласы мен қазыналы қартының ақын өлеңін жатқа айтатыны рас па екен?» Туған ауылына жол бастап келе жатқан Еркебұлан күмәнсіз шындыққа үзеңгілес жолдасының көзін жеткізгісі келеді.
Алдымен Қасқасуда шомылып жүрген кекілді балалар жолықты. Арада талай асулар өтсе де өткен ғасырда өмір сүрген атақты аталарының өлеңін жиырма бірінші ғасырдың балалары сиясы кеппеген, жаңа жазылған жыр секілді жарыса оқиды. Бірінен бірі асып түсіп, бірін бірі қайталағысы келмейді. Мұқағалидың иір-шиыры көп күрделілеу тағдырының мұңлы бояуы жағылған өлеңдері балалардың асығып-аптығып оқыған балғын дауысында бақытты реңк алып, сүттей таза, сұлу сипатын үстемелей түседі. Өзенге шомылып, күнге күйіп, өлең оқып, нағыз уайымсыз балалық шақты бастан өткеріп жүрген бүлдіршіндер «аманат» атты қастерлі ұғымға адалдығын осылай аңғартып тұр.
Жаздың соңын ала фильм түсіруге келгендер ерте бастан қыстың қамын ойлап, шөп шауып жүрген шаруа адамдарына таяу келді. Ен далада еңбек етіп жүргендерден Еркебұлан өлең сұрады, тіркемесімен шөп орап жүрген тракторшы да, айыр ұстап, шөмеле салғандар да қамшы салдырмай, қара өлеңді қатар-қатар шұбырта жөнелді. Байқағанымыз, күнқақты болып, қара жұмыспен шыныққан қарапайым еңбекторылардың кейбіреуі өлең оқығанда, қаланың салтанатты кештерін ән-жырмен көркемдеп жүрген сахна әртістерін жолда қалдырады. Өлең қуатын сезінетіні, жүрегінен өткізіп, өмірімен қабыстыра алатыны көрініп тұр. Көпшілік алдында жиі оқығандықтан болар, дауыс мәнері орныққан.
«Мұқағалидың әдебиеттегі бұлжымас табысының сыры неде?» Олжас осы сұрақты қойғанда, бақшасында картоп түптеп жүрген үй шаруасындағы Дариға тәтеміз мүдірмеді. Мұқағалиды уақыт тұңғиығына сіңбейтін ұлы тұлғаға айналдырған негізгі қасиеті мен ерекшелігін кәнігі әдебиет сыншысы сияқты сүйріктей үш саусағын бүгіп тұрып санамалап айтып берді. Ақын поэзиясы «Қарапайымдылық. Шынайылық. Тереңдік» дейтін негізгі үш қағидаға құрылған. Дариғаның тастүйін тұжырымымен келіспеске болмайды.
Қарасазға барып келгендей күй кешкен көпшілік бір сағаттың қалай өткенін байқамай да қалды. Ақын жырынан рух алған әр адамның жүрегіндегі отаншылдық сезім қапысыз сендірді. Ақиық ұлдың өлеңдеріне құштарлықты бәсеңдетіп алмай, өміршең жырларға өріс сыйлап келе жатқан қарасаздықтардың толқыннан толқын қуалап жалғаған бұл дәстүрі көпке үлгі. Алматы қаласындағы рухани іс-шаралардың басы-қасында жүретін мәдениет жанашыры, қала әкімінің кеңесшісі Мамай Ахетов: «Кез келген өнердің түрінде гармония, үйлесім деген түсінік бар. Біз кейінгі кезде сериал түсірсек те, фильм ұсынсақ та, осы бір үйлесімнен айырылып қалғандаймыз. Жүзі опа-далаппен жасырылған, оның бергі жағында сөз бойына сіңбеген, айтып тұрған сөзін өзі түсінбей тұрғаны білініп тұратын фильмдерге бойымыз әбден үйреніп, етіміз де өле бастаған еді. Көрерменді «бізге осы да болады» деген бір көнбістік билеп алған-ды. «Қарасаз көшелерін» көріп отырып, фильмді түсірген топтың адам мен табиғат, қарапайымдылық пен шынайылықтың үйлесімін экранға алып шыққанына қуандық. Фильмнің үлкен жетістігі осы үйлесімінде деп ойлаймын. Бізге бүгін осы нәрсе жетіспей жүр. Қазақтың ішінен шыққан, жанынан шыққан және қазақты білетін адамдарды әспеттейтін, іштен шыққан таланттарды бағалайтын уақыт әлдеқашан жетті. Бұл фильм осы ойымыздың жарқын дәлелі болды», деген пікірі «Қарасаз көшелеріне» берілген әділ баға іспетті.
Фильмнің продюсері – Сержан Молдасанұлы, қаржылық жағынан қолдау көрсеткен – кәсіпкер Тоқтар Мұқамеди. Жаңа туындыға Әсет Иманбаев, Сафуан Шаймерденов секілді белгілі театр және кино актерлер және дәстүрлі ән өнерінің белді өкілі Тілеулес Құрманғалиев қатысқан. Фильмді көркемдік жағынан әрлеуге Мұқағали өлеңдеріне жазылған әндер де ұтымды пайдаланылған.
Кеш соңында ақынның ұлы Жұлдыз Мақатаев пен келіні Бақытгүл сөз алып, фильмді түсірген шығармашылық топқа алғыс айтып, рухани кеңістікті толтыруға бет түзеген тың туындыға сәт сапар тіледі.
