Өнер • 18 Қазан, 2021

«Айқай» мен «сайтан алғыр»

490 рет
көрсетілді
6 мин
оқу үшін

Бала қалпында көрермен қарашығында қатталып қал­ған актер Маколей Кал­кинді білесіз бе? Сізге түсінікті болуы үшін Ке­вин Маккаллистер деп та­ныстырғаным жөн шы­ғар. Әйгілі «Үйде жал­ғыз қалғанда» кино­кар­ти­насының басты кейіп­кері. Иә-иә, режиссер Крис Ко­ламбустың аңызға ай­налған атақты фильмін ай­тып отырмыз. Бірақ әң­гіме ол жайында емес, сол тілазар баланың тәтті қы­лығында. Екі қолын бе­тіне басып таңғалған Ке­вин­нің фотосуретін бү­гінде бүлдіршін біткен қай­талауға құштар. Жаңа жыл жақындағанда кішкентай бұзықтың боямасыз бей­несі желіде желдей еседі. Әлгі орыстың әйдік актері Юрий Никулиннің «сайтан алғыры» секілді.

«Айқай» мен «сайтан алғыр»

Әңгіменің әлқиссасын Мако­лей Калкиннен бастағанымыз бекер емес. Сол баланың қиқар қы­лығында не құдірет бар дей­сіз ғой!? Біз мысалға алған жас актердің жұлдызды суреті нор­вегиялық экспрессионист суретші Эдвард Мунктың атақты «Айқай» картинасынан алынған екен. Кес­кіндемеде қанды қызыл аспан астында үмітсіз айқайлап тұрған адам мүсіні жазылған. Соны айна қатесіз қайталаған Кевиннің тап­қырлығы комедияның негізгі кілтіне айналады. Әрине, мұнда режиссердің жеке шеберлігін айта кетпеске болмас. Мунктың туындысы өз алдына бөлек әң­гіме, десе де сол даңқты кар­ти­на мен комедиялық кинокарти­наны байланыстырған фильм авторларына қайран қалмасқа шара жоқ. Тығырыққа тіреген қарақшылардың жоспарын 8 жасар баланың тапқырлығы тас-тал­қанын шығарады. Баланың ай­қайы афишаға айналады. Міне, киноның ұлылығы экран бетін жау­лап алған баланың сотқар қылығында жатыр. Әлі күнге дейін сол образды көшіріп суретке түсе­тіндер жетерлік. Үлкенге де, кішіге де қызық көрініс. Бүгінде «айқай» синдромға айналып үлгерді.

Енді «сайтан алғырға» келейік­ші. Негізгі сөздің басы осы еді. Та­қырып қызықты болуы үшін төбедегі мысалдан тарқатқанды жөн санадық. Естеріңізде болар, КСРО-ның халық әртістері Юрий Никулин, Анатолий Папанов, Ан­дрей Миронов ойнаған Лео­нид Гайдайдың «Алмас қол» фильмі. Бізге орысша айтқанда «Брил­лиантовая рука» деген атауымен ыс­тық. 1968 жылы түсірілген коме­диялық фильм кеңес елдері ішінде кең таралды. Тіпті бүгінде Әзер­байжан астанасы Баку тарихында өшпес із қал­дырды десек артық болмас.

ы

Бұл кинокартинаның авторлары Семен Семенович отырған круиз Ыстанбұл жағалауына аяң­дап, сонда саяхатшылар 2 апта емін-еркін қыдырып келгендей қы­лып көрсетеді. Әрине, бұған сол уақытта экранның бергі бетіндегі қарапайым жұртшылық имандай сенді. Әйтсе де, бұл комедияға Түр­кияның түк қатысы жоқ. Атал­ған сюжет Баку көшелерінің бірінде тас­­паланған. Түсірілім 1968 жылдың сәуір айы­ның соңында бас­­талып, қараша айының ортасына дейін жалғасады. Кеңес Одағында алтын мен гауһар импортының тарихын растау үшін осындай қадамға барған «Мосфильм» киностудиясына бас имеске болмас. Кино – идеология құралы еке­ніне дау жоқ. Қараңызшы, сцена­ристер кейіпкердің қарапайым қыз­меткер ретінде суреттей оты­рып, елдің экономикалық басым­дылықтарына сілтеме жасайды. Сол арқылы халықаралық саяси аренадағы кеңестік рубльдің рөлін екшейді де.

Қызығы да сол, аға экономист Семен Семенович Горбунков әйе­лінің қалауымен алғаш рет шетелге табаны тиіп отыр. Сондықтан көптен қалып қоям ба деп, сапарласы Геннадий Петровичтің қасынан қалмайды. Ал круиздегі көршісі – кәнігі контрабандист. Жоспар бойынша Геша көне шаһар көшесіндегі әлдебір дәріхананың алдында сүріне құлап, «сайтан алғыр» деуі тиіс. Бұл – құпия код. Әрі қарай сондағы тілі бөлек, тір­лігі бір қарақшылар қағып алып, сол қолына гипс салады. Келіс­кендей арасына бағалы тастар­ды жасырмақ. Бұл шекарадан асудың жалғыз амалы. Әйтсе де бәрі өзгеше өрбиді. Ақыры Семен аузын ашып жүріп, алып шәріде адасады. Адасып қана қоймай, қапияда дәл сол дәріхананың алдында қарбыз тілігіне шалынады. Ол ол ма, тротуарға есінен тана құлайды. Құлап бара жатып ауызы­на «сайтын алғырды» да іле кетеді. «Қырсыққанда қымыран іриді» дегендей, ұрылар шатасып алтын-жауһарды экономистің қолына байлап береді. Сөйтіп қарапайым экономист қылмыстық топтың қытығына тиеді.

Шынында түсірілім кезінде тайып жығылуға ыңғайлы ба­нан­ның қабығын табу мүмкін бол­маған. Сондықтан режиссер оның орнына қарбызды пайдаланады. Ал тәтті қарбыз сол тұста Баку ба­за­рының сәні еді. Дегенмен, күні бүгінге дейін көрермен бұл де­тальға мән бермей келеді.

Никулин құлаған көше – Иче­ри-шехер ауданына қарасты Ки­чик Гала көшесі. Бүгінде турис­тер Бакуға бара қалса, алдымен осы ескі қалашыққа қарай тартады. Семеннің «сайтан алғырын» айтып, жантая жатып, суретке түспесе жаны жай таппайды. Негізі атал­ған аудан кинодағыдай адам адасып кететін жер емес, шы­найы өмірде мүлде бөлек. Аумағы кең, ғимараттар да өте биік ор­наласпаған. Қазір сол маңға бар­саңыз ретро стильде салынған «Сай­тан алғыр» атты шағын ка­фені көресіз. Іші тола фильм кө­­ріністері.  Қабырғаға ілінген әр­бір сурет кеңес адамына нәзік нос­таль­гия сыйлайды. Ең бастысы, мұнда Никулин, Миронов және кон­трабандист Каневский мен Шпи­гельдің фотогалереялары бар. Құд­ды, кино ішінде отырғандай күй кешесіз.

Маколейдің «айқайы» мен Ни­кулиннің «сайтан алғыры» жыл айналған сайын кинолента­дай көз алдынан өтеді. Әрбір ки­но сондай қызық та шытырман шағын сюжетімен мәнді емес пе? Алдымен қоғам санасына орны­ғады, сосын әдетіне айналады. Ал әдеттің уақыт сахнасынан оңай­лықпен түспейтіні анық. Біз мы­салға алған қос көрініс ұлы туын­дылардың өмірге әкелген актер­лерге деген құрмет деп біліңіз, құрметті оқырман! Сол асқақ фильм­дерді сағынсаңыз, қайыра көріп шығыңыз!

Соңғы жаңалықтар

Су үнемдейтін қондырғы

Технология • Кеше