Оның біз көріп жүрген суреттердегі бейнесі қандай жағымды болса, жазғандары да сондай тартымды болды. Оқырман мен жазушының арасындағы дәнекер әрине туындылар болмақ. Оның «Жабайы алмасын», «Кәментоғайын», «Жусан иісін» оқымадым деген адамға бір түрлі аянышпен де қарауға құқылымыз. Себебі Сайын – біздің әдебиеттегі оқырманы ең көп қаламгер, шынайы суреткер.
Қалай десек те, Сайынның шығармалары мен оның кейіпкерлері «Мен» деп емес, «Біз» деп айқай салып тұрғандай сезіледі. «Біз» дегені – ұлт. Жазушының кейіпкерлерін сөйлетуі өзіне дейінгі қазақ жазушыларында кездеспеген бөлекше стильде екені сөзсіз.
«Менің қарындасым» атты әңгімедегі кейіпкердің қарындасы туралы ойы былай өріледі: «Қарындасымның қазіргі жүріс-тұрысы да, сөйлеуі де, тіпті езу тартып күлгені де басқаша. Бойы сұңғақтанып, қара торы ерке жүзі ашаңданған, есейгендік пішін бар, ойнақтап тұратын отты көздері де байсалды, ойлы қарайды. Шолақ мұрнының ұшы үшкілденіп, қырлана түсіпті. Жаңадан тіккізген қызыл драп пальтосы да өңіне жарастық беріп тұр. Бір сөзбен айтқанда, қарындасым тамаша сұлу қыз болыпты». Шындығында, жас қыздың бойындағы өзгешелік ағасына бірден білінеді, құдды көктемнің қауашақ гүлінің әдемілігін қалай тез байқайсыз, Сайынның кейіпкері болған қарындастың да бойын түзегенін, оның енді жастық дейтін әлемге еніп бара жатқанын ағасымен бірге аңдағандай боласыз. Ағасының қарындасына деген ішкі тиымы біздің ұлттық дәстүрге сай ұғым. Тіпті осы әңгіме «Алғашқы махаббатың сәтті болсын, қарындасым» деген үлкен ойлы сөзбен аяқталады. Бұл сөз «Арлы, ибалы бол. Сен (қарындасым) арлы болсаң, ұлт арлы болады» деген ізгі тілектің, жазушы жанынан қайнап шыққан терең ойдың сөзі болмақ. Шығарманың түйіні де, салмағы да, айтары да осы бір сөзге байланып тұрғандай. Сайын Мұратбековтің мейлі қай әңгімесі болсын, қазақы қалыпта, өмірдің өзге ешкім аңғара қоймаған бейнесін кейіпкер арқылы сөйлетеді. Әлемдік әдебиетте болсын, біздің әдебиетте болсын, жазушы айтар ойын кейіпкер арқылы оқырманға, қоғамға жеткізеді. Бұл үрдісте де Сайынның қаламы елгезектік, ептілік, шеберлік танытады.
Ал «Қылау» атты әңгімесіндегі кейіпкер Сатайдың образы кәдімгі өзіміз күнде кездесіп жүрген ауыл баласының бейнесі. Сатайдың тәтті ұйқысын қимауы, таңға жуық мезгілде баласын оятқан әкенің қылқылдап дауыстағаны бәрі де тұнып тұрған қазақы тұрмыстың, ұлтқа тән тіршіліктің бір көрінісі. Осы шығармада «Суықтың бәрі осы зираттан шығып жатқан сияқты» деген парасатты сөз кездеседі. Былай қарасаң, адамның рухындағы дүниенің сол сәттегі қалпы, сезінуі осы сөзде жатқандай. Иен жатқан қазақтың даласындағы қабірлерден жүрексінген Сатайдың ойына осы сөз түседі. Кейіпкер одан әрі
«...Шіркін, адам өлмейтін болса. Әйтпесе, не ол... туасың, өмір сүресің, күндердің күнінде өлесің де қаласың, ал сонан кейін... сонан кейінгісін тіпті ойлағың да келмейді-ау, қандай қорқынышты. Жарық дүниені мүлдем... қайтып көрмейсің. Бар болсаң да мүлдем тып-типыл жоқ боласың... Қорқынышты-ақ...» деген ой кешеді. Бұл Сатайдың басындағы ғана емес, күллі адамзат баласының осыған дейін үнемі толғанып келе жатқан мәселесі. Қарапайым ауылдағы мектеп оқушысына бұл сауал туралы ойлану, оның шешімін табу әрине, қиынға түседі. Бірақ Сайын қаламы Сатайды жас бала деп мүсіркеген жоқ, оған адам баласы есейе келе ойланатын сұрақ арқылы оң-солын тануына, көзқарасын шыңдауына мүмкіндік берді. Біздің білуімізше, Сайын Мұратбековтің кейіпкерлері өмірге дұрыс көзқарастағы адамдар болып келеді. Олардың бойында үміт, сенім, ертеңге деген ұмтылыс күш бар.
Жазушы диалог құруда да аса шеберлік танытады. Осы «Қылауда» ойда жоқта кездесетін Сатай мен Рәбиғаның арасындағы алғашқы таныстық сондай нанымды әрі жылы қалпында берілген.
«– Не ойын? Концерт пе?
– Иә. Колхозшыларға концерт қойып бердік.
– Пьеса да әзірледіңдер ме?
– Жоқ. Пьеса таба алмадық.
– Бәлі, сөз бе екен сол да, таба алмадық деген. Пьесасыз қандай ойын ол.– Сатай менсінбей сөйледі.– «Қыз Жібек», «Еңлік – Кебектерді» қоймайсыңдар ма?
Қыз күлді.
– Директор ағай рұқсат етпейді ғой,– деді онан соң. Біраз жерге дейін екеуі тағы да үнсіз отырды.
– Ой, ол директорлардың айтқанын тыңдай берсең шаш шығармайды, – деп қойды Сатай.– Біздің де бір директорымыз бар. Өй, бір тұрған бойы мақтаншақ. Сәл бірдеңе істеп қойсаң. «Кәне, ережеде не депті», – деп дікілдеп есіңді шығарады». Дала суық болғанымен, екеуінің арасындағы әңгіме шыңылтыр аязды елемейді. Оқырман да осы тұста қылаулаған қарлы даланы көз алдына елестете отырып, Сатай мен Рәбиғаның қызықты диалогтерімен әрі қарай ілесе жөнеледі, еш жалықпайды. Біз оқып отырған қарапайым диалогте өмір шындығы жатыр.
Кейіпкерлер туралы әңгіме болса жазушының ұлы Әлім Сайынұлының: «Әкемнің шығармаларымен толық таныспын. Ондағы кейіпкерлерінің өзі бізге таныс. Бірде: «Жинал, балам, кеттік ауылға!» – деді де Қапалға жолға шықтық. «Жабайы алма», «Жусан иісі», «Кәментоғай» секілді шығармаларында суреттелген бейнелермен танысып, сипатталған жерлерді аралап көрдік. Байдалы бригадирді, Рысбекті көрсетіп: «Міне, мыналар менің кейіпкерлерім», – деп таныстырды. Ол кезде бәрі де егде тартқан, ақсақалды қарияға айналған кісілер. Сол жолы бәрімен қауқылдай амандасып, мәре-сәре болды, қатты қуанды. Сондай таныстырудың арқасында атақонысымызбен байланысымыз нығая түсті. Қазір Қапалдың тауларын сағынғанда Қоңыр ауылына тартып кетемін», деген естелігі ойға жиі оралады. Қалай десек те, Сайын Мұратбектің кейіпкерлері өмірде бар адамдар дегенге осыдан кейін сенбей тұра алмаймыз. Өмір, адам, табиғат – осы үш жаратылыс Сайын шығармашылығындағы алтын уықтар іспетті. Осылардың біреуінсіз бірі бос қалатындай кейіпте. Сайын Мұратбековтің артына қалдырған мол мұралары – оның романға бергісіз әңгіме-повестері. Ал біз үшін осы шығармалардың ішіндегі кейіпкерлер де қымбатты, олар айтқан әр сөз алтын.
