Тарихи тұлға Құрман Әлмерекұлы (1688-1736) – жоңғар шапқыншылығы кезінде қазақ елінің азаттығы мен тәуелсіздігі үшін күресте батылдығы мен батырлығы және көсемдігімен қол бастап, жұртын бостандық үшін айқасқа жұмылдырған және қан майдандарда сан мәрте ерлігімен көзге түскен тағылымды тұлға. Кескілескен шайқастардың бірінде қолға түсіп, жау қолынан қапыда қаза тапқан ержүрек батырдың ұрпақтары бүгінде ұялы терек, рулы елге айналып отыр. Құрман Әлмерекұлының жерленген жері Алматы қаласының маңындағы қазіргі «Шаңырақ-2» шағын ауданының аумағында, Балдырған көшесі мен Қ.Тұрысов көшелерінің қиылысында. Тарихшы-археологтердің анықтауынша, бұл қорған бұрын Үйсін дәуіріне тән болғандықтан, «Үйсінтөбе» атанған. Кейін Құрман жерленгеннен кейін келімді-кетімді ұрпақтар бұл төбені «Құрмантөбе» атап кеткен. Ел жадынан есімі өшпей бір рулы елдің атын иеленген Құрман ұрпақтары кешегі Кеңес заманында Алматыға келген сайын ел көзін ала бере арнайы барып құран оқып тұрған. Соңғы 25-30 жылдан бері зиялы қауым да тұлға тағдырына көңіл бөліп, арнайы тарихи-мәдени қоғамдық қор құрды. Ғылыми негізде зерттеулер, зерделеу мен насихаттау, жариялау жұмыстарының нәтижесінде Құрман бабаның сүйегі жатқан жерге кесене тұрғызылды.
Биыл Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 30 жылдығына орай Алматы қаласы Алатау ауданының әкімдігі бұл тарихи орынға ерекше көңіл бөліп, кесене айналасын абаттандырып, халыққа пайдалы рухани орын ретінде жаңғыртқанын айрықша атай кеткен жөн.
Заманға лайық қайта түрленген тарихи-мәдени орынның салтанатты ашылу рәсіміне мемлекет және қоғам қайраткерлері, ғалымдар мен ақын-жазушылар, өнер майталмандары мен БАҚ өкілдері қатысты. Кесененің ашылу салтанатында Құрман баба рухына құран бағышталып, батырдың ерлігіне қатысты аңыз-әңгімелер айтылып, тарихи деректер жұртшылық назарына ұсынылды.
– Көп жылдан бері қараусыз қалған қасиетті орынды биыл Алатау ауданының әкімдігі назарға алып, ерекше көңіл бөліп отыр. Өткеннен өнеге алмай, бабалар рухына тағзым етіп, салауат айтпай, кемел келешекке керуен тарта алмасымыз анық. Тұтас ел көлемінде қанат қаққан «Рухани жаңғыру» бағдарламасының өзегі осында жатыр деп есептеймін. Уақыт желі адам баласын түбі бір ығыстырмай қоймайды. Болашақ ұрпақ тәуелсіздік қадірін білу үшін, азаттықтың салмағын сезіну үшін осындай тарихи тұлғалардың өмір-өрнегінен ғибрат алып, оларды еске алып жүруге тиіс. Құрман Әлмерекұлы кесенесі орналасқан алаңқай жастардың жиі бас қосатын рухани демалыс орнына айналады деп сенемін. Бұл – біріншіден Үйсінтөбе, екіншіден Құрман Әлмерекұлының жатқан жері. 1937 жылы репрессия кезінде мұнда саяси қуғын-сүргін құрбандары атылған деген де дерек бар. Осындай үш қасиетті басына көтерген бұл киелі орынды қастер тұтып сақтауымыз керек, – дейді «Құрман Баба» тарихи-мәдени қорының жетекшісі Сайлаубай Ағыбаев.
Белгілі археолог Карл Байпақов Алматы қаласының археологиялық мәдени мұралары еңбегінде Үйсінтөбе туралы «...Тұтастай алғанда, зерттелген қорған ортақ белгілерінің сипаттамалары бойынша б.з.д. ІІІ-ІІ ғғ. кезеңіне жатады және Үйсін дәуіріне қатысты» деп көрсетеді. Аталған зерттеудің тағы бір тұсында бұл жерге жоңғар шапқыншылығы кезінде елі мен жерінің азаттығы үшін айқаста Құрман Әлмерекұлы мен оның серіктері жерленгендігі айтыла келе,
«...орталық бөлігіндегі ұзындығы 3,5 м, ені 3 м, тереңдігі 1,5 м қазылған қабірде мәйіт жерленген...» деп жазады. Ғалымдардың зерттеуінен кейін арнайы конференциялар ұйымдастырылып, бұл төбенің қасиеті мен тарихи маңызы кеңінен насихаттала бастаса керек.
– Ертеректе ел ақсақалдары осы төбеге арнайы келетін. Сапарға аттанатындар баба басына тәу етіп, қасындағы қос бұлақтың суын емге дәру ретінде ішетін болған. Кейіннен Құрман төбенің айналасына ел қоныстанып, үй салатын кірпіш керек болғанда әлдекімдер осы төбенің сары топырағынан қазып алып, кірпіш құйып, сатумен айналыса бастаған. 1997 жылдары бұл олқылықтар тоқтатылып, батыр бабамызға сол маңда қоныстанған ел азаматтары белгі орнатып, айналасын қоршады. Ал 2008 жылы «Құрман баба» тарихи-мәдени қоғамдық қоры құрылып, өлкетанушы-заңгер Сайлау Толықбайұлы басқаратын бұл қор тарихты ғылыми негізде тануға, танытуға және насихаттауға қатысты көп жұмыс атқарды. Ғылыми экспедициялар
ұйымдастырылып, ғылыми тәжірибелік басқосулар өтті. Басылым беттерінде мазмұнды материалдар жарияланды. Осындай іргелі жұмыстардың нәтижесінде бұл төбе енді тұтас елдің игілігіне айналмақ. Әдетте кесенеге құран бағыштау үшін ғана келетін жұрт енді киелі жерге тәу етіп қана қоймай, рухынан нәр алып қайтуға, мәдени-тарихи мәні бар шаралар өткізуге де келе алады, – дейді «Құрман баба» тарихи-мәдени қоғамдық қоры жанындағы ғылыми зерттеу тобының жетекшісі, журналист-ғалым Сағатбек Медеубекұлы.
Заман ағымына сай түрленген кесененің ашылуына келгендер заңғар тұлғаның сүйегі жатқан «Шаңырақ-2» шағын ауданын «Құрман ауылы» деп атау туралы мәселе көтерді. Тарихшылар мен зиялы қауым өкілдері де елді мекенді осы өлкені жан аямай қорғаған жанның есімімен атауды бірауыздан қолдап отыр. Өнегесі елге мұра, ұрпаққа ұран болған тұлғалар ұлт тарихымен бірге жасай бермек. Ел тәуелсіздігінің бедерлі белесінде осындай игі бастама қолдау тауып жатса, құба-құп.
АЛМАТЫ
