Тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев 1991 жылғы 18 қарашада Қазақ КСР Министрлер Кеңесіне «Басқа республикалардан және шетелдерден селолық жерлерде жұмыс істеуге тілек білдіруші байырғы ұлт адамдарын Қазақ КСР-інде қоныстандыру тәртібі мен шарттары туралы» №711 Қаулы шығартып, алыс-жақын шетелдердегі қандастарымызды Қазақстанға шақыруды қолға алды.
Бұл Қаулы еліміз Тәуелсіздігін жариялаудан бұрын қабылданғанымен өте құнды әрі ерекше саяси маңызға ие. Осы Қаулының негізінде 1997 жылы «Халықтың көші-қоны туралы» Заңы қабылданды. Мемлекеттік көші-қон саясаты қалыптасып, жыл өткен сайын кемелденіп келеді. Қазірге дейін елге 1 млн 84,7 мың этникалық қазақ оралып, бақытты тұрмыс кешіп жатыр. Сөйтіп, Қазақстан шеттегі өз қандастарын Отанына шақырып отырған әлемдегі санаулы ғана мемлекеттердің бірі болды.
Міне, 18 қарашада Қазақстан Тәуелсіздігінің 30 жылдығымен қатар, осы тағдыршешті Қаулының қабылданғанына да 30 жыл толып отыр. Осыған орай 30 жылдық қарсаңында 18 қарашаны «Ұлттық көші-қон күні» деген атпен кәсіби мерекелер мен аталып өтілетін күндердің тізбесіне енгізуді сұрап, Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың атына хат жазған едім.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев сол өтінішімізді ескеріп, Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің алтыншы отырысында «Үкіметке осы тарихи датаны атаулы күндер тізбесіне қосу мәселесін жан-жақты қарастырып, тиісті ұсыныс енгізуді тапсырамын», деп тапсырма берді.
Мен Президенттің бұл шешімін Елбасымыздың ұлы еңбегіне деген зор құрмет, қандастарымызға деген ерекше қамқорлық деп бағалаймын. Алдағы уақытта 18 қараша тек қандастарымыздың емес, бүкіл Алаш жұртының жылда дүркіретіп тұрып тойлайтын мерекесі болады деп сенемін.
XIX-XX ғасырларда билеуші империялар қазақ халқын атамекенінен еріксіз айырып, торғайдай тоздырса, XX ғасырдың соңы мен XXI ғасырдың тоғысында Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаев сол шекара сыртында қалған қазақтардың басын Тәуелсіз Қазақстанда қосып, тарихи әділеттілікті қайта қалпына келтірді.
Нұрсұлтан Әбішұлының Тәуелсіз Қазақстанды құру және әлемге таныту туралы еңбектерін еске алғанда, ең бірінші болып алыстағы ағайынды атажұртына оралтуға арналған осы тарихи шешімі мақтанышпен аталып келеді. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» атты тарихи мақаласында «Шынына келсек, Тәуелсіздік жылдарында бірнеше рет қолға алынғанына қарамастан, ұлттық мүддемізге сай келетін көп томдық жаңа тарихымыз әлі толық жазылған жоқ. Оның тұжырымдамасын бұған дейінгі олқылықтарды ескере отырып қайта қарап, жаңа ғылыми ұстанымдар мен жаңалықтардың негізінде тыңнан жазатын уақыт әлдеқашан келді. Барлық оқулық осындай іргелі еңбекке негізделіп әзірленеді. Бұл – ұлт шежіресін дәріптеу тұрғысынан алғанда стратегиялық маңызы бар мәселе. Сондықтан Қазақстанның академиялық үлгідегі жаңа тарихын жазуды дереу бастау керек», деген болатын.
Енді Елбасымыздың осынау ұлы еңбегін бағалау, шекара сыртында қалған қазақтардың кешегі бөліну және бүгінгі қайта қосылу тарихын терең зерттеп, тарих бетінде қалдыратын мезгіл де жетті.
Мемлекет басшысының тапсырмасына сай жеті томдық қазақ тарихының арғы-бергісін жаңаша зерделенген жеті томдық академиялық еңбек әзірленіп жатқаны белгілі.
Қасым-Жомарт Кемелұлының «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» атты мақаласындағы «Кешегі өткен хандар мен қағандардың дәуірі ғана емес, соңғы отыз жылдағы жасампаздық жолымыз да бүгінде тарихқа айналып, күн сайын алыстап барады. Азаттық таңын өз көзімен көрген алдыңғы буын болмаса, кейінгі жастар өткен ғасырдың 90-жылдарындағы тарихи оқиғалардың тереңіне бойлап, мәнін жете түсіне бермейді» деген сөзін еске алсақ, осы жеті томдықтың бір томы Тәуелсіз Қазақстан дәуіріне арналатыны сөзсіз.
Ендеше, осы Тәуелсіз Қазақстанның жаңа тарихына терең толғаныспен жазылатын көлемді бір тарау – Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың қандастар тағдыры, қазақ көші туралы еңбегі болады деген сенімдемін. Бұл – бір.
Екіншіден, «Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы» Заңның 6-бабында демография және көші-қон саласындағы жоспарлар мен іс-шараларды әзірлеуге және іске асыруға қатысу, сондай-ақ шетелдердегі қазақ диаспорасына ана тілін, мәдениеті мен ұлттық дәстүрлерін сақтау және дамыту, оның тарихи Отанымен байланыстарын нығайту мәселелерінде қолдау көрсету – Ассамблея қызметінің негізгі бағыттары ретінде көрсетілген. Көші-қон, шеттегі қазақтар үшін аталған екі норманың екеуі де табылмас мүмкіндік.
Өкінішке қарай, Қазақстан халқы Ассамблеясы да, «Отандастар қоры» да және Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығы да аталған заңның осы мүмкіндігін өз деңгейінде толық пайдалана алмай келеді. Себебі үшеуін біріктіретін заңды немесе нормативтік құжатпен бекітілген тетік жоқ. Егер, үш отаудың басы біріктірілсе, алыстағы ағайындармен жұмыс істеуге жол ашылар еді.
Құдайға шүкір, қандастарын Отанына оралту жағынан Қазақстан – Орталық Азияда да, Түркі мемлекеттері арасында да көшбасшы мемлекет. Бірақ алты-жеті миллион қазақтың әлі шетелдерде жүргенін ескерсек, еліміздің көші-қон саясатының маңыздылығы мен көтерер жүгінің әлі де ауыр екені белгілі. Біз Отанға оралған қазақтар үшін қаншалықты қуансақ, арғы бетте қалған қандастарымыздың ертеңгі тағдыры үшін одан екі есе артық алаңдаймыз.
Түркі мемлекеттері дегенде ойға оралады, қандастарының көп бөлігі шекара сыртында қалған тек Қазақстанның ғана емес, бұл жағдай Кеңес Одағының құрамынан бөлініп шыққан Түркі мемлекеттерінің бәріне ортақ қасірет. «Жұмыла көтерген жүк жеңіл» дейді қазақ, осы қасіреттен құтқаратын күш – енді Түркі мемлекеттерінің ұйымы болмақ.
Кеше ғана Түркияда өткен Түркітілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесінің VIII саммитінде Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың өткен ғасырдың ортасында Гималай асып Анадолы жеріне барған мыңдаған қазақ отбасын еске алуы, оларды өз бауырым деп құшақ жайып қарсы алған Түркияның сол кездегі Үкімет басшысы Аднан Мендерестің аруағына тағзым етуі тегіннен-тегін емес.
Қасым-Жомарт Кемелұлының бұл сөзі бүкіл дүние жүзінің назарын аударды. Түркі мемлекеттері ұйымның ең бір маңызды түйіні ретінде бағаланып, жұрттың ыстық ықыласын қозғады. Бір жағынан, Президент Қасым-Жомарт Тоқаев шеттегі қандастарымыздың кешегі ауыр халін еске алу арқылы Отанынан шет жерде жүрген түркі ұлттарының ертеңгі тағдырын қалай шешу мәселесін Түркі мемлекеттері ұйымының басшыларына құлаққағыс еткендей әсер қалдырды бізге.
Осыдан барып, біздің көкірегімізде Түркі мемлекеттерінің ұйымына мүше мемлекеттер қандастарын еліне шақыру, қоныстандыру мәселесін бірінші орынға қоюы мүмкін деген үміт оты тұтанды. Әрине, бұл ұзақ жолды, ортақ мәмілеге келуді және батыл шешімдер жасауды талап ететін шаруа.
Орайы келіп тұрғанда айта кетейін, өз қандастарын еліне шақырып алуға дәрмені толық жетпей отырғанымен, Қырғыз Республикасы депутат Өмүрбек Текебаевтың бастамасымен «Кыргыз Республикасынын чегинен тышкары жашаган кыргыздар башка мамлекеттин жараны болгондугуна карабастан жөнөкөйлөштүрүлгөн тартипте Кыргыз Республикасынын жарандыгын алууга укуктуу» деген норманы өздерінің Конституциясына ертерек кіргізіп қойған екен. Қырғыз бауырлардың бұл жомарттығы Түркі мемлекеттерінің ұйымына мүше елдердің бәріне үлгі боларлық бастама.
Ал Отанына оралған қандастар үшін Аднан Мендерестің «Түркияның сіздерге берері – туысқандық мейірім. Сіздер Түркияға келген күндеріңізден бастап бес жыл салық төлемейтін боласыздар. Ел ішінде жүріп-тұру ісінде де сіздерге арнаулы арзан бағамен билет беріледі. Ауыл шаруашылығымен шұғылданамын деушілерге ауылдық жерлерден егістік жер беріледі. Ал сауда және қолөнер ісімен шұғылданамын деушілерге қалалық жерден тегін үй беріледі. Жұмыс істеймін дегендеріңізге мемлекет меншігіндегі фабрика-зауыттардан жұмыс беріледі» деген сөзін атқарушы билік естеріне берік сақтаса, жеткілікті...
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев бастаған нұрлы көш көлікті болсын!
Ауыт МҰҚИБЕК,
қоғам қайраткері
