Коллажды жасаған Зәуреш Смағұл, «ЕQ»
– Ербол Лесбекұлы, әзірленіп жатқан жаңа заң жобасында қандай жаңашылдық қарастырылған? Кәсіпкерлік саласын «таза парақтан» реттеудің бизнесмендер үшін пайдалы тұсы қандай?
– Елімізде бизнесті дамытуға, нәсібін кәсіптен тауып жүрген азаматтарды қолдауға бағытталған көптеген мемлекеттік бағдарлама қолға алынғанын өзіңіз де білесіз. Бизнесті реттеуді «таза парақтан» бастау да – соның бірі. Кейде кәсіпкерлердің мұң-мұқтажын шешу кезінде біраз мәселе заң тұрғысынан шешілмегенін көріп жүрміз. Сондықтан бизнесті қорғауды осы реттеу заңынан бастамақшымыз. Бизнес қызметінің жаңа реттеушілік саясаты бойынша заң жобасын «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасы мен Ұлттық экономика министрлігі отандық және шетелдік сарапшыларымен ақылдаса отырып әзірледі.
Заң мемлекеттік реттеудің қағидаттары мен негізгі ережелерін белгілеуге мүмкіндік береді және бизнеске қойылатын талаптар қандай болу керектігін нақтылайды. Реттеудегі қағидаттар міндетті түрде орындалады; кәсіпкерлерге талап қоярда олардың жағдайы, бұл талаптарды орындай алу мүмкіндігі ескеріледі, олар цифрландырылған, ыңғайлы және бизнесмендерге салмақ салмауы тиіс; мемлекеттік жоспарлау құжаттарға сәйкес келуі шарт; мемлекеттік реттеудің қатаңдық деңгейі тәуекел деңгейіне байланысты болады. Міне, осы негізгі қағидаттар орындалған жағдайда ғана кәсіпкерлерге жаңа талаптар белгіленуі мүмкін. Мемлекет тарапынан бір жаңа талап енгізілген жағдайда қолданыстағы екі талап жойылып отырады.
Заңда реттеуші апелляция институтын енгізу де жоспарланған. Бизнес-омбудсмен мемлекеттік органдардың талаптарын қайта қарау мақсатында шағым мен ұсыныстарды жинайды. Ал оны Ұлттық экономика министрлігі қарайды. Министрлік талқылауға ұсынылған шағымдарды қарастыра отырып, реттегіш тетіктің күшін жою немесе оған жан-жақты талдау жүргізу жөніндегі шешімді кәсіпкерлік қызметті реттеу мәселелері жөніндегі сараптама тобының, болмаса ведомствоаралық комиссияның талқылауына шығарады.
Заңға енгізілетін тағы бір жаңашылдық – мемлекеттік бақылау жүйесі жетілдіріледі. Жаңа тәсіл тек рұқсат беру талаптарына сәйкестігін тексеруді және нақты фактілер бойынша тағайындалатын жоспардан тыс тексерулерді көздейді. Ерекше тәртіп бойынша жүргізілетін тексерулер жойылады. Бұл ретте кәсіпкерлікті қауіпсіздікті қадағалау шараларымен қамтамасыз ете отырып, профилактикалық бақылауды күшейтуге ерекше маңыз беріліп отыр. Яғни әкімшілік істерді қозғамас бұрын алдымен жедел ден қою шараларын қолданылу ұсынылды.
– Сонда жаңа заң кәсіпкердің құқығын қорғап, ретсіз тексеруден босатуға ықпал етеді деуге болады ғой?
– Иә, бұл заң алдымен кәсіпкердің құқын қорғауға бағытталған. Ұлттық палата бизнеспен айналысып жүрген азаматтардың құқын қорғау үшін міндетті талаптардың тізілімін енгізуді ұсынып отыр. Бұл – бизнеске қойылатын барлық талаптың толық тізбесін қамтитын бірыңғай база. Мұндай ортақ деректер орталығы кәсіпкерге бизнесті жүргізудің барлық құқықтық негіздерімен танысуға мүмкіндік береді. Соның ішінде мемлекеттік реттеудің талаптары да анық көрсетіледі. Егер талап тізілімде болса, онда ол бойынша мемлекеттік орган тексеруге және жазалауға құқылы екенін кәсіпкер білуі керек. Егер тізілімде талап болмаса, онда жаза да жоқ. Бұл жерде – заңды білген жаза баспайды деген қағидат.
Тағы бір өзгеріс, 2024 жылдың 1 қаңтарынан бастап реттеуші «гильотина» іске қосылады. Яғни мемлекеттік реттеудің жаңа қағидаттарына жауап бермейтін талаптар заңсыз деп танылады.
Жалпы, талаптарды қайта қарауды кәсіпкерлердің көбі жұмыс істейтін төрт саладан бастадық. Еліміздегі бизнеспен айналысып жүрген азаматтардың 60%-дан астамы – сауда, ауыл шаруашылығы, қоғамдық тамақтандыру, көлік саласында қызмет етеді. Сондықтан заң қабылданғанға дейін біз қанатқақты режімде қоғамдық тамақтандыру және сауда-саттық, көлік қызметтері сияқты салаларда ревизия бастадық. Жұмысқа тәуелсіз сарапшылар мен салалық қауымдастықтар тартылған. Қазір қоғамдық тамақтандыру саласындағы талаптарды тексеру аяқталды.
Бақылаудың жаңа формасын енгізу – кәсіпкерлік субъектілерін заңсыз жауапкершілікке тарту мүмкіндігін болдырмай, шынайы заң бұзушыларды анықтауға мүмкіндік беретін тергеу деуге болады. Бақылаушы мемлекеттік органдар алдымен профилактикалық бақылауды нысанға бармай-ақ жүргізеді, содан кейін соның қорытындысы негізінде қажет болса, объектіге барып, бақылауды жүргізу міндетін бекітеді.
– Заң нақты қашан қабылдануы мүмкін?
– Мемлекет басшысының ҰКП съезінде берген тапсырмасына сәйкес, заң жобасын 2021 жылдың соңына дейін қабылдау жоспарланып отыр. Парламент Мәжілісінде бірінші оқылым 3 қарашада өтті.
Әзірше кәсіпкерлер палатасы Ұлттық экономика министрлігімен бірлесіп, осы жылдың соңына дейін ауыл шаруашылығы, көлік, сауда, тұру салаларында міндетті талаптарды қалыптастыру бойынша жұмыстар жүргізіп жатыр. Осы бойынша кәсіпкерлердің пікір-ұсынысы да ескерілмек.
Дайындаған
Қымбат ТОҚТАМҰРАТ,
«Egemen Qazaqstan»
