1921 жылдың қараша айының аяғында Хемингуэй «Торонто жұлдызы» газетінің Париждегі тілшісі болды, бәрі сол сәттен басталды. Эрнесттің есімі әлемге даңқы жеткен шаһар Парижге де байланысты екені шындық. Хемингуэй Парижде 1921-1928 жылдар аралығында тұрыпты. Оның Парижде өткен жеті жылдық өмірі текке кетпепті. Шығармашылық орта тапты, жақсы достарды кездестірді, мемуар жазды, тіпті арақ ішіп, көңіл көтерді, оның бұл сәттерін елестете отырып «Парижде өмір сүрудің Хемингуэйше стилі» бөлек екенін түсінуге болады. Хем өзге көптеген елдерде өмір сүрсе де, Париж ол үшін жұмақ мекен болды. Әлем әдебиетін биік деңгейге көтерген «Жоғалған ұрпақ» өкілдері іркес-тіркес Парижге көшті, өйткені Париж сол тұста өмір сүруге ыңғайлы әрі арзан қала еді. Қалтасы қоңыр ой иелерінің басы алып шаһарда қосылды. Демек, ойға ой, арманға арман ұштасты.
Өткен ғасырдағы Париж тек Скотт Фицджеральд, Джеймс Джойс пен Эрнест Хемингуэй сияқты ұлы жазушылар өмір сүріп, шығармашылықпен айналысқан жер ғана емес, сонымен қатар бейнелеу өнерінің ең ұлы есімдерінің қалыптасуына демеу болған ұлы қала. Бұған мысал ретінде Пикассо мен Далиды, Джоан Мироны айтсақ та жеткілікті. Хемингуэй мен оның бірінші әйелі Хэдли Ричардсон Парижге көшіп барғанда, олар Кардинал Лемуан көшесі 74 мекенжайына орналасқан суы жоқ кішкентай пәтерді жалға алыпты. Ол кезде жұмысшылар тұратын аудан аталатын бұл мекенжай қазір мүлде өзгеріп, жаңа тынысты ортаға айналды.
Пикассо, Сартр, Беккет сияқты көптеген атақты суретшілер мен жазушылар үнемі бас қосып, Париждің құшағында өздерінше бақытты өмір сүріп жатты. Бір тобы шығарма жазып, оқырманын қуандырды, енді бір тобы таңғажайып картиналар салып, қиялдың көгінде самғады. Бірақ бәрін ортақтастыратын жалғыз күш – арман еді. Олардың арманы шексіздікке ұласып, жүзеге асты. Хемингуэй мен Сартрды, Джеймс Джойс, Скотт Фицджеральдты әлі күнге дейін оқырман қолынан тастамай оқып келеді. Ал Пикассо мен Джоан Миролар салған суреттердің рухани әлемі әлі де жарық қалпында.
Эрза Паунд пен Джеймс Джойс Хемингуэйдің Парижде кездестірген жазушыларының ішіндегі шынайы достары болды. Хемингуэй Эрза Паундпен алғаш танысқанда, ол Элиоттың «Шөлін» редакциялап бітірген шағы екен. Хемингуэй сияқты Паунд та өз шығармашылығына ден қойған ұлы талант болды, сол үшін олар өмір бойы достықтың алтын жібін үзген жоқ. Хем ағай үзеңгілес досы Ф.Скотт Фицджеральдпен бірге оның «Ұлы Гэтсбиін» алғаш рет Париж төріндегі бір дәмханада оқиды. Сол үшін ол өзінің естелігінде Париждегі жақсы көретін орындарының бірі ретінде La Closerie des Lilas дәмханасын атайды. Бүгінде аталған дәмханадағы бір тағам Le Filet de boeuf Hemingway деп аталады, бұл да оның Париждегі жылдарынан бізге естелікке қалған іздің бірі. Егер жолыңыз түсіп, Парижге барып жатсаңыз, сіз де жоғарыдағы тағамға тапсырыс беріңіз.
Парижде жүргенде жазушы суретші Жюль Паскинмен ғана емес, оның қатарласы Джоан Миромен де жақсы дос болды. Ұзақ әңгімелескен соң олар Распайль Бульварындағы Cercle Américain бокс клубына барып, бокстасады екен. Денесі шымыр, қолы қарулы Хем Миро сияқты жеңілтек денеліні оп-оңай ұтып алып жүріпті. Талантты суретші Миро ол кезде бірде-бір картинасын сата алмай, тіпті көрмеге де қоя алмай дағдарып жүрген. Оның он тоғыз ай салған «Ферма» деп аталатын картинасын ең соңында Хемингуэй 175 долларға сатып алды. Бұл сол кездегі экономика үшін қомақты ақша еді, тіпті қаржылық мүмкіндігі жоқ жас суретші үшін таптырмас олжа. Досының картинасы оған қатты ұнайды, енді бір жағынан ол досын қолдап, дағдарыстан құтқарды. Осы картина туралы Хемингуэй: «Бұл суретте Испанияда болған кездегі сезімдеріңіздің бәрі бар, мүмкін алыста тұрып сіз бұл сезімді сезіне алмассыз. Бір-біріне қарама-қарсы осы екі нәрсені ешкім суреттей алмады» деп жоғары баға береді.
Хемингуэйдің бұл картинаға иелік етуі туралы бірнеше түрлі дерек бар. Бір деректе оның досы әрі танымал ақын Эван Шипман да Мироның туындысын ұнатып, сатып алғысы келеді де, Хемингуэй екеуі бәстесіп, тиын лақтырады, нәтижесінде Шипман жеңеді, бірақ ол бәрібір Хемингуэйге суретті қалдырады.
«Хемингуэй жақсы көрген «Ферма» картинасы кейін оның Хаванадағы вилласының төріне ілінді» дейді білетіндер. Олар өмір сүрген уақытта Париж өнер әлемінің орталығы болды. Дүниенің төрт бұрышынан жиналған арманы асқақ жандарға Париж отбасы, шабыт, күш, рух, сәби, қысқасы, бәрін сыйлады. Америкалық жазушы Шервуд Андерсон жас қаламгерге жазушылық өнерді үйренудің ең жақсы жолы Парижге бару екенін жазды. Андерсон Хемингуэйді Гертруда Стейн, Джеймс Джойс және Эзра Паунд сияқты ұлылармен таныстырды. Олармен танысу және Париж ортасының элитасын қабылдау, олардың модернизмге деген шексіз ынтасы мен көзқарасын тыңдау жазушы Эрнесттің ой-санасын айтарлықтай кеңейтіп жібергені даусыз.
Хемингуэй: «Құдды Парижде отырып Мичиган туралы жазғанымдай, Парижден алыста тұрып ол туралы қалам тербей алатын едім» деп жазады ол мемуарында. Шынында да, оның жазушылық өмірінің маңызды кезеңі Парижде өтті. Бұлай дейтініміз, ол шығарма жазудағы өз ұстанымын осы қалада бекемдеді. Әр күні сағат алтыда тұрып, түстен кейінгі екі-үшке дейін жұмыс істеді. Ыңғайлы болса үйде немесе өзі тұрған аудандағы кафелердің біріне барып, қағазға шұқшиятын.
1956 жылы қарашада Париждегі «Ритц» қонақүйінің басшылығы Эрнест Хемингуэйге 1928 жылы наурызда сол жерде сақтаған екі кішкентай сандығын алып кетуін өтінеді. Аталған сандықтардың ішінде Парижде болған алғашқы жылдарында жазған шығармаларының қолжазбалары мен «Күн де көтеріледі» романының шикі нұсқасы, газет қиындылары және ескі киімдері бар екен. Жазушы көп өтпей екі сандықшасын өзіне алдырады. Қалай десек те, Хемингуэйдің Париждегі өмірі мағыналы өткені шындық. Осындай деректер оның Парижде қалған ізін естелікке айналдырды.
Колумбиялық жазушы Гарсия Маркес «Мен Хемингуэйді көрдім» атты эссесінде: «1957 жылдың жаңбырлы көктемінде әйелімен бірге Париждің Сент-Мичел көшесінде серуендеп жүрген кезінде оны тани кеттім. Ол қарсы жақтағы жаяу жүргіншілер көшесімен Люксембург саябағына қарай кетіп бара жатыр екен. Ескі шалбар, Шотландия үлгісіндегі гүлді жейде, басына голф допшысының бас киімін киіпті. Оның өзгеше көзілдірігі оны өзгелерден оқшау, дара қалпында көрсетіп тұр. Биыл ол 59 жасқа толды, бойы биік болса да, қайсар көрінбейді. Кенет ойыма бір ой келе қалды да, бар даусыммен: «Ұсссстаз», деп айқайладым. Эрнест Хемингуэй қалың нөпір топтың ішінде өзінен басқа ұстаздың жоқтығына күмән келтірмесе керек, мен тұрған бұрылысқа қарай мойнын бұрып, қолын көтеріп: «Қоооош, достым! », деп жауап қайтарды. Өмірімде мен оны осылайша жалғыз мәрте ғана кезіктірдім», деп жазады. Атақты Гарсия Маркестің өзі оның Париж төрінде асқақ қалпында жүргенін мойындап тұр. Париждің ортасын, той-думанын да өзіне жақын қабылдаған Хем ағайдың Париждегі күндері туралы жазған «Көшпелі мереке» атты мемуары ұлы шаһардың сол кездегі қоғамдық, рухани ортасын түсінуге жол ашады. 1925 жылы болса керек, Эрнест Хемингуэй Париждегі өзі жиі баратын бір дәмханаға барып, аталған мемуарын жазып отырғанда, қарсы алдындағы үстелге бір сұлу қыз жайғасады. Сол сәтті ол: «Мен сені көрдім, сұлулық, енді сен маған тиесілісің. Сен және күллі Париж менікі. Ал мен алдыма жайылып жатқан мынау қойын дәптер мен қарындашқа тәуелдімін» деп ақ қағазға түсіреді.
Шынымен де, оның өмірі өзі қадірлейтін қойын дәптері мен қарындашына тиесілі болды. Париж көрген жазушы жақсы жазды, жақсы достармен сырласты, былғары қолғапта жақсы ойнады, тіпті жақсы іше де білді, күллі жердің бетіндегі аңыз шаһарда жақсы естеліктер қалдырды. Сол қалдырған соны іздер бүгінде Хемингуэй танудың бір парасына айналып үлгерді. Қазақтың «Әркімнің туған жері мысыр шәрі» дейтін мақалы осындайда еске түседі. Хемингуэй жүрген Париж сол тұста әдебиет пен мәдениетке үлес қосқан ұлы шаһар міндетін атқарды. Әлем әдебиетінен ойып орын алған кешегі «Жоғалған ұрпақтың» мұрасын бүгінде күллі адамзат руханияты рухани азық етіп келеді. Бір сөзбен айтқанда, тумаса да, туғандай болып кеткен Парижге Хемингуэйдің де бергені мол болды. Ал ендігі ұрпақ үшін Париждің құшағында талантты, боксшы Хемингуэйдің асқақ қалпы мәңгі ұйықтап жатқандай сезіледі. Париж – Хемингуэй, Хемингуэй – Париж ұғымы да осы сөзіміздің айғағы іспетті.
Коллажды жасаған Амангелді Қияс, «EQ»
