СТРАТЕГИЯЛАРДЫҢ БАСТЫ ҚАРЖЫЛАНДЫРУШЫСЫ

“Қазақстанның Даму банкі” АҚ басқарма төрағасы Ғали ЕСҚАЛИЕВПЕН әңгіме – Ғали Нәжімеденұлы, Қазақ­стан­ның даму банкі қандай мақсатпен құрылды? Банк қызметінің қазіргі екінші деңгейлі банктердің атқарып отырған қызметінен басты айырма­шылықтары қандай? – Қазақстанның даму банкі мемлекеттің инвестициялық қызме­тін жетілдіріп, экономиканы әрта­рап­тандыру, өңдеуші, өндіруші өнер­кәсіпті дамытуға мемлекет тарапынан қолдау көрсету мақсатында құрылған. Банктің негізгі қызметі инфрақұ­ры­лым мен өңдеуші өнеркәсіпті дамы­татын инвестициялық жобаларды іске асыру. Яғни Даму банкі өз қыз­метін коммерциялық банктер биз­нестің инвестициялық қажеттілік­терін қанағаттандыра алмайтын секторларында жүзеге асырады. Даму институты ретінде банк табысы төмен, бірақ мемлекет үшін маңызы зор экономика салаларын, атап айтқанда, металлургия мен энергетика, тоқыма өндірісі, өнер­кәсіп пен көліктік инфрақұрылым, мұнай химиясын қаржыландырады. Қазақстанның даму банкіне мемлекеттік бағдарламалар аясында стратегиялық инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыруға қатысты Үкімет тарапынан маңызды міндет­тер жүктелген. Біздің банктің екінші деңгейлі банктерден басты айырма­шы­лығы және негізгі мақсаты пайда табуды емес, инвестициялық жоба­ларды іске асырып, өнеркәсіп пен инфрақұрылымды дамытуды көздей­ді. Әдетте екінші деңгейлі банктер пайдасы көп жобаларды қаржылан­дырады, ал біздің банк үшін ең бас­тысы, ел экономикасында жаңа, моде­рнизацияланған дайын өнім өндіруші, бәсекеге қабілеттілігі жоға­ры, жаңа технологиялармен қамта­масыз етілген серпінді өндірістер ашу. Сонымен бірге, Даму банкі тек ірі, нақты айтсақ, сомасы 5 млн. АҚШ долларынан жоғары инвести­циялық жобалар мен 1 млн. АҚШ долларынан астам соманы қажет ете­­тін экспорттық операцияларды, сон­дай-ақ 5-тен 20 жылға дейінгі ұзақ мерзімге, екінші деңгейлі банк­тер­дің пайыздық ставкаларынан төмен жағадайлармен қаржыландырады. – Сіздер үшін өткен жыл қандай болды, қандай жетістіктерді атап өте аласыздар? – Өткен жылдың біздің банк үшін маңызы жоғары болды деуге болады. Ең бастысы, біз әлемдік деңгейдегі банктер қолданатын несиелік құралдарды қосып, қызмет көрсету кеңістігін үлкейттік. Банктің нормативтік құқықтық актілеріне өзгертулер енгіздік, соған сәйкес банктің инвестициялық тиімділігі артуда. Біз айналымдық капиталды қаржыландыруға, алдын-ала берілген қарызды жобадағы үлестік қатысумен алмастыруға құқылы болдық және қарыз алушының жарғылық үлесіне немесе оның акцияларын конверта­ция­лау құқығымен қосалқы қарыз ретінде берілетін мезониндік қаржы­ландыруды, банкаралық қаржы­ландыру және тағы басқа несие құ­ралдарын ұсынуға мүмкіндік алдық. Сонымен бірге өткен жылы банк­тің жарғылық капиталы едәуір артты. 2009 жылдың 28 қыркүйегінде банкті 167,7 млрд. теңгеге капитал­дандыру туралы Үкімет қаулысы қабылданды. Қаржы қадағалау  агенттігінің және  банктің несие берушілерінің талаптарын орындау мақсатында, жаңа несиелер тарту үшін банктің жарғылық капиталы арттырылуы қажет еді. Біз осы мүмкіндікке ие болдық. Сонымен бірге “ҚазАгро” холдингінің қызметін қайталамау мақсатында агроөнеркәсіп кешенінің жобаларын ең төменгі қаржыландыру сомасы 20,0 млн. АҚШ долларына теңдестірілді. Оған қоса, қарыз алушылардың сатып алулары банктің сайтында орналастырылады және тәуелсіз сарапшыларға да талаптар күшейтілді. Сол сияқты, несие алуға үміткерлердің құжаттарын қарастыру мерзімін қысқарттық. Бұл өзгеріс­тердің барлығы банктің қызметін жақсартады деп сенемін. – Қазақстанның Даму банкі Үкіметтің дағдарысқа қарсы бағдар­лама­сының қатысушысы болып табылады. Индустриялық-инновация­лық даму стратегиясын жүзеге асыру­шы басты операторлардың бірі екені де белгілі. Кәсіпкерлерге, несие алушыларға дағдарыс кезінде қандай қолдау көрсетудесіздер? – Иә, Даму банкі Үкіметтің дағдарысқа қарсы бағдарламаларына белсенді қатысады. Сонымен бірге банкті үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын жүзеге асырушы негізі қаржы инсти­туты деп айта аламыз. Өйткені Даму банкі арқылы мемлекет тарапынан инфрақұрылым мен өндіріс саласына қомақты қаржы бағытталуда. Біз екінші деңгейлі банктерге ықпалды қолдау көрсеттік. Үкіметтің әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламасын іске асыру мақса­тында екінші деңгейлі банктердің, оның ішінде “Альянс банк”, “АТФ банк”, “Банк Центр Кредит”, “БТА банк”, “Қазақстанның Еуразиялық банкі”, “Казкоммерцбанк”, “Қазақ­станның Халық банкі”, “Қазақстан­ның Эксимбанкі” АҚ-тардың жалпы сомасы 344 млн. АҚШ долларына тең 19 инвестициялық жобасына Даму банкі қолдау көрсетті. Сонымен бірге, жылдың соңында Үкімет тарапынан Стрессті активтер қоры арқылы Қазақстанның Даму банкіне бөлінген 20 млрд. теңгеге қоса өз тарапымыздан 30 млрд. теңге қосып, өндіруші өнеркәсіптегі біршама жобаларға пайыздық мөлшерлемені 8 % -ға дейін төмендеттік. Елбасының инвестициялық жобаларды ұзақ мерзімді несиелеуді қамтамасыз ету жөніндегі тапсыр­масын орындау мақсатында, банк жақын арада коммерциялық банк­терге банкаралық несиелеу түрінде жаңа қаржы құралын ұсынады. Біздің банк тарапынан екінші деңгейлі банктерге ұзақ мерзімді қаражат бөлінеді. Инвестициялардың көлемі 5-тен 50 млн. АҚШ долларына дейінгі сомаға өңірлік инвестиция­лық жобаларды іске асыру үшін екінші деңгейлі банктерді ұзақ мер­зімді қорландыру көзделген. Бұл Даму банкіне өз инвестицияларының географиясы мен ауқымдарын кеңейтуге мүмкіндік береді, ал екінші деңгейлі банктер өздерінің корпора­тивтік клиенттеріне инвестициялық несиелер ұсына алады. Айта кететін бір жәйт, капитал рыногында ақшалай қорлар құны­ның өзгеруіне және жалпы экономи­калық белсенділіктің төмендеуіне қарамастан, банк әлемдік қаржы дағдарысы басталған кезден-ақ бұрын берілген қарыздар бойынша сыйақы мөлшерлерін арттырған жоқ. Оған қоса қарыздарды мерзімінен бұрын өтегені үшін айыппұл өндірмей, клиенттердің міндеттеме­лерін қайта құрылымдау бойынша белсенді жұмыстар жүргізіп келеді. – Қазақстанның Даму банкі 2010 жылы қандай басымдықтарды алға қояды? Сіздердің жобаларыңыздан экономикаға келетін тиімділік қандай? – Биыл банк өзіне белгіленген мемлекеттің инвестициялық қызме­тінің тиімділігін арттыру мен жетіл­діру, өндірістік инфрақұрылым мен өңдеу өнеркәсібін дамыту, ішкі және сыртқы инвестицияларды тарту бағытындағы қызметін одан әрі жалғастырады. Біз ірі серпінді жоба­ларға қомақты қаражаттар бағыт­тауды жоспарлап отырмыз. Қазіргі күні банкте мемлекеттік маңызы жоғары жобаларды қаржыландыруға қажетті қаражат бар. Биылғы наурызда Елбасының қатысуымен керамогранит зауыты іске қосылды. Қазіргі күні біз бұл өнімді шетелден экспорттаймыз, ал аталған өндірістің қызметі ішкі рынокты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Біз тағы осындай 23 жобаны іске қосуды жоспарлап отырмыз. Олардың ішінде атап айтсақ, Шымбұлақ тау шаңғысы демалыс орнының кешенді дамытылуы, Орал қаласында газ-турбиналы стансаның бірінші энергетикалық бөлімі, Ақтау портын солтүстік бағытта кеңейту, Оңтүстік еркін экономикалық айма­ғында мақта-мата өндірісін дамыту, Тараз металлургиялық зауытын жаңалау және тағы басқа маңызды жобалар бар. Біздің банк 2001 жылы Елбасы­ның бастамасымен экономиканың ұзақ мерзімді дамуын қамтамасыз етіп, инвестицияларды шикізаттық емес секторға бағыттау мақсатымен құрылған болатын. Әрине бүгінгі таңда біздің банктің экономика үшін маңызы зор. Банк жүзеге асырып отырған жобалар ұзақ мерзімді тиімділікті көздейді. Мысалы, банктің қаржыландыруымен іске қосылған жоғары вольтты энергети­калық “Солтүстік-Оңтүстік” жүйесі­нің ел үшін тиімділігін сөзбен жеткізу қиын, бұл жоба аясында энергияға тапшы оңтүстік өңір электр энергия­сымен қамтамасыз етілді. Сонымен қатар, Алматы және Астана қалала­рындағы ірі көліктік-логистикалық орталықтардың маңызы да өте зор. Компаниялар өздерінің үлкен көлемдегі тауарларын таза, жоғары технологиялармен жабдықталған логистикалық орталықта сақтай алады. Логистикалық орталық­тардың жоғары технологиялы қоймаларында тауарлардың сапасы, құрамы өзге­ріске ұшырайды деп қауіптенбеуге болады. Біз ең бастысы, өз өндірісте­рімізде жобаның жоғары техноло­гиялармен қамтамасыз етілуіне назар аударамыз. Біздің қолдауы­мызбен іске қосылған жобалардың басты өндірістерінде 15 мыңнан астам қызметкерлер жұмыс істеп келеді. Мүмкін бұл өте үлкен көрсеткіш емес болар, алайда жо­балардың жоғары техноло­гиялар­мен қамтама­сыз етілуі өндірістің, одан шыққан тауарлардың тиім­ділігі мен эконо­микалық пайдалы­лығын арттырады. – Банктің инвестициялық мүмкіндіктері жайлы айтып берсеңіз. Сырттан несиелер тартуда қандай жұмыстар жүргізіліп жатыр? – Біздің жарғылық капиталы­мыздың өсуі шетелдерден қомақты қаражат тарту мүмкіндігімізді арттырды. Банк туралы заң бойынша біз жарғылық капиталды инвестициялық жобаларға бағыттай алмаймыз. Банктің негізі қаржы­ландыру көзі— шетелдік немесе ішкі инвестициялар. Біз 2009 жылы инфрақұрылым­дық және өндірістік жобаларға ше­телдерден қаражат тарту бойынша өте жақсы көрсеткіштерге жеттік. Банк Қытай Халық Республи­касының екі көшбасшы мемлекет­тік даму банктерімен, яғни Қы­тайдың Мемлекеттік даму банкімен және Экспорттық-импорттық банкімен белсенді ынтымақ­тастықты жүзеге асырды. Ел Президенті Н.Назарбаевтың Қытай басшылығымен қол жеткізген уағдаластықтары осындай игі бастамаларға зор ықпалын тигізді. Біз Қытайдың Мемлекеттік даму банкімен Алматы облысындағы Мойнақ ГЭС-і құрылысы жобасын бірлесе қаржыландырудамыз. Басында қытайлық банк біздің банк үшін 300 млн. АҚШ долларына несиелік желі ашты, ал кейінірек экономиканың шикізаттық емес салаларының инвестициялық жобаларын қаржыландыру үшін қытайлық банк пен “Самұрық-Қазына” қоры арасында 3 млрд. АҚШ доллары көлеміндегі ұзақ мерзімді несиелік келісім-шартқа қол жеткізілген болатын. Даму банкі аталған желі бойынша опе­ратор болып табылады. Өткен жыл­дың шілдесінде банк Қытайдың Эксимбанкімен 5 млрд. АҚШ доллары көлемінде ұзақ мерзімді несиеге бас келісім-шарт жасады. Банк инвестиция тарту бойын­ша басқа да елдердің банктерімен жұмыстар жүргізуде. Қаржылық дағдарысқа қарамастан 2008 жылы банк 2,2 млрд. АҚШ долларына тең қаражат тартты. Сонымен қатар өткен жылы экспорттық несиелік агенттіктер арқылы бірқатар жапон­дық және еуропалық банктермен келісімдерге қол жеткізілді. Оның ішінде Франция Президенті Н.Саркозидің елімізге сапары аясында 10 млн. еуродан артық сомаға несиелік келісімге қол қойылғанын атап көрсету қажет. Шетелдік қаржы ұйымдарының банк секторына, атап айтқанда, Қазақстанның Даму банкіне деген сенімнің нығайып, арта түскенін айта кету жөн, сондықтан да біз өз рейтингіміз бен беделімізді шетел­дік инвестицияларды неғұрлым көбірек тарту мақсатында пайда­ланатын боламыз. Сонымен қатар капитал рынок­тарында бүгінде қалыптасқан ахуалды ескергенде, бұл займдар шетелдік кредит берушілер тара­пынан банк орнықтылығының тәуелсіз рейтингтер растаған сенімді әріптес ретінде қабылданатынын көрсетіп отыр. Біз болашақта да өз жұмысымызды осы бағыттарда жалғастыра бермекпіз. Әңгімелескен Сейфолла ШАЙЫНҒАЗЫ.