Ғарыш жүйелері: Игере білгенге игілік көп

10 бағытта жұмыс жолға қойылды

Жерді қашықтан бақылайтын ғарыш жүйесі 2 аппараттан тұрады. Мәселен, жоғары ше­шім­ді KazEOSat-1 спутнигі қала­лық аумақтағы өзгерістерді анық­тауға, сондай-ақ қорғаныс мақсатындағы нысандарға дәлме-дәл түсірілім жүргізуге қауқарлы. Орта шешімдегі KazEOSat-2 спут­нигі ауыл шаруашылығы алқаптары, табиғи ресурстар мен ұлттық парк секілді кең аумақты жерлерге мониторинг жасап, жағдайын бағалауға арналған. Сон­дай-ақ қазақстандық маман­дар құрастырып шығарған техно­логиялық мақсаттағы KazSTSat ғарыш жүйесінің жұмысы жолға қойылды.

«Мемлекеттік органдар ға­рыштық мониторингке байланыс­ты техникалық тапсырма­ларды Аэроғарыш комитеті арқылы ұлттық оператор – «Қа­зақ­стан Ғарыш Сапары» ҰК» АҚ-ға жібереді. Бірінші кезеңде түсі­рілім отандық және шетелдік аппараттардың көмегімен жүр­гі­зіледі.

Екінші кезеңде далалық зерт­теулерді қоса отыра суреттер салаларға байланыс­ты өңдеуден өтеді. Бұдан кейін «Мем­лекеттік жер кадастрының автомат­тан­­дырылған ақпараттық жүйесі», «Ауыл шаруашылығы жануарларын сәйкес­тендіру» секілді ве­домстволық ақпарат­тық деректер базасымен біріктіріледі. Нәти­жесінде, сараптамалық дерекпен қамтылған түрлі сала бойынша цифрлы карталарды аламыз. Үшін­ші кезеңде барлық мәлімет гео­порталға орналас­ты­рылып, мем­ле­кеттік органдар бұл ақпа­рат­ты интернет арқылы алады», деді Аэро­ғарыш комитетінің төр­ағасы Баубек Оралмағамбетов.

Бүгінде елімізде ғарыш мони­то­рин­гі­нің 10 бағыты жүзеге асырылып келеді. Атап айтқанда, Экология министрлігінің сұранысына сәйкес заңсыз қоқыс полигондарын, орман және су ресурстарын, сондай-ақ көлеңкелі пайдалы қазба орындарын анықтау қарастырылған. Ауыл шаруашылығы министрлігінен егіс­­­тіктер, жайылымдық жерлер сынды ауыл­­шаруашылық мақсатына арналған жерлерді бақылауға байланысты тап­сы­рыс­тар түссе, Бас прокуратураның сұ­ранысы бойынша заңсыз жерді басып алу және Төтенше жағдайлар минис­тр­лігі­нен дала өрті, су басу қаупі секілді жағ­дай­лар­­ды анықтауға қатысты тапсырыс­тар келеді.

«Қалдықты бақылау заңсыз қоқыс тас­тайтын орындар мен рұқсат етілген по­лигондардың шекарасын анықтау мақ­сатында 35 қаланың маңында іске асырылады. Түсірілім жасалғаннан кейін кадастрлық деректердің нәтижесі салыс­тырылып, Экологиялық реттеу комитеті мен жергілікті атқарушы органдарға жі­­бе­ріледі. Осыдан соң жергілікті инс­пек­­­­торлар аталған орынға барып, заң бұ­зу­шылықты фотоға түсіріп тіркейді. Бар­лық ақпарат геопорталға жіберіліп, бей­берекет қоқыс орны тазартылған соң, жер­гілікті атқарушы органдар фотомәлі­мет­терді тағы да геопортал арқылы жолдайды. Осылайша, геосервис жергілікті атқарушы органдар мен мемлекеттік ведомстволар арасында жедел ақпарат алмасуда тиімді құралға айналды. Бүгінде заңсыз қоқыс полигондарының азаюы мен оны жоюға байланысты оң динамика тіркеліп отыр. Айталық, биыл 7,5 мың заңсыз полигонның 6,5 мыңын жергілікті атқарушы органдар жойып үлгерді», деді Аэроғарыш комитетінің төрағасы.

2,5 мыңға жуық заңсыз кен өндірісі анықталды

Жауапты ведомствоның дерегіне сүйенсек, осы жылдан бастап кең таралған пайдалы қазбаларды заңсыз игеруге қатысты мониторинг жүргізіліп келеді. Жерді қашықтан зондтау мәліметтеріне сәйкес лицензиялық және келісімшарт негізіндегі шекаралардан тыс аумақтарда өндіру фактілері тіркелген. Заңсыз кен өн­дірісі туралы мәліметтер 4 санатқа бө­лі­неді. Мысалы, осы жылда 2 339 заң­сыз кен орны анықталып, тиісті де­рек­тер әкім­д­іктерге және салалық ведомс­твоға жіберілді.

«Тағы бір бағытымыз – орман ресурс­тарын бақылау. Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетімен бірлесіп, барлық орман орналастыру карталары өңірлер бойынша цифрландырылды. Жылда мемлекеттік орман қоры шегіндегі және оған кірмейтін барлық орман алқабының шекаралары жаңартылады. Мәліметтерге сәйкес қазір Қазақстандағы 18,6 млн гектар жерді орман өсімдіктері алып жатыр. Өрт ошақтарына мониторинг жасалып, жанып кеткен учаскелер картаға түсіріледі. Ағаш кесу билеттерін ескеріп, оталған жерлерде талдау жұмыстары іске асырылады. Егер де билет жоқ болып, заңсыз ағаш кесу жағдайлары орын алса, онда бұл мәліметтер де геопорталға тіркеліп, құзырлы органдарға жолданады. Ұзын саны 2 641 ағаш кесу орындары анықталып, оның 136-сында тиісті норманың сақталмағаны және ағашты заңсыз бұтаудың 50 дерегі әшкереленді. Анықталған өрт ошақтарының саны – 260 мың. Мемлекеттік орман қоры шеңберінде өртенген аумақ – 115 мың гектар. Орман қоры аумағында 6 547 құрылыс нысаны табылды», деді Б.Оралмағамбетов.

700 мыңдай гектар жер мақсатсыз пайдаланылған

Ғарыш мониторингінің тағы бір артықшылығы ауыл шаруашылығы саласында анық байқалып келеді. Әсіресе аг­рарлық бағыттағы жерлердің тиімсіз әрі мақсатсыз пайдаланылып жатқан фак­ті­лерді анықтауда тың технологияның игілігі орасан. Мәселен, егістікке ар­нал­ған 22 млн гектар жер зерттеліп, оның 685 мың гектары мақсатсыз немесе жайылым ретінде пайдаланылғаны белгілі болды.

«3 жыл ішінде еліміздегі 61 ауданның жайылымдық жерлері түгенделіп, цифр­лы карталары әзірленді. Оның аумағы 127,7 млн гектарды немесе еліміздегі бар­лық жайы­лымдық жердің 68%-ын құрайды. Бұл талдау жайылымға ар­нал­ған жаңа аумақ­тарды жоспарлауда тиімді тетік сана­лады. Осы бағытта өзек­ті мәселе­лер жоқ емес. Нақты айтсақ, биыл 45 ауданда Мемлекеттік жер ка­дастрының автоматтандырылған ақпа­рат­тық жүйе­сінде тіркелмеген 39,9 млн гектар жайы­лымдық жер анықталды. Бұл ақпараттық жүйедегі олқылықтарға немесе деректерді кешіктіріп енгізуге байланысты.

2020 жылдан бастап Мемлекет бас­шы­сының тапсырмасына сәйкес ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді тиім­ді пайдалануға қатысты мониторинг жүргізіліп жатыр. Осы мақсатта бар­­лық жер теліміне қатысты 4 жыл ішін­дегі мұ­рағат жиналып, Мемлекеттік жер ка­дастрының автоматтандырылған ақпа­рат­­тық жүйесі, Ауыл шаруашылығы жан­­уарларын сәйкестендіру және Жер ба­­лансының деректерімен интеграция жүр­­гізілді. Аталған мониторинг әр жер учас­­кесі бойынша орындалды. Мәселен, егістіктерге байланысты 22 млн гектар жер зерттеліп, оның ішінде 685 мың гектардың мақсатсыз пайдаланылғаны, мысалы жар­тылай жайылым ретінде қолданыста бол­ға­нын анықтадық. 1 млн гектардан артық учаске бос жатыр. Жайылым бо­йынша жер балансында 76 млн гектар тұр. Оның 46 млн гектарына зерттеу жасалып, 12,5 млн гектардай жердің жүктемесі жоғары болса, 7,4 млн гектардікі төмен», деді комитет басшысы.

Жерді заңсыз басып алу тыйылмай тұр

2016 жылдан бастап комитет Бас прокуратурамен бірлесіп, жер ресурстарын заңсыз иеленуге қатысты бақылау жұ­мыс­тарын қолға алғанын айта кету керек. Мониторинг облыстық және республикалық маңыздағы 20 қалада, шамамен 50 шақырымдай жерді қамтитын бу­фер­лік аймақта жасалып, жүздеген елді мекенде олқылықтар анықталды.

«Бақылау жұмыстарымен 531 елді мекен қамтылып, 391 мың жер учаскесі Мем­лекеттік жер кадастры автомат­тан­ды­рылған ақпараттық жүйесінің деректер базасында тіркелмеген болып шықты. Мұны қалай анықтадық? Біз базада ка­дастр­лық деректермен танысып, оны жо­ғары шешімді және дәлме-дәл жоғары ғарыш суреттеріне қарап салыстырамыз. Егер де құрылыс жұмыстары жүріп, нысандар салына бастаған жағдайда оның кадастрлық деректер базасында бар-жоғын тек­се­реміз. Бұл мәліметтердің кешігіп енгізілуіне байланысты немесе тиісті нор­малардың сақталмауына қа­тыс­ты болуы мүмкін. Сонда да бұл дерек­тер­ді Бас прокуратураға жібереміз», деді Б.Оралмағамбетов.

Байқоңырдың болашағы бар ма?

Биыл Аэроғарыш комитеті Бай­қо­ңыр­дың 10 жылдық келешегіне байла­нысты зерттеу қызметіне тендер өткізіп, оған 100 млн теңгеден аса қаражат бөлінгені мәлім болған еді. Қоғамда ғарыш айлағының перспективасын 10 жылға бағалау тым қысқа уақыт екені айтылып, жауапты ведомствоның бұл әрекетіне күмәнмен қарай­тындар көбейгені рас. Алайда ко­ми­тет­тегілер бұл пікірге қатысты өз уәж­дерін жеткізді.

«Расымен де, мұндай талдау жұ­мыс­­та­ры жүргізіліп жатыр. Егер де Бай­қоңыр кешені мен ғарыш айлағы тура­лы айтсақ, қазір ондағы жүктеменің тө­мендегені бай­қа­лады. Ұшыру алаң­да­рының саны азайып,­ бүгінде зымыран тасығыштардың екі түрі – «Протон» және «Союз-2» қалғанын көріп отырмыз. Болашақта «Бәйтерек» бір­лескен жобасы арқылы Байқоңыр ғарыш айлағын дамыту жоспарлары бар. Бұл бірінші кезекте «Союз-5» зымы­ран тасығышына арналған «Зенит М» ке­шені мен №1 «Гагарин стартын» жаң­ғыр­туға қатысты. Бірақ инвестиция тар­ту үшін аталған кешенді тұтастай да­мы­­тудың жолдарын қарастырған әлде­қайда маңызды», деп түйіндеді сөзін Аэро­ғарыш комитетінің төрағасы.

Зерттеу жұмыстарына шетелдік кон­сал­­тингтік компаниялар тартылып, оның нәти­жесінде ғарыш айлағын дамыту жө­нін­дегі жол картасы әзірленеді деп көзде­ліп отыр. Осы арқылы зымырандарды ұшыру қызметі жанданып, қосымша қызмет ретінде ғарыш туризмін жолға қою жоспарланған.