Медицина • 19 Желтоқсан, 2021

Мұхтар Төлетаев: Дәрі-дәрмекпен қамту жоғары деңгейге жетті

548 рет
көрсетілді
11 мин
оқу үшін

Еліміз егемендік алған кезеңнен бері отандық денсаулық сақтау саласын дамытуға баса мән беріліп келеді. Әсіресе, онкологиялық аурулардың алдын алу, тексеру, емдеу бағытында ауқымды жұмыс атқарылып жатыр. Бұл ретте, біз күні кеше Президент Жарлығымен еліміздегі денсаулық сақтау саласын дамытудағы және өндірістік қызметтегі аса үздік жетістігі үшін «Қазақстанның Еңбек Ері» атағы беріліп, айрықша ерекшелік белгісі – Алтын Жұлдыз бен «Отан» орденін өңіріне қадаған онколог дәрігер Мұхтар ТӨЛЕТАЕВПЕН әңгімелескен болатынбыз.

Мұхтар Төлетаев: Дәрі-дәрмекпен қамту жоғары деңгейге жетті

– Мұхтар Есенжанұлы, есіміңізге ел қанық танымал онколог дәрігерсіз. Адамзат баласын дерттен айықтырып, науқастың жанына шипа беретін осы салаға қалай келдіңіз?

– 1983 жылы Семейдегі мемлекеттік медицина институтын аяқтап, бұдан соң хирург мамандығы бойынша интернатураны тәмамдадым. Студент жылдары Семейдегі облыстық балалар ауруханасының хирургия бөлімшесінде мейіргер болғаным бар. Ал дипломым қолға тиген соң бұрынғы Семей облысының Абай аудандық ауруханасында хирург-дәрігер ретінде алғаш еңбек жолымды бастадым. Кейін 4 жылға жуық уақыт Ақсуат ауданындағы перзентхана меңгерушісі, акушер-гинеколог болып қызмет еттім. Бұдан соң, әр жылдары Абай аудандық ауруханадағы, Семейдегі облыстық балалар аурухана­сындағы бас дәрігердің емдеу жұмыста­ры жөніндегі орынбасары, осы аурухана­ның бас дәрігері лауа­зым­дарын атқар­дым. Бас дәрігер бола жүріп 1993-1994 жылдары балалардың онко-гемотология бөлімшесін ашып, кішкентай науқас­тарды емдеу жұмысымен, емделген соң олардың денсаулығын шетелде қалпына келтіру ісімен айналыстым. Сол жылдары Германиядан 61 бала сауығып келді. Солардың арасында аққан ауруына шалдыққан 1 бала 1 жылға жуық ем қабылдады.

Осылайша, 5 жылға жуық бас дә­рігер болған соң, Семей қаласындағы ден­сау­лық сақтау басқармасының басшысы, Семей мемлекеттік медицина институтының медицина орталығы (кли­ни­­калық аурухана) директоры, атал­­ған институттың проректоры, Ден­сау­­лық сақтау министрлігінің Ем­деу-ұйым­дастыру департаментінде, Страте­гия және даму департаментінде директордың орынбасары қызметтерінде жұмыс істедім. 2010 жылдан бері Нұр-Сұлтан қаласындағы «Онкология орталығы» МКК бас дәрігері лауазымын атқарып келемін. 2019 жылдан бас­тап осы орталықтың құрамына қалалық жұқпалы ауруханасы қосылғаннан кейін Көпсалалы медицина орталығы деген атау алдық. 2020 жылы қаңтарда орталық құрамында инсульт орталығы ашылды.

– Отандық онкология саласының осы күнгі аяқ алысы, жеткен жетістігі қандай?

– Кейінгі оншақты жылда еліміз­дегі онкология саласында ауыз толтырып ай­туға болатын өзгерістер болды. Ел­басы Нұрсұлтан Назарбаев ха­лық­­қа Жол­дауында осы салаға көңіл бөлу қажет екенін жеткізіп, тапсырма берген болатын. Сол тапсырманың, «Сала­мат­ты Қазақстан» мемлекеттік бағдар­ламасының аясында 2012-2016 жылдарға арналған онкология сала­сының даму бағдарламасы қабыл­дан­ды. Бағдарлама шеңберінде елімізде­гі әр облыс орталығындағы, Семей, Жез­қаз­ған қалаларындағы онкология дис­­пансерлерінің құрал-жабдығы жаңа­р­тылып, дәрігерлердің білімін жетіл­діру мәселесі жолға қойыл­ды. Ең ал­дымен, 2012 жылы осы саланы қар­­жыландыру мәселесі шешілді. Науқастарды дәрі-дәрмекпен қамтама­сыз ету айтарлықтай жоғары деңгейге көтерілді. Бүгінде науқастар қажет дәрі-дәр­мектің барлығын мемлекет тарапынан тегін алуына болады. Соның ішінде, аса қымбат нысаналы ем саналатын 30-дан астам дәрі-дәрмек түрі тегін қолжетімді. 1 науқас жылына 30-40 млн теңгенің дәрі-дәрмегін қабылдайды. Өкінішке қарай, мұндай науқастардың басым көпшілігі ауру әбден қозған, дерт 3-ші, 4-ші сатысында анықталғандар деу­ге болады.

– Індетпен күрес жұмысын қалай атқарып келесіздер?

– Орталықта жұқпалы аурулар ауру­ха­насы болғандықтан, дүние жүзін дүр сілкіндірген пандемия басталған кезде шетелден келген, соның ішінде Ухан қаласынан, Еуропадан, Оңтүстік Кореядан және тағы да басқа елдерден келген студент жастарды, отандас­тарымызды қарсы алып, алғашында карантиндік стационарда тексердік. Был­тыр жазда індет шырқау шегіне жет­кен кезде осы орталықта 1 290 төсектік орын болды. Соның ішінде 790 төсектік орын коронавирусқа шалдыққан азаматтарды емдеуге арналды. 2020 жылы орталықта аталған вирустан бас-аяғы 7 500-ге жуық науқас емделсе, биыл бұл көрсеткіш 10 мыңға жуықтап отыр. Бұл бағыттағы жұмыс әлі де жалғасып жатыр.

– Қарамағыңыздағы мамандар тәжірибе алмасу, біліктілігін жетілдіру мақсатында қандай қадамдар жасап, қай мемлекеттерде шеберлігін шыңдап жүр?

– Отандық мамандардың мүмкін­дігі өте көп. Соның барлығы ең алдымен тәуелсіздіктің нәтижесі. Індет белең алған 2019 жылға дейін орталық­тағы мамандардың кем дегенде 50%-ы шетелдегі, еліміздегі жетекші клиника­лардағы, орталықтардағы жетекші мамандармен тәжірибе алмасып келген еді. Мәселен, онкология са­ласында 130-ға жуық дәрігер бар дейтін болсақ, жылына соның кем дегенде 70-ке жуығында біліктілігін арттыруға мүмкіндігі бар. Бұған қоса, шетелдегі ірі орталықтардың мамандарын шақырып, шеберлік сағаттарын ұйымдастырамыз. Соның нәтижесінде, жоғары технологиялық деңгейде ота жасау, диагностикалау жолдарын күнделікті жұмысымызға енгізуге мән беріп келеміз. Есесіне, ел аумағында біздің орталықта ғана жасалатын операциялар бар.

– Қазақстанда онкологиялық аурулардың алдын алатын, емдейтін мамандар жеткілікті ме?

– Біздің орталықта онколог дәрігер­лердің саны жеткілікті. Осы орталықта еңбек етіп, тәжірибе жинап, кейін өзге емдеу орындарында қызмет етіп жүрген мамандар да өте көп. Бір жетіс­пейтіні – анестезиолог дәрігер. Бұл жетіспеушілік біздің орталыққа ғана тән емес. Ел аумағында тапшы мамандыққа айналды. Сонымен қатар онколог мамандардың жетіспеушілігі көбіне-көп емхана деңгейінде байқалады. Емханадағы онкологтың қызметі терапия саласымен сабақтас келеді. Ондағы отбасылық, учаскелік дәрігерлерге емханаға тіркелген адам санына қарай қаражат қарастырылған. Соның ішінде ынталандыратын қаражаттар да бар. Алайда онколог дәрігер аталған санатқа жатпайтындықтан, қосымша қаражат та төленбейді. Тапшылықтың бір себебі – осындай ынталандыру механизмдерінің жоқтығынан деп ойлаймын. Бұл мәселені, яғни маман тапшылығын таяу арада шеше қою аса қиын. Осы мәселенің бір шешімі ретінде елордадағы отбасылық, учаскелік дәрігерлерді онкология бағы­тын­дағы аурулардың бастапқы белгі­лерін анықтауға, диагностикалауға үйре­тіп келеміз. Соның нәтижесінде, шаһар аумағындағы қатерлі ісіктердің 33-34%-ы 1-ші сатысында анықталып келеді. Бұл қадам науқастарға алдағы уақытта тиімді көмек көрсетуге жол ашады.

– Нұр-Сұлтан қаласының тұрғын­дары онкологиялық орталық­қа қан­ша­лықты жиі жүгінеді? Қала тұрғын­дарынан бөлек, елордаға өңір­лер­ден ем іздеп келетіндер де бар шығар? Оларға да көмек көрсе­те­сіздер ме?

– Денсаулық сақтау жүйесінің негізі емханада басталады. Бастапқы медициналық санитарлық көмек те сонда көрсетіледі. Емхана онкологы диагноз қойып, бізге жібереді. Біз өз кезегімізде науқасты толық тексерістен өткізіп, диагнозын нақтылаймыз. Бірнеше маманның қатысуымен консилиум ұйымдастырылады. Бұдан соң науқасты емдеу жұмыстары басталады. Әрине, қала тұрғындарына қызмет көрсетуімізге қандай да бір кедергі болған емес. Кез келген адамға қолұшын созуға әзірміз. Сол жұмысты істеп те келеміз. Қалалық орталық саналғанымызбен, шаһар тұрғындарымен шектеліп қалған жа­йымыз жоқ. Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі қағдидасына сәйкес, Қазақстанның кез келген азаматы көңілі қалаған аурухананы, емдейтін дәрігерді таңдай алады. Әр жылдары орталықта ем қабылдаған науқастардың 42%-ға жуығы – Қазақстанның түкпір-түкпірінен келген азаматтар саналады. Бұл үрдіс былтырғы карантиндік шектеулер кезінде ғана саябырсыды. Соның өзінде, ем іздеп келе жатқан науқасты кері қайтарған кезіміз жоқ. Ал орталықта тәулік бойы жатып ем қабылдайтын науқастардың жалпы саны жылына 10 мыңға жуықтайды. 75 мыңнан астам адам біздің емханамыз арқылы тексеріліп, ем қабылдап, дертіне шипа табады. Яғни жыл сайын 85-90 мыңға жуық адам орталықта онкология бағытында көмек алады.

– Ел аумағында осы онкологиялық аурулардың кесірінен көз жұматын отандастарымыздың саны өткен отыз жылда азайды ма, жоқ әлде көбейді ме?

– Жылдар жылжыған сайын бұл көрсеткіш сәл де болсын төмендеп келеді. Ел аумағында жылына 34-35 мың адамнан онкологиялық ауру анықталған болса, кемі 14-15 мың адам көз жұмады. Мұның барлығы дәл сол жылы ауруы анықталған адамдар емес әрине. Қайтыс болғандардың арасында бұрыннан ауырып келгендер де бар. Бүгінде ел аумағында онкологиялық ауруы анықталған 190 мыңнан астам адам есепте тұр. Соның 12 500-ге жуығы – елорда тұрғындары.

– Онкологиялық ауруларды болдырмау, оның алдын алу, емдеп үлге­ру үшін оқырмандарымыз нені еске­руі керек? Ауруды ушықтырып алмау үшін қандай қадамға барған, нені білген жөн?

– Ең алдымен саламатты өмір салтын ұстану қажет. Шылым шегу, алкогольдік өнімдерді мөлшерден тыс пайдалану, артық салмақ қосу, қуырылған, қақ­тал­ған тамақтарды жиі жеу – түптің түбінде адамды әртүрлі ауруға шалдық­тырады. Асқазанның, өңештің, өкпенің, бауырдың, ішектің созылмалы аурулары болған жағдайда науқас ұдайы дәрігердің бақылауында болуы тиіс. Жылына кем дегенде бір рет тексерістен өтіп, уақытында ем қабылдаған да аса маңызды мәселе. Ең бастысы, қандай да бір дертті окнологиялық ауруға айналдырып алмау қажет. Дұрысы уақытында тамақтанып, демалып, ем қабылдау. Қайғыға салынып, мұңға берілу де, күйзеліске ұшырау да денсаулыққа зиян. Себебі күрделі аурудың көбісі күйзелістен басталады.

Әңгімелескен

Рауан ҚАБИДОЛДА,

«Egemen Qazaqstan»