Қоғам • 21 Желтоқсан, 2021

Кешікпейтін пойыз керек еді...

970 рет
көрсетілді
14 мин
оқу үшін

Жақында ауылдағы ағайын­дарымыздың бірі республикалық кардиологиялық орталыққа 2 жасар баласын қарату үшін елордаға пойызбен келді. Жолға шығардан бұрын хабарласқанда профессордың қабылдауына бір ай бұрын жазылып қойғанын айтып: «Сол үшін билетті әдейі «Тальгоға» алдық, қабылдауға үлгеріп баруымыз керек», деген еді. Қырсыққанда Алматы-Нұр-Сұлтан бағытындағы жүрдек пойыз сол күні бақандай 2 жарым сағатқа кешігіп жетті. Туысымыз ғана емес, сол пойызбен келген 300-ге тарта адам діттеген жеріне кешігіп келіп, жоспарлары быт-шыт болды...

Кешікпейтін пойыз керек еді...

Коллажды жасаған Амангелді ҚИЯС, «ЕQ»

Шабан «Тұлпар» жолдан қалдырар

Шыны керек, қазір қай бағыттағы пойызға отырмаңыз, діттеген жеріңізге жоқ дегенде жарты сағат кешігіп жетесіз. Себебі бізде соңғы уақытта кешікпейтін пойыз қалмады. Кейде тіпті ешқандай себепсіз, ешбір ескертусіз кестеде көрсетілген уақыттан 2-3 сағат кешігіп келетіндері бар. Жай пойызды былай қойғанда, жүйрік деген «Тальголардың» өзі шабан болып қалған. Дәл сағат, минутында жолға шыққан күннің өзінде межелі жеріне уақытында келе қоймайды.

Елімізде 2013 жылдан бастап «Тұлпар-Тальго» жолаушылар пойызы жүре бастағанда дүйім жұрт жолға кететін уақыт едәуір қысқарды, енді ыңғайлы әрі барлық жағдай жасалған жүйрік пойызбен жүйткиміз деп қуанған еді. Бірақ басында билетінің бағасы қым­бат болып, кейіннен ішінің тарлығы­мен талай сынға қалған «Тұлпар-Тальго­ның» бүгінгі басты мәселесі сағаттап кеші­гуі болып тұр. Алғашында ТМД елдері бойынша баламасы жоқ, сапасы халық­аралық көрсеткіштерге сай деп жер-көкке сыйғызбай мақтаған «Тальгоның» кешігуіне бүгінде көптің еті де өліп кеткен. Керісінше, дәлме-дәл уақытында келсе, таң қалатындай жағдайға жеттік.

Ал мұндайда ҚТЖ өкілінің жауабы «Техникалық жұмыс жоспарларына байланысты пойыз пәленше минутқа кеші­гіп келеді. Келтірілген қолай­сыздықтар үшін кешірім сұраймыз» дегеннен әрі аспайды.

Осыған орай біз «ҚТЖ» АҚ-ға «Не­ліктен пойыздардың кешігетіні жайлы алдын ала хабарланбайды?» деп көптің көкейінде жүрген сұрақты жол­даған едік. Бұл сауалымызға ұлттық ком­па­ния: «Жолаушылар тасымалы» АҚ келесі жылдың басында «ҚТЖ» ҰК» АҚ сайтында қандай да бір пойыз қоз­ғалысы бойынша деректер көрсетілетін ақпараттық тақта түрінде онлайн хабарлау жүйесін іске қосуды жоспарлап отыр. Жол жүру барысында жолаушы вагон жолсерігінен пойыздың стансаға келгені туралы нақтылай алады, сондай-ақ вокзалдарда пойыздың кешігуі және келу уақыты туралы үнемі хабарландыру жүргізіледі», деп ресми жауап берген. Сонымен қатар жауапта: «Пойыз үш сағаттан артық ке­шік­кен жағдайда жолаушылар SMS ха­бар­лама алатын болады. Бұл хабарлама Bilet.Railways.кz сайтына тіркелген және билет сатып алу кезінде байланыс деректерін қалдырған жолаушыларға жіберіледі» делінген.

ҚТЖ-ның ресми сайтында қызмет көрсету сапасына қатысты сауалдама қорытындысы да жарияланған. «Қазақ­стан темір жолы» АҚ пойыздарындағы сер­вистік қызмет көрсету сапасына кө­ңіліңіз тола ма?!» деген сұраққа 50 па­йыз­ға жуық жолаушы «жоқ, көңілім мүлде тол­майды» деп жауап берсе, 30 пайызға жуы­ғы «Әлі де болса жетілдіруді қажет етеді» деген нұсқаны таңдаған. ҚТЖ-ға өкпесі қара қазандай жолаушылардың дені реніштерінің басты себебі ретінде пойыздың кешігуі мен ішкі тазалықты атап көрсеткен. Мұндайда сағатына 200 шақырым жылдамдықпен жүйткиді деген «Тальгоның» жағдайы осындай болса, жүруінен тұруы көп ескі пойыздар туралы жақ ашудың өзі қиын.

 

Кешігу қанымызға сіңіп кеткен бе?

Жақында әлеуметтік желіде «Пойыз­дардың кешігуі қалыпты жағдайға айналып барады» деген мағынада жазба жарияланған болатын. Пікір білді­рушілердің бірі «Нұр-Сұлтан – Сары­ағаш» пойызынан тасбақа тез келе­ді» деп мысқылдаса, енді бірі тасымал­дау­шылардың «апат болмай-ақ жай күн­де де жауапсыз» екенін жазған. Тағы бірі «уақытында келген пойызды әлі күн­ге дейін көрмеппін» деп ағынан жа­рылған. Рас, жарты сағаттық кешігудің өзі бірталай қолайсыздық туғызары анық. Әр минутын жоспарлаған жолаушылар үшін артық шығын екені де түсінікті.

Ең өкініштісі – қарапайым халық­тың осындай келеңсіздік пен қолайсыздық­қа көндігіп кеткендігі. Жолаушылар өз құқығын талап етпейді. Мәселен, бізде «Теміржол көлігі туралы» заң негізінде бекітіліген «Жолаушыларды, багажды және жүкті теміржол көлігімен тасымалдау қағидасы» бар. Құжатта ауданара­лық, қалааралық қатынастағы, сондай-ақ отыруға арналған орындары бар вагондардан жасақталған пойыздар кешіккен жағдайдағы жолаушылардың құқығы толық жазылған. Ал «Теміржол көлігі туралы» заңның 80-бабы 3-тармағына сәйкес пойызды кешіктірген тасымалдаушы жолаушыларға айыппұл төлеуі қажет. Заңда «Жолаушылар тасымалдайтын жолаушы пойызының жөнелтілуін кідірткені, сондай-ақ баратын теміржол стансасына кешігіп келгені үшін тасымалдаушы жолаушының шеккен залалын өтей отырып, оған кешіккен әр сағат үшін жол жүру билеті құнының үш пайызы мөлшерінде айыппұл төлейді», деп жазылған. Алайда «өндіріп алынған айыппұлдың сомасы билеттің құнынан аспауға тиіс» және «айыппұл төлеу тасымалдау ережелеріне сәйкес жолаушы­ның өтініші бойынша жүргізіледі». Яғни өтемақы алу үшін жолаушы соңғы келген пунктінде вокзал кезекшісінен жол жүру билетіне кешіккен уақыт көрсетілген арнайы белгі қойдыртуы қажет. Бұдан кейін жолаушы осы құжат және жеке куәлігімен ҚТЖ-ның кез келген кассасына барып, заң бойынша өтемақы талап ете алады. Дәл осылай жасаған күннің өзінде Нұр-Сұлтанға 12 мың теңгеге билет алып, екі жарым сағатқа кешіккен ағайынымыз бар-жоғы 700 теңге көлемінде айыппұл өндіре алады екен. Ал бұл ақша елордадағы бір бағытқа жүретін такси құнын да өтеп бере алмайды. Алайда сол пойызда келген 265 жолаушының барлығы өз құқықтарын талап етер болса, «ҚТЖ» АҚ-ның қалтасына сәл де болса салмақ түсер еді. Оның үстіне кешіктірген әр рейс үшін жоқ дегенде 200 мың айыппұл төлеу еліміздегі теміржол желісінің ең ірі операторы үшін тиімсіз екені айтпаса да түсінікті.

Аталған заңды алға тартып ҚТЖ-дан «Осы бапта көрсетілген санкция бойынша айыппұл талап еткен жолаушылар бар ма? Болса, жыл басынан бері қанша жолаушыға, қандай мөлшерде айып­пұл төленді?», деп сұраған едік. Алайда ұлттық компания бұл сауалымызды жа­уапсыз қалдырған. Демек бірде-бір жо­лау­шыға айыппұл төленбеген деген сөз. Түсін­геніміз – бүгінгі күнге дейін «ҚТЖ» ҰК» АҚ келтірілген қолайсыздықтар үшін вокзалдарда хабарландырулар мен нұсқауларды айтып отыратын қыз-келіншектер арқылы кешірім сұраумен ғана құтылып келеді.

«ҚТЖ» АҚ берген мәліметтерге сү­йен­сек, қазіргі таңда елімізде «Тальго» вагон­дарынан құрылған 15 пойыз, оның ішін­де біреуі халықаралық және 14-і мем­ле­кетішілік бағыт бойынша жүреді. Тәу­лігіне орта есеппен 7 500 жолаушы осы пойызбен қатынайды. Алайда халықтың басым бөлігі заңда осындай бап бар екенін біле бермейді. Білген күннің өзін­де «тиын-тебен» үшін «босқа жүйкеле­рін жұқартқысы» келмейді. Ке­шігу қанымызға сіңіп кеткені соншалық, мұндай келеңсіздіктерді ұсақ-түйекке балап, көңіл аудармай жүре береміз. Бір сөзбен айтқанда, қарапайым құқықта­рын талап етуге халықтың өзі де құлықсыз. Ал «Тальгодан» тиянақтылықты талап ету үшін жауапкершілікті жеке бастан бастаған жөн.

 

«Синкансэннің» 30 секунды және ҚТЖ-ның қырық сылтауы

Теміржол қатынасы бойынша әлем­­дегі ең дәлме-дәл, уақытынан жаңыл-­
­май қызмет көрсететін елдердің бірі – Жапония. Мәселен, Күншығыс еліндегі ірі қалалар арасында жолаушыларды тасымалдауға арналған «Синкансэн» жоғары жылдамдықты теміржол желісі­нің өткен жылғы орташа кешігу уақыты тек 30 секунд болған. Бұл елде пойыздар 5 ми­нуттан артық кешіксе станса бойынша кезекші кешірім сұрайды, ал жолаушы «кешігу туралы куәлік» ала алады. Бұл құжатты ол кешігіп қа­луының себебін растау үшін жұмыста немесе мектепте көрсете алады. Егер пойыз бір сағатқа немесе одан да көп уақытқа кешіксе, газетте бұл туралы сын мақала жариялануы әбден мүмкін. Ал Германиядағы теміржол көлігі жай­лылық деңгейі бойынша да, қатаң кесте бойынша жүруі жағынан да әлемдегі ең үздіктердің бірі болып саналады. «Неміс пойыздары­ның қозғалысымен сағатты туралап алуға болады» деген сөз осыдан қалса керек. Сол себепті де шет елдерде пойыздың кешігуін форс-мажорға жатқызады.

Ал біздің еліміздегі жағдай мүлде бас­қаша. Қазақстанда пойыздардың ке­шігуі қалыпты жағдай. Осы уақытқа де­йін бірде-бір бәсекелесі болмай тұрған «Қазақстан теміржолы» ұлттық компа­ниясы пойыздардың 2-3 сағаттап кешік­кенін «Темір жолдарға күрделі жөндеу жүргізуге байланысты жолаушылар по­йыздарының қозғалыс кестесінде бұзу­шылықтар болды. Темір жолдарды жаң­ғырту биыл басталды. Бұл жұмыстар қозғалыс қауіпсіздігін және жолаушылар мен жүк пойыздарының жылдамдығын арттыруға бағытталған. Жұмыстар штат­тық режімде, кідіріссіз өтуде» деп түсін­дірумен ғана шектеледі.

Жолаушылар пойыздары кідіруінің негізгі себептері ретінде ҚТЖ «жол жөн­деу жұмыстарын жүргізу және Қара­ғанды, Ақмола, Жамбыл бөлімшелері магистрал­ды желілеріндегі жылдамдықты шектеу, ескерту» екенін айтады. «Жолдар жоғар­ғы құрылысының қазіргі жай-күйіне қарай пойыздар қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін барлық ескертулер белгіленген. Сонымен қатар ауа райының күрт нашарлауына байланысты қозға­лыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін пойыздардың қозғалыс жылдамдығына шектеу қойылуы мүмкін. Мұндай кездері жолаушылар пойызы 1-ден 3 сағатқа дейін кешігіп келетіндігін хабарлаймыз», делінген хатта.

ҚТЖ-ның әлі күнге дейін кеңестік кезеңнен қалған ескі вагондарды «сүй­реп» келе жатқаны да белгілі. Тозығы жетсе де теміржолдардан түс­пеген мұндай вагондар жолаушылар үшін қолайсыз ғана емес, қауіпті де. Қазіргі таңда ҚТЖ паркінде осыдан 44 жыл бұрын жасалған вагондар да бар. Ресми жауаптарына сүйенсек, ұлттық компаниядағы 35 па­йыз вагонның «жасы» 28 жылдан асып кеткен, 11 жылға дейінгі вагондар – 48%, 11-20 жылғы вагондар – 9%, ал 21-27 «жастағы» вагондар 8 пайызды құрайды. «Қазіргі таңда вагондар қанша пайызға жаңартылды? Қанша уақытта толық жаңарту жоспарланып отыр?» деген сұрағымызға АҚ «Соңғы үш жыл ішінде «Тұлпар» вагон жасау зауыты» ЖШС жасаған 237 жолаушылар вагоны сатып алынып, пойыздар құрамы жаңартылды. 2021 жылдың соңына дейін зауыт тағы 4 жаңа жолаушылар вагонын, сондай-ақ 2022 жылдың басында 62 жаңа «Тальго» жолаушылар вагонын сатып алуды жоспарлап отыр. Бүгінгі таңда жолаушылар вагондары паркін 2029 жылға дейін жаңарту стратегиясы әзірленді. Құжатта алдыңғы қатарлы еуропалық тәжірибелерге сәйкес жолаушылар вагондарына қойылатын жаңа техника­лық талаптар көрсетілген. Стратегия шең­берінде 2029 жылға дейін 500-ге жуық вагон сатып алып, олармен жолаушылар пойыздарының құрамын жаңарту жос­парланып отыр. Қазір «Тұлпар» вагон жасау зауыты» ЖШС базасында жолаушылар вагондары өндірісін ұйымдастыру үшін стратегиялық серіктесті анықтау бойынша жұмыстар жүргізілуде», деп жауап берген.

ТҮЙІН. Жоғарыда біз еліміздегі көлік-коммуникация жүйесінің бір жетістігі деп қабылдаған «Тұлпар-Тальгоның» бүгінгі жай-күйін жеткізуге тырыстық. Кешігу, кешіккенде де «тұрақты түрде кідіру» жүрдек пойызға жақсы ат әкелмесі анық. Дәл осыған ұқсас мәселе әуе қатынасында да жетіп артылады. Ақысын алса да, міндетін дұрыс орындай алмай отырған әуе компанияларының жауапсыздығына да, өкінішке қарай, етіміз үйреніп кеткен. Ұқыптылықты өзімізден бастау керек-ау... Сол кезде ғана түзу қоғам құра аламыз.