Қаламгер тойы – халық тойы
Көзі ашық, көкірек көзі ояу оқырман Қасым Аманжоловты қалай қадірлесе, Сырбай Мәуленовті де соншалық қастер тұтар еді. Себебі оның кез келген өлеңін оқи қалған адам тұтанып кетер оқ дәрідей отты өлеңдерінің демінен қан майданда алдаспандай жарқылдаған өршіл рухты сезер еді.
Біз кейде ақындарымыздың потенциалдық қуатын жырларына қарап емес, жарнамасына қарай баға беріп жатамыз. Ол қате үрдіс. Дабырасы жоқ ақын дарынсыз ақын деген сөз емес. Бүгінде жас буын Сырбай Мәуленов жайлы толық біледі десек өтірік айтқан болар едік. Аға буын әрине, олардың жырларын жастап өсті, жаттап ер жетті. Бір ғана «Соғыстан қайтқан солдаттарының» өзі неге тұрады?!
Айтпағымыз, сол қазақ жырының сырлы Сырбайы биыл ғасыр биігіне көтерілмек. Мерейлі 100 жылдық дөңгелек датада ақын тұлғасы айрықша насихатталса дейміз. Біз көбіне Сырбай Мәуленовті соғыс тақырыбына соққанда ғана еске алатындаймыз. Ақын жыры – оның барынша көп оқылғандығымен өміршең. Сырбай жырын классиктер қатарынан ысырмай жас ұрпаққа әр кез насихаттап тұрғанымыз жөн.
Ақын туралы 1996 жылы абыз ақын Мұзафар Әлімбаевтың құрастыруымен «Жыр тұлпары, сыр сұңқары Сырағаң» атты естеліктер жинағы шықса, 2012 жылы шайырдың 90 жылдығына орай бес томдық жинағы баспадан жарық көріпті.
Әлі де ақын хақында айтылар сөз жетерлік. Биыл Мәуленов мерейтойы жер-жерде өз деңгейінде кеңінен атап өтіліп, жыл бойы атқарылар жоспарлы жұмыстар Мәдениет және спорт министрлігінің тікелей бастамасымен жан-жақты жүйелі жүзеге асады деп сенеміз.
* * *
«Махаббат, қызық мол жылдар» романы оқырман арасында күні бүгінге дейін көп оқылды. Тіпті бір жылдарда махаббат тақырыбын арқау еткен шығарманы парақтамаған, оқиғаларын талқыламаған, Ерболды кінәламаған жастар кемде-кем болды. Ал сонау 1970 жылы баспадан жаңа шыққан кітаптың қоғамды қалай дүр сілкіндіргенін біз елестете алмасақ та романның республиканың түкпір-түкпіріне жайылған атағын естеліктерден оқып таңғалдық.
Шығарманың ел ішінде кең таралып, оқырманның қолынан түспей оқылуы – жазушы бақыты дейміз. Ал көзінің тірісінде жазушы бақытын сезініп һәм еңбегі бағалануы кез келген шығармашыл жанға бұйыра бермейтін бақ. Биыл осы жазушы бақыты мен бағы бұйырған Әзілхан Нұршайықовтың туғанына 100 жыл толады.
Әзілхан Нұршайықовтың бір аты жазушы-журналист болса, бір аты майдангер. Талай боздақтың тағдырын оққа ұшырған сұм соғыста Отан алдындағы парызын орындап жүрген қаламгер сол кезеңде де жазудан қол үзген жоқ. Өлеңдері мен очерк, публицистикалық мақалалары майдан газеттерінде жарияланып тұрған.
Автордың шығармашылық жолына қарап отырсақ, заманның қиындығына қарамастан оқтын-оқтын жарияланып тұрған мақала-очерктер, әңгімелер жинақтарын байқаймыз. Әзілхан Нұршайықовтың өмір жолындағы сандаған еңбектерді шолып отырып, жазушының еңбекқорлығын ерекше бағалайсың.
Шығармашылығының шырқау биігі кезеңінде жазылған «Ақиқат пен аңыз» роман дилогиясы Әзілхан Нұршайықовқа 1980 жылы Қазақ КСР-інің Абай атындағы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атағы берілген еді.
Жазушы-журналист, Қазақстанның халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Әзілхан Нұршайықовтың қазақ әдебиеті мен журналистикасында алар орны ерекше. Қаламгердің биылғы 100 жылдық мерейтойы республикалық деңгейде атап өтіліп, шығармалары қайта кітап болып басылады деп ойлаймыз.
Қандай кітаптар басылып шығады?
Мәдениет және спорт министрлігінің хабарлауынша, 2022 жылы мемлекеттік бюджеттен жалпы кітап шығару саласына 1 млрд 31 млн теңге бөлінген. Оның ішінде мемлекеттік сатып алуға бөлінген қаржы 300 млн теңгені құрайды. Айта кетейік, мемлекеттік сатып алуға өтініштер әр жылдың 1 ақпан мен 1 мамыр аралығында қабылданады. Ал 2022 жылы 2019-2020 жылдары мемлекеттік сатып алумен қабылданған түрлі аталым бойынша 70 кітап басылып шығады. Мәдениет және спорт министрлігі Тіл саясаты комитеті Баспа ісі басқармасының басшысы Әлия Бекбатырованың айтуынша, биыл бұдан өзге де жоспардағы мерейтойлық және басқа да жанрдағы кітаптар шығарылмақ.
Айта кетейік, елімізде қазір кітап шығаратын жалғыз бағдарлама бар. Ол екі бағыт бойынша яғни сатып алу және шығару мен тарату салалары аясында жүргізіледі. Сатып алу бағытында автор құқығы 3 немесе 5 жылға сатып алынып, әр баспа табағына 255 мың теңгеден қаламақы төленеді. Сондай-ақ автор баспаны өзі таңдай алмайды. Ал шығару мен тарату бағытында автор өзі баспа таңдап (таңдамаған жағдайда баспалар арасында конкурс жарияланып, яғни тендер өткізілді), келісімшартқа отырады.
Еске салсақ, былтыр Мәдениет және спорт министрлігі «Балалар әдебиеті жылы» деп жариялаған еді. Бұл бастама жалғасын тауып, жаңа басталған 2022 жыл да «Балалар әдебиеті жылы» болмақ. Яғни осы жылы балаларға арналған шығармалар жарық көріп, тың жобалар қолға алынады деп сенеміз.
