Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «ЕQ»
Мемлекет басшысы жаңа жылдық құттықтауында балаларға ерекше көңіл бөлу керек екенін айтты. «Олардың әл-ауқаты – мемлекетіміздің табысты болашағының сенімді кепілі. Сондықтан келесі жылды Балалар жылы деп жариялау керек деп есептеймін» деген Президент бұл жерде әңгіме ұрандар мен мерекелік іс-шаралар туралы емес, ең алдымен билік тарапынан денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік қамсыздандыру, балалық шақты қорғау бойынша нақты шаралар туралы болып отырғанын атап өтті.
2021 жылы жүргізілген Ұлттық халық санағының қорытындысы бойынша жалпы халық саны 19 169 550 адам болды. Соның 33,97 пайызы – 17 жасқа дейінгі балалар. Білім және ғылым министрлігі баланың мектепке дейінгі білім алу құқығы мен ерте дамуын қамтамасыз етуге ерекше назар аударып отыр. Соның ішінде 3-6 жастағы балаларды мектепке дейінгі біліммен қамту көрсеткіші 98,8 пайыз деңгейінде екен. Балалардың құқықтарын қорғау комитетінің төрағасы Есенғазы Иманғалиевтің айтуынша, 110 818 бала – мектеп жасындағы ерекше білім қажеттіліктері бар балалар санатында. Олардың 83 916-ы білім алып жатыр.
2021 жылы Парламент Мәжілісі «Бала құқығын қорғау мәселелеріне қатысты Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын бірінші оқылымда мақұлдады.
«Аталған заң жобасында барлық мұқтаж балаларды сауықтырудан өткізуді қамтамасыз ететін; суицидтің алдын алатын және профилактика жүргізетін; мектептерде буллинг бойынша профилактика өткізетін бірқатар маңызды бастамалар бар. Сонымен қатар ата-анасының қамқорлығынсыз қалған 6 жасқа дейінгі балалар мен жетім балаларды сәбилер үйінен балалар үйіне өткізу жасын ұлғайтуға қол жеткіздік», дейді Мәжіліс депутаты Динара Зәкиева.
Депутаттың айтуынша, заң жобасының түзілуіне қоғам белсенділері де көп үлес қосқан. Олар мәселені сүт бетінен қалқымай, 220 елдімекенге барып, проблемаларды көзбен көрген соң барып іске кіріскен. Нәтижесінде, заң жобасын жасақтаудан бөлек, 130 балалар мекемесі жөндеуден өткізілген. Депутаттың сөзінше, әсіресе кибербуллинг мәселесі аса өзекті болып тұр. Жел сөздің әсерінен өз-өзіне қол жұмсау дерегі азаяр емес. 2021 жылдың 6 айының өзінде балалар арасында 193 суицид оқиғасы болып, соның 105-і қайғылы аяқталған.
Министрліктің дерегінше, республикада 16 мың оқушы мектебі жоқ елдімекендерде тұрады және оқу орнына дейін тасымалдауды қажет етеді. Олардың қауіпсіздігі де ерекше бақылауда, ал мектеп автобусы ең қауіпсіз көлік болуы керек.
Балалар тақырыбының ішінде жетім және ата-ана қамқорлығынсыз қалған балалар мәселесі өте өзекті проблема саналады. Комитет төрағасының сөзіне қарағанда, қазір елімізде 23 063 жетім бала болса, соның 18 805-і отбасыларда екен.
«Жыл сайын балалар үйінің саны азайып келеді және біз бұған қуаныштымыз. Сонымен, жетім балаларға арналған 96 ұйымда 4 254 оқушы тәрбиеленіп жатыр» дейді ол.
Бала мәселесіне бүкіл әлем аса сақтықпен қарайды. БҰҰ Бас Ассамблеясының 1989 жылғы 20 қарашадағы 44/25 қарарымен Балалар құқықтары туралы конвенция қабылданды. Конвенция 1990 жылы 2 қыркүйекте күшіне енді. Қазақстан конвенцияны 1994 жылы бекітті. Енді соған сай әрекет етіп, 5 жылда 1 мәрте тиісті құқықтық баяндаманы ұсынып отыруы тиіс.
Қазақстан Республикасының Бала құқықтары жөніндегі уәкілі Аружан Саинның айтуынша, келіп түсетін шағымдар өте көп. Негізінен мүмкіндігі шектеулі балалардың медициналық қызмет пен дәрі-дәрмекті алуына қатысты әлеуметтік көмек, білім, алиментке байланысты арыз-шағым жиі түседі.
«Бірақ мемлекет деңгейіндегі терең жүйелік өзгерістерді қажет етіп тұрған, балалар құқығын жаппай бұзатын проблемалар бар. Түсініксіз жоспарлау, аналитикалық зерттеулердің жоқтығы, процестердің дұрыс жолға қойылмауы және ведомствоаралық ынтымақтастықтың болмауы кері әсер туғызады. Мысалы, егер ерте анықтау, ертерек араласу және сауықтыру болғанда, тиісті медициналық скринингтер, диагностика мен емдеу шаралары жүргізілгенде біз тым құрыса бір баланы мүгедек болудан сақтап қалар едік. Көп жағдайда мұның бәрі заңның дұрыс жетілдірілмеуінен туындайды. Нормативтік-құқықтық актілер деңгейінде бәрі де дұрыс жазылған. Бірақ сол актілер дұрыс орындалмайды. Бұл ретте проблеманың түпкі өзегін жергілікті атқарушы органдардан іздеу керек», деді Бала құқықтары жөніндегі уәкіл.
Біз әлдебір шалғай ауылда баланың зорлық-зомбылыққа ұшырағанын, қаланың қақ ортасында балконнан құлап кеткенін, қоғамда көпе-көрінеу құқығы бұзылғанын, кибербуллингтің құрбаны болғанын қаламаймыз. Әр адам, әр бала мемлекет деген үлкен машинаның бір-бір механизмі десек, көкірегі аяулы арман мен мақсатқа толы баланың өмірде бір ғана мәрте жасып қалуының өзі апатқа әкеп соқтырарын бағамдауға болады.
Бала лайықты тәрбие алсын, бала ұлттық тамырынан ажырамасын, заманға бейім болсын, бос уақытын пайдалы өткізсін, қажетті ем-домын еш кедергісіз алсын, арман-қиялының шындыққа айналарына сенсін. 2022 жыл бала құқығына қатысты мемлекеттің батыл қимылдары жүзеге асатын берекелі, тиімді жыл болады деген сенім басым.
