Жергілікті полиция қызметкерлерінің мәлімдемесіне сенсек, бір қуаныштысы, облыс көлемінде балалар мен жасөспірімдер арасында қылмыс деңгейі жыл өткен сайын төмендеп келеді. Бірақ, байқап жүргеніміздей, жастар арасында діни ағымға бет бұрғандар аз емес. Жұма күндері мешітке қарай ағылған топ-топ жастарды көріп, кейде еріксіз ойға кетесің. Баз бір мәліметтер бойынша бүгіндері мешітке келетін жамағаттың 60-70%-ы жастар екен. Олардың арасында әлі кәмелет жасына жетпегендер де бар. Ой таразысына салсақ, бұл – өз тілімізді, өз дінімізді, өз ділімізді қайта қалыптастыра бастағанымыздың көрінісі. Халқымыздың басым көпшілігі имандылық жолына түсіп, ауылдар мен қалаларда сандаған мешіт бой көтеріп, діни білімді көтеру мақсатында діни университет пен колледждер, медреселер ашылды. Діни жоғары білім аламын деген жастар басқа мемлекеттердің жоғары оқу орындарына барып, сауаттарын жетілдіріп қайтты. Егемендіктің алғашқы жылдарында абайсызда діннің басқа ағымына ілесіп кеткен жастар, әртүрлі радикалды діни сектаға еніп кетіп, ел ішіне іріткі салғандары да есімізде. Тіпті әр өңірде бірнеше террорлық шабуыл ұйымдастырып, елімізді дүрбелеңге салғаны да белгілі. Теріс пиғылды біреулердің арбауына түскен, өзге жұрттан «бақыттарын» іздеген, қияли дүниеге сенген біраз жастарымыз қантөгіске бөгіп жатқан елдерге қоныс аударып, бала-шағасын, отбасы мен жақындарын қиын жағдайға ұрындырып, өздерін «Құдай жолында» шейіт еткені туралы мәліметтер аз емес. Әлі де сол үрдіс, өкінішке қарай, бірен-саран болса да орын алуда. Сол ойсыз, пәтуасыз фанаттарды, олардың берекесіздікке, қиындыққа ұрынған отбасына жаның ашиды, жүрегің сыздайды. Әрине, еліміздің басшылары өз азаматтарын әр кез қорғап, қамқорлық көрсетуде. Сол үшін өткен жылдары арнайы «Жусан» операциясын ұйымдастырып, Сирияға діни радикалдық уағыздаушылардың «қармағына» ілініп, қиындықтарға тап болған, босқынға айналған жас балалар мен әйелдерді елімізге ұшақтармен кері жеткізді. Біразы сол бөтен елде «пейішке барамыз» деген ниетпен көзсіз өлімге барып, мүлдем басқа елдің топырағы бұйырғаны өкінішті.
Әлгі мешітке барып жүрген жастардың ой-өресі, түйсігі қандай? Ол діннің қандай ағымында жүр? Жан-жағындағылар қандай уағыз айтады? Шындығында көпшілік оған онша мән бере бермейді. Әке-шешесі «менің ұлым (немесе қызым) имандылық жолына түсті, ораза ұстап, мешітке барып жүр» деп балаларына сырттай риза болып жүргендерді жиі кездестіруге болады. Дін жолында жүрген баласы мен әке-шешесі арасында қайшылық пайда болатынын көріп жүрміз. Кейде, тіпті, «дастарқандарың харам, дайындаған асың халал емес, сіздермен бірге тамақ ішуге болмайды», деп теріс мінез көрсететін, отбасылық өмірден түңіліп, қара басып, үйлерінен безіп кететін ұл-қыздардың пайда болғанын естиміз. Ондай оқиға қандай ата-анаға болсын ерекше ауыр соққы болып тиеді.
Ислам – басқа дiндермен салыстырғанда, адам бойына рухани нәр құятын, тәрбие беретiн, тазалыққа, имандылыққа, жақсылыққа, игi iске жетелейтiн дiн. Сондықтан жаһанда ислам дiнiн мойындап, оған бас иетiн, мойынсұнатын жандар саны басқаларға қарағанда неғұрлым басым.
Дiн дегенiмiз – адамды имандылыққа баулу, жақсылыққа шақыру, өмiрдi жақсы көруге, бауырмалдыққа тәрбиелеу. Қазiр елiмiздiң дiни қызметкерлерi арасында медреседен дәрiс алып, дiни орта бiлiм оқу орындары мен ислам-дiни университеттерiн тәмамдаған, терең, жан-жақты бiлiмдi, сауатты имамдар баршылық. Бiрақ дiн жолына «жолдан қосылған» кейбiр сауатсыз, бiлiмi мен ой-санасы, қарымы мен түйсiгi төмендер жастар арасына iрiткi салып, миын улап, тiптi терiс жолға түсiрiп жүргендерi де кездеседі.
Өткен жүзжылдықтың 90-жылдары Кеңес заманы ыдырап, тәуелсiздiктiң қоңыр самалы ескен шақта, қазақтың белгiлi азаматы, академик-жазушы Қалтай Мұхамеджанов: «Бұрынғы кезде барлығымыздың жауымыз Қызыл империя едi. Бәрi содан қорқатын. Ал келешектегi қауiп ендi дiн жағынан болады. Дiннiң әртүрлi бағыты iшiмiзге дендеп ене беретiн болса, түбiнде қазақ бiр-бiрiмен жауласады», деген екен. Қазiргi қауiп – дiни экстремизм, дiни фанатизм екенiн өмiрден көрiп, жүрекпен сезiнiп жүрмiз. Фанатизм деген өте қауіпті жазылмас дерт екенін өткен ғасырдағы ұлттық фанатизм дертімен ауырған фашистік Германияның тағдыры анық көрсетіп берген еді. Жалпы, нәсілдік, ұлттық немесе діни фанатизм – қайсысы да оңып тұрған жоқ. Олардың бәріне ортақ қасиет – бізден артық ешкім жоқ, басқаларын таптап езу, құрту керек деген астамшылық пиғылдың болуы. Діни фанатизмге еліккен жандардың бойында психологиялық жағынан өзгешеліктер болады. Мысал үшiн алысқа бармай-ақ, әр елде кездесіп жатқан террорлық қайғылы оқиғаларды еске алайық. Осыдан оншақты жыл бұрын Тараз қаласында діни-фанатизмді бойына әбден сіңірген жігіт террорлық әрекет жасап, оны тоқтатпақ болған полиция капитаны Ғазиз Байтасов ерлікпен қаза тапқаны есімізде.
Арнайы дайындалған, санасы дiни фанатизмге уланған жап-жас әйелдер, жасөспірімдер денелерiне жарылғыштар таңып алып, оларды көпшiлiк арасында тапа тал түсте жарып, еш күнәсiз көптеген адамның асыл өмiрiн қиды. Араб мемлекеттерiнде арагiдiк қарапайым халықты дүр сiлкiндiретiн террористiк акт болып тұрады. Ирак пен Пәкiстанда, Үндістан мен Ауғанстанда да терроризм көп жылдардан берi айылын жыймай отыр. Солардың барлығына басты себеп – дiни фанатизм. Өз өмiрлерiн қолдан қиюға, бiреудiң айдауымен басы тұманданып, жан тапсыруға солардың дәтi қалай баратыны жұмбақ, денi сау адам түсiнбейтiн ерекше құбылыс. Тiптi кейде «әлгiлер терең гипнозға түскен бейшара пенделер ме екен?» деген ойға қаласың.
Дiни секталардың кейбiр жандардың санасына қатты әсер етiп, ойын улайтыны, тiптi психикасы мен мiнезiн адам танымастай өзгертiп, «миын» терiс айналдырып жiберетiнiн өмiрден көрiп жүрмiз. Мысалы, дiни секталардың шырмауына iлiккен бiр танысымның әйелi бала-шағасынан, үйiнен безiп, дiни топқа қосылып, қала-қаланы аралап жүгенсiз кеткенiн бiлемiн. Сөйтiп, әп-әдемi отбасы нiлдей бұзылып, шаңырағы ортасына түстi. Үкiдей жас балалар көздерi жәудiреп анасыз, тепсе темiр үзетiн әке жарсыз қалды.
Осындай оқиғалар бұл күндерi әр аймақтан кездесетiнiне күмән жоқ. Имандылық жолынан тайып, басқа дiндi қабылдап, қаптаған сансыз секталарға кiрiп алып, солардың қолшоқпары болып жүргендерi қаншама? Жаның түршiгедi емес пе…
Шетелде бiлiм алып жүрген жастарымыздың арасында да қате ағымның құрсауына түсiп, елi мен жерiн, дiлiн ұмытып, жеке бiр дiни секталарға мүше болып, соларға қызмет етiп, қауiптi террористiк топтарға iлесiп, өмiрлерiн «Аллаһ» үшiн қиюға дайын ессiз зомбиге айналғандар да баршылық. Сол өрiмдей жастардың жанкештi қылықтарына жаның күйзелiп, жүрегiң сыздайды. Оларды сол қауiптi жолға алып барған қандай күш болды екен деп ойға кетесiң.
Соқыр сенімге бой алдырып, «бұл шариғатқа жат» деп пәленбай заманнан қанымызға сiңген ұлттық дәстүрден, қасиетiмiзден, ата-баба салтынан безіну дұрыс бола ма екен? Қазiр кез келген қалада шiлденiң ыстық күнiнде хиджапқа тұмшаланып, беттерiн көлеңкелеп қара терге малынып жүрген жап-жас, көздерi мөлдiреген қандас қарындастарымызды көру таңсық болмай қалды. Әлгiлерге қарағанда: «Имандылық жолына түсу деген мiндеттi түрде хиджапқа орану емес шығар. Имандылық – мiнезден, қылығыңнан, атқарған iсiңнен, таза ойыңнан байқалу керек!» дегiң келедi. Әттең-ай, қазiр қазақ қыздары арасында хиджап модаға айналып бара ма деген күдiк басым. Елiмiздiң бұрыннан келе жатқан салт-дәстүрiн, ұлтымыздың киiм үлгісін жиып тастап, неге хиджап киген араб әйелдерiне елiктеуiмiз керек? Қазақтың ұлттық бүрмебел әсем көйлектерiн, жиегi оюланған көз тартатын камзолдарын, әдемi бешпеттерiн неге кимеймiз? Олардың басқа халықтардың ұлттық киiмдерiнен несi кем? Мерекелерде, концерттерде, спектакльдерде сахнаға шыққан әншiлер мен бишiлердiң қазiргi заманның талабына сай киген көз тартар әдемi ұлттық киiмдерiмiздi көргенде жаның жадырайды.
Ресми ақпараттардың мәлiмдеуiнше, Қазақстан бұл күндерi дiни экспансия алаңына айналған секiлдi. Дiни ағымдардан аяқ алып жүре алмайсыз. Христиан миссионерлерi, шоқындырушы-үгiтшiлер (олардың басым көпшiлiгi АҚШ-тан арнайы жолдамамен жiберiлгендер) ортамызға батыл енiп, ел арасына рухани ыдырау туғызып, миссионерлiк әрекет жасауда. Олар арнайы психологиялық дайындықтан өтiп, тиiстi ақпаратпен, мәлiметтермен жарақтандырылғандар (осындай миссионерлiк шiркеулердiң саны елiмiзде 20-дан асып жығылады екен). Көпшiлiк ортаға енiп, олар жергiлiктi халықты (қазақтарды) христиандыққа кiргiзу бағытында аянбай тер төгуде. Кейде олар ризашылықпен жеке адамдардың басындағы проблемаларын шешiп те бередi. Тiптi, қажет болса, материалдық көмек беруге дайын. Мысалы, қаржыдан қиналып жүрген студенттерге қосымша шәкiртақы, жұмыссыз жүргендерге жәрдемақы төлейдi. Христиан (әсiресе Иегова куәгерлерi) дiнiн уағыздаушылар түрлi түстi кiтаптар мен кiтапшаларды халық арасында көптеп таратып, көшеде тоқтатып, мүмкiндiгiнше әңгiмеге тартып, өздерiнiң дiни қоғамына тартуға тырысып бағады. Баз бiр аңқау, босбелбеулер олардың насихатына иланып, сол бөтен дiнге енiп жатқаны да – қазiр өмiр шындығы. Осындай әрекеттердiң арқасында миссионерлер ой-санамызды улап, өз iс-әрекеттерiне қол жеткiзуде. Иә, бүгiнде өз дiнiнен безiп, басқа дiннiң құрсауына түсiп жатқандар аз емес. Бүкiл отбасы болып басқа дiнге кiрiп, солардың сойылын соғып, көрiгiн басып жүргендер ортамызда қазiр аз ба?! Жүректе үрей туғызған бүгiнгi күннiң ащы шындығы осы. «Оның несi бар екен. Әйтеуiр бiр дiнге сенсе болды емес пе?» деп топшылайтындар бар. Бұл – мүлдем қате түсiнiк. Басқа дiнге енген адамның өмiр салты, ойлау қабiлетi, өмiрге деген көзқарасы, менталитетi өзгередi. Ұлттық салт-дәстүрден, мәдениеттен алшақтайды, ұлтынан безедi.
Өткен жүзжылдықтың 90-шы жылдары АҚШ-тан бір топ адам біздің өңірге келіп, «экология мәселесімен айналысамыз» деп Байзақ және Жуалы аудандарына орналасты. Көп өтпей Ұлттық қауіпсіздік комитетінің арқасында олардың біразы тыңшы екені, енді біразы өз діндерін енгізуді, сөйтіп ел арасына іріткі салуды, ыдыратуды көздейтіндері анықталған. Осы іспеттес қауiп барда елiмiздiң дiни экспансия алаңына айналмауына көпшiлiк болып атсалысуымыз керек. Қазақ ислам дiнiн қабылдағанына 1250 жыл болыпты. Қазақ халқы содан бері осы дінге деген адалдығын сақтап келеді. Небір нәубеттерді басынан өткізсе де өз дінін тастамады. Бұл мысалдарды жастарға сабақ болсын деген оймен келтiрiп отырмыз.
Расын айтқан жөн, көптеген имам көпшілік бас қосқан сәттерде жұмақ пен тозақ, о дүние жайлы сөз қозғайды. Оларды тыңдап отырсаңыз барлық қиындық, ауыртпалық, бақытсыздық мына дүниеде, о дүние жайнап тұрған жұмақ ретінде суреттелінеді. Оларды тыңдаған кейбір жастар, жасөспірімдер мына ауыртпалығы мол беймаза өмірден түңіліп, тезірек о дүниеге – жұмаққа аттанып кеткенді жөн санайды. Сөйтеді де өздеріне қол салып, өмірмен қоштасып кете барады. Ортамызда суицидтің азаймай тұрғанының (әлем елдері арасында үшінші орын алуымыздың) бір себебі осы емес пе екен? Ойланатын жай...
«Жақсылық та, жамандық та – Құдайдан. Бiрақ жақсы болу, жаман болу – адамның өзiнен», дейдi данышпан Абай. Ал ендi бiр сөзiнде «Көп айтса көнді, жұрт айтса болды, әдетi жаман адамның», деп налиды ол. Бұл сөз дiни фанатизмге шалдыққан, қате ағымдардың жетегiмен құрбандық болуға дайын ойсыз жандарға айтылған сөз сияқты.
Сөз соңында айтарымыз, имандылықтан қашпайық, соқыр дiни фанатизмнен iргемiздi аулақ ұстайық, ағайын!
Сағындық ОРДАБЕКОВ,
медицина ғылымдарының докторы, профессор, облыстық қоғамдық кеңестің мүшесі
