Қоғамдық келісімнің жаңа форматы

Сұйылтылған табиғи газдың кенеттен қымбаттауына байланысты Жаңаөзен қаласында басталған шеру еліміздің көптеген аймақтарын­да жалғасқанын білеміз. Алдымен эко­номикалық талаптар айтылып, кейін саяси талаптар мен өзгерістер қойылған шеру барлық жерде бейбіт түрде басталды. Дегенмен, бейбіт шеруді көздеген халыққа күтпеген жерден бұзақылардың қосылуы наразылық шараларының түпкі мақсатын жойды. Расында, бейбіт шерушілер арасында жүйелі, нақты талаптардың болмағанын мойындауымыз керек. Бірақ халықтың күйзеліске түскенін, әлеуметтік жағдайдың на­шар­лағанынан осындай қадамға бар­ғанын баршамыз түсінуіміз қажет. Аталған наразылық шаралары­на бүлікшілердің тартылғандығы қын­жылтады. Мемлекет басшысының мемлекеттік төңкеріс жасау әрекеті, террористік соғыс ретінде баға беруі барлығымызды ойландыруы керек.

Қаңтардың басында болған жағ­дай еліміздің шынайы ахуалын көр­сетті. Үкімет отставкаға кетіп, кейін қайта жасақталды. Прези­дент­тің тө­тен­ше жағдай режімінде жа­салған үн­деу­лерінен түбегейлі өзгеріс­тер­­дің қажеттілігі байқалып тұр. Пре­зи­денттің Мәжіліс отырысында сөй­леген сөзін, ұсыныстарын қоғам мү­ше­лерінің барлығы тыңда­ды. Мәсе­лелердің басым бөлігі әлеумет­тік-экономикалық сала мен жаңа сая­си реформаларды қамтыды.

Көзге көрінгені, күштік құрылым­дармен қатар әлеуметтік ахуалға жауапты барлық органдардың жұмысы сынға алынды. Осы олқылықтарды жою үшін тапсырмалар берілді. Ең бас­­тысы, қоғам мүшелерін алаң­дататын және өршелендіретін мәселелерге мән беріліп, халықтың әл-ауқатын жақ­саруына әкелетін тапсырмалар айтылды.

Президент көтерген қоғамдағы теңсіздік мәселесі өте маңызды. Қазіргі қоғамда байқалып отырған теңсіздік көбінесе сол қоғамның өзін өзі таныту мүмкіндіктерін қамтамасыз етудегі жетістіктеріне ықпал ететін жанама өнім болып саналады. Мәселен, теңсіздік тұтыну қажеттіліктері мен табыс мүмкіндіктеріне әсер етіп, азаматтардың тұтынушылық қалауын шектейді. Тұрғындар тәуекелді немесе қауіпті кәсіпті атқаруға қатыс­ты өз қалауын таңдайды. Теңсіз­дік реформасының саяси мәселесі мүмкіндіктер теңсіздігін түзетумен байланысты.

Президент Үкімет пен әкімдердің алдында тұрған негізгі басымдығы ретінде азық-түлік қауіпсіздігін атады және оны алдағы үш жылда ше­шуін тапсырды. Бұл жаһандық әлеу­­меттік мәселе болғандықтан оның шешімін табу маңызды. Азық-тү­лік қауіпсіздігі жағдайларын тез және нақты анықтау қиын міндет. Азық-түлік қауіпсіздігі нашар елдерде азық-түлік қауіпсіздігін құлақтандыру және бақылау жүйелері болғанымен, оның барлық күрделілігін түсінуге мүмкіндік беретін әдістемелер жоқ. Сондықтан азық-түлік қауіпсіздігінің екі негізгі көрсеткіштеріне мән бер­геніміз жөн: азық-түлікті тұтыну белгілері және тамақтану рационы алуан­дылығының сипаттары. Бұл үшін халықтың орналасу тығыздығы, жерді пайдалану, топырақ сапасы, ауруханалар мен мектептердің жағ­дайы, зорлық-зомбылық оқиғаларының ық­тималдығы, су жолдарының болуы, азық-түлік бағасы, метеорологиялық деректер сынды т.б. мәселелерді білу маңызды. Мемлекет басшысы атап өткендей, нарықта азық-түлік тауарлары мол болмаса, инфляция­ны ұстап тұруға ешқандай шара көмектеспейді. Мәлімдемеде инфля­цияны бақылау туралы кешенді шаралар ұйымдастырылуы керектігі айтылды. Расында осы инфляция мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік сая­сатының тиімділігін түсі­реді. Халық­қа қазір бағаның тұрақ­­тылығы қажет болып отыр.

Мәлімдемеде әлеуметтік тұ­рақ­сыздық мәселесі сөз болды. Бұл ахуал­ды ғалымдар көбінесе әлеумет­­тік жүйенің қорғалмағандығы ретін­де анықтайды. Шындығында шы­на­йы әлеуметтік өмірде абсолютті тұ­­­рақ­ты­­лық болуы мүмкін емес. Кей­бір кез­де билік органдары саяси және әлеу­меттік ахуал тұрақты деп ақпа­рат беруі қате баға деп ойлаймыз. Өйт­­кені кез келген қоғамда әрқашан әлеу­­меттік жүйелер ішінде және олар­дың арасында тепе-теңдіктің бұзы­луы орын алады, нақтылы немесе әлеует­ті тұрақсыздықтың көріністері бола­ды. Демек, логикаға сәйкес әлеумет­тік жүйенің тұрақсыздығы оның тұрақ­тылықтан және өзгермелі жағдайларға сәйкес даму мүмкіндігінен айырылған күйі болып табылады. Бұл жағдайда қоғамның жойылуының үлкен қаупі бар.

Президент шенеуніктердің азаматтармен диалог тиімділігінің бұ­рын­ғысынша төмен екенін атады. Мемлекеттік органдардың басшы­лары халықпен қарым-қатынас жасау­ды білмейді, кейде қорқады. Бұл рас пікір, өйткені көзімізбен көріп жүрміз. Бұл диалогтың болмауы­на байланыс­ты халық биліктің түсіндірмелерін тыңдамауға дейін барады. Интернетте таралып жатқан жалған ақпараттар­ға сену басталады. Бұл да үлкен қауіп. Ел­дегі ахуал тұрақталды деп ата­ға­­ны­­­­мызбен, әлеуметтік желі­лерде на­ра­зылық белгілері бар пост­тар, мі­неп-сынау мен талдаулар әлі де өте көп. Оның «офлайн» наразы­лық­­қа ұласып кету қаупі бар екенін ұмыт­пау қажет. Сондықтан билік орган­дарын­ың халық сенімінің төмен дең­ге­йін жоғарылату бойынша жұмыс жүргізгенін дұрыс санаймыз.

Мемлекет басшысы білімді азамат­тар туралы да ой қозғады. Расын­да білімі төмен азаматтар саяси сенім­сіздік пен популистік көзқарастарға бейім болады, популистік пікірлерді ажырата алмайды, қолдайды және сайлауда дауыс беруден қалыс қалады. «Сайлау бізсіз шешіліп қойған, біз­дің дауысымыз қажет емес» деген көзқарас қате. Егер абсентеистер санын азайтсақ, сайлаудың шынайы нәтижесі шығатынына сенім мол. Саяси сауаттылығы төмен топ саясат­керлерді мәдени жағы­нан өздерінен алыс «өзгелер» ретін­де қарастырады және бұл қабыл­дау саясаткерлерге нақты теріс баға берумен қатар жү­реді. Де­ген­мен, мемлекеттік орган­дар қызмет­кер­лері халыққа жақын болуы­мен қатар, олар да «билікпіз» деген көзқарастарынан арылуы қа­жет. Міне, қоғамда қалыптасқан осы ахуал саяси наразылықтардың туындауын түсіндіре алады. Халық пен сая­си элита арасындағы тосқауылды жою­да саясаткерлердің «қарапайым» адамдардың өмірлік тәжірибесін сезбейді деген тұжырымын түзеу қажет. Бұл жойылмаған жағдайда олар­­дың легитимдігі мен жүргізіп жат­­қан саясатына күмән туындайды. Халық олардың жұмыс істеу, қа­рым-қатынас стиліне ренжіп, тартын­шақтық пен адалдықтың жоқтығының «символы» ретінде қарастырады. Сонымен қатар сапалы білім алған адам наразылық шараларына шыға қоймайды. Шыққан жағдайда да нақты ұсыныстарымен шығады немесе диалогқа барады. Саяси сауат пен мәдениет осы білім арқылы беріледі.

Президент атап өткен әлеуметтік кодекстің қабылдануы әлеуметтік-құқықтық мемлекет пен адам құқық­тарын қорғау қағидаларын түсіну­ге ықпал етеді. Бұл кодекс қазіргі заманғы қазақстандық қоғам­ның нығаюына әсер етеді және халықтың әлеуметтік құқықтары туралы білімін арттырады. Бұл тұста Мемлекет басшысы қоғамдық келісім және оның жаңа форматына, қоғамдық сенім мәсе­лелеріне мән береді. Қазіргі таңда елімізге COVID-19 пандемиясы мен экономикалық және әлеуметтік теңсіздіктер ауыр әсер етіп жатыр. Дағ­дарыс туғызуға катализатор болып тұрған осы мәселелер бойынша мемлекет әрекет ете алса және өз­ге­рістер үшін мүмкіндіктер жасал­са, азаматтарымыздың әл-ауқаты жақ­­сарады. Сондықтан қоғамда қа­лып­тасқан көптеген мәселелерді шешуге бағытталған қоғамдық ке­лі­сім­­нің жаңа форматы қоғамды өз­гер­туге, ел тұрғындарының жағд­айын жақсартуға және еліміздегі тұрақ­­тылықты сақтап қалуға ықпал ете­ді. Тұрғындар билікке неғұрлым көп сенім білдірсе, соғұрлым олар мем­лекеттік саясатты қолдайды.

Мемлекет басшысының Парламент Мәжілісінің отырысында сөйлеген сөзі бойын үрей билеген халыққа сенім ұялатты. Президент Жаңа Қазақстан құру бағытындағы Үкіметтің 2022 жылға арналған бағдарламасын әзір­леуге үш апта уақыт берді. Халық мәлімдемеде аталғандай, міндет­тердің есеп үшін есеп беру, бақылау үшін бақылау жүргізу тәсілдерін қолданбайтындығына сенеді. Енді осы міндеттердің жүзеге асуы Үкіметтегі кадрларға байланысты.

Мұрат НАСИМОВ,

саяси ғылымдар кандидаты, қауымдастырылған профессор, «Болашақ» ғылыми-зерттеу институтының директоры

ҚЫЗЫЛОРДА