Хаттаманың мақсаты – электр энергиясын өндірушілер мен тұтынушылардың, сондай-ақ Арменияның, Беларусьтың, Қазақстанның, Қырғызстанның және Ресейдің ұлттық электр энергиясы нарықтарын интеграциялау арқылы Еуразиялық экономикалық одақтың ортақ электр энергетикалық нарығын құру.
Ортақ электр энергетикалық нарықты қалыптастыру мүше мемлекеттердің ішкі тұтынушыларын электр энергиясымен басым қамтамасыз ету ескеріле отырып, Армения, Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан және Ресейдің ұлттық электр энергиясы нарықтарын интеграциялау арқылы кезең-кезеңмен жүргізілетін болады. Осылайша, тең құқықтық, өзара тиімділік және мүше мемлекеттердің кез келгеніне экономикалық залал келтірмеу негізіндегі ынтымақтастық үшін жағдайлар жасалады. «Еуразиялық экономикалық одақтың ортақ электр энергетикалық нарығын Армения, Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан және Ресейдің ұлттық электр энергиясы нарықтарын интеграциялау жолымен қалыптастыру жоспарланып отыр. Аталған міндетті Жоғары экономикалық кеңестің шешіміне сай іске асыру үшін 2015 жылғы 8 мамырда ЕАЭО-ның ортақ электр энергетикалық нарығын қалыптастыру Тұжырымдамасы бекітілді. Құжат Одақтың ортақ электр энергетикалық нарығының мақсаттары мен міндеттерін, оның нысаналы моделін, басқару құрылымдарын, нарық субъектілерінің өзара іс-қимыл тетіктерін реттеудің нысандары мен әдістерін айқындайды. Сондай-ақ нарықты қалыптастыру кезеңдерін қамтиды», деді заң жобасы жөнінде баяндама жасаған Энергетика министрі Болат Ақшолақов.
Ведомство басшысының айтуынша, 2016 жылғы 26 желтоқсанда ЕАЭО-ның ортақ электр энергетикалық нарығын қалыптастыру бағдарламасы бекітілді. Құжатта ұйымдастырушылық, заңнамалық және технологиялық іс-шаралар кешені қамтылған. Соның ішінде жедел келісімшарттар бойынша және бір тәулікке алған ортақ нарықта сауданың электронды жүйесін, ақпарат алмасу жүйесін әзірлеу жөніндегі іс-шаралар бар. Сондай-ақ ортақ электр энергетикалық нарықты реттейтін актілер жүйесін дайындау қарастырылған. «2019 жылғы 29 мамырда Жоғары Кеңес 2014 жылғы 29 мамырдағы Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартқа өзгерістер енгізу туралы хаттама нысанында ЕАЭО-ның ортақ электр энергетикалық нарығын қалыптастыру туралы халықаралық шартқа қол қойды. 2019 жылғы 20 желтоқсанда ЕАЭО-ның ортақ электр энергетикалық нарығын қалыптастыру жөніндегі іс-шаралар жоспары бекітілді. Жоспарда Хаттамада көзделген ЕАЭО-ның ортақ электр энергетикалық нарығын қалыптастыруға бағытталған қағидаларды бекіту және күшіне енгізу мерзімдері белгіленген. Хаттама ЕАЭО-ның ортақ электр энергетикалық нарығын қалыптастыру, оның жұмыс істеу және даму негіздері бойынша нақтылаулар енгізілді. ЕАЭО-ның ортақ электр энергетикалық нарығының жұмыс істеу қағидаларымен реттелетін салалар белгіленеді. Ұлттық нарықтардың ерекшеліктерін ескере отырып, Тараптар ЕАЭО-ның ортақ нарығын қалыптастыру кезінде қолданыстағы ұлттық электр энергетикалық нарықтарды, оның ішінде қуат нарықтарын сақтау жөнінде келісімге қол жеткізді», деді Б.Ақшолақов.
Сондай-ақ Хаттамада ЕАЭО-ның ортақ электр энергетикалық нарығын қалыптастыру, оның жұмыс істеуі және дамуы қағидаттары нақтыланған. Мәселен, тең құқылық, өзара тиімділік және мүше мемлекеттердің кез келгеніне экономикалық залал келтірмеу негізіндегі ынтымақтастық жасалады. Электр энергиясын өндірушілер мен тұтынушылардың экономикалық мүдделерінің теңгерімі сақталуы тиіс.
Нарықтық қатынастарға және адал бәсекелестікке негізделген тетіктерге басымдық беріледі. Электр энергетикасы саласындағы табиғи монополиялар субъектілерінің көрсетілетін қызметтеріне кедергісіз қол жеткізу қамтамасыз етіледі. Мүше мемлекеттердің энергетикалық қауіпсіздігін ескере отырып, мүше мемлекеттер субъектілері арасында электр энергиясының саудасы жүзеге асырылады. «ЕАЭО-ның ортақ нарығын қалыптастыру мүше мемлекеттердің шаруашылық жүргізуші субъектілеріне жасалған шарттар аясында өзара электр энергиясы саудасын жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Электр энергиясын нақты жеткізудің жоспарлы мәндерден сағаттық ауытқуларын реттеу үшін тетік құру көзделеді. Бұл келісілген кестелерді сақтау үшін жауапкершілікті арттырады. Электр энергиясы нарығын құрудың әсері өндіруші және беруші қуаттарды пайдалану тиімділігін арттырудан, электр энергиясының өзара және сыртқы саудасы көлемінің өсуінен көрінеді. Сондай-ақ энергия өндіруші ұйымдар арасында бәсекелестік артады», деді министр.
Заң жобасына қатысты пікір білдірген Палата Төрағасы Нұрлан Нығматулин Еуразиялық экономикалық одақтың бірыңғай энергетикалық жүйесін құру кезінде Қазақстанның мүддесі ескерілуі керек екенін жеткізді. Мәжіліс Спикері заң жобасының қабылдануымен біртұтас ірі энергетикалық жүйеге интеграциялану үшін құқықтық негіз құрылатынын атап өтті. Электр энергиясын жеткізудің еларалық құрылымын қалыптастыруға қуаттардың, базалық инфрақұрылымның, сондай-ақ ЕАЭО мемлекеттерінің электр энергетикалық жүйелеріне ортақ техникалық стандарттарының болуы ықпал етеді. Мәжіліс Төрағасы заң жобасын әзірлеуші Энергетика министрлігінің назарын ортақ нарыққа қатысушылардың өзара қарым-қатынасына қатысты ережелерді құрудың маңыздылығына аудара отырды. «Бірыңғай энергия жүйесін құру, әрине, керек нәрсе. Оған ешқандай күмән жоқ. Ол – бәсекеге қабілетті арттыру үшін керек. Ол жалпы, осы секторды дамытуға жол ашады. Бірақ та осы бірыңғай энергия жүйесін құрғанда, ең бастысы, өз еліміздің энергетикалық тәуелсіздігін сақтап қалуымыз керек. Ол – өте маңызды мәселе», деді Н.Нығматулин.
Мәжіліс Төрағасы еліміздің энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері жеке энергетикалық қуаттарды дамытуды талап ететінін атап өтті. Осыған байланысты энергия көздеріне толық техникалық аудит жүргізіп, елімізде 40-50 жыл және одан да көп жұмыс істеп тұрған негізгі өндіруші қуаттарды жаңғырту бойынша нақты іс-шаралар жоспарын әзірлеу қажеттігіне назар аударды.
Сонымен қатар жалпы отырыста депутаттар «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын мақұлдады. Құжат Мемлекет басшысының 2021 жылғы 1 қыркүйектегі «Халық бірлігі және жүйелі реформалар – ел өркендеуінің берік негізі» атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру үшін әзірленді. Заң жобасын қабылдаудағы басты мақсат – биліктің өкілді тармағында әйелдердің және жастардың, сондай-ақ мүгедектігі бар адамдардың да қатысуын қамтамасыз ету және пікірін ескеру, оларды мемлекеттің тыныс-тіршілігінде белсенді жұмысқа тарту.
Бұл тәсіл қоғамдағы әлеуметтік теңгерімсіздікті жоюға бағытталған және заманауи сұранымдарға жауап береді. Мұндай жағдайларда биліктің өкілді органдарын қалыптастырудың құқықтық тетіктерін жетілдіру неғұрлым өзекті әлеуметтік проблемаларды шешуде азаматтардың неғұрлым кең санатының пікірін ескеруге мүмкіндік береді. «Мемлекетіміз саясатты қалыптастыруға халықты тартуға ерекше назар аударады. 2020 жылғы мамырда «Саяси партиялар туралы» заңға партиялық тізімдерде әйелдер мен жастар үшін 30 пайыз квота енгізу жөніндегі нормалар енгізілді. Сол кезден бастап саяси партиялар гендерлік теңдік және жастарды қолдау мәселелерін жетілдіруде маңызды рөл атқара бастады.
Сайлау тізімдеріне енгізу арқылы жас кандидаттар мен әйелдерді өкілді органдар қатарына қосу мүмкіндігі пайда болды. Квоталау тетігі қоғамдағы өзекті және сезімтал мәселелерді шешу кезінде әртүрлі пікірлерді ескеру арқылы норма шығармашылық процесінде «қоғамдық күн тәртібін» қалыптастыру мүмкіндігін кеңейтті. Осы тетікті дамыту үшін Мемлекет басшысы өзінің 2021 жылғы Жолдауында ерекше қажеттіліктері бар адамдардың заңнамалық қызметте қатысу қажеттілігін атап өтті. Осы тапсырманы іске асыру мақсатында ұсынылған «Қазақстан Республикасының кейбір Конституциялық Заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Конституциялық Заң жобасы әзірленді. Конституциялық Заң жобасы әйелдер, 29 жасқа толмаған адамдар және мүгедек адамдар үшін 30 пайыз квотадан басқа, оларды Парламент Мәжілісінде депутаттық мандаттарды бөлу кезінде есепке алу қажеттілігін бекітуді көздейді», деді заң жобасы жөнінде баяндама жасаған Әділет министрі Қанат Мусин.
Заң жобасының нормалары тыныс-тіршіліктің барлық салаларында гендерлік теңдікті қамтамасыз ету мақсатында қоғамның құқықтық және саяси мәдениетінің деңгейін арттыруға жол ашады. Сондай-ақ әртүрлі кандидаттарды ұсыну арқылы сайлау бағдарламаларын әртараптандырып, әйелдердің, жастардың және мүгедектігі бар адамдардың азаматтық ұстанымдарын көрсетуге белсенді араласуына мүмкіндік береді.
Сондай-ақ жалпы отырыста «Саяси партиялар туралы» Қазақстан Республикасының заңына өзгеріс енгізу туралы» заң жобасы мақұлданды. Заң жобасын қабылдаудың мақсаты – квоталанатын санаттарды оған мүгедектігі бар адамдарды енгізе отырып кеңейту. Әйелдерді, жастарды және мүгедектігі бар адамдарды елдегі саяси мәселелерге белсенді тарту норма шығару процесіне қатысу арқылы елдің неғұрлым осал және проблемалық мәселелерін шешуде осы санаттардың пікірін ескеруге мүмкіндік береді. Бұдан басқа, депутаттық мандаттарды бөлу кезінде әйелдерді, жастарды және мүгедектігі бар адамдарды міндетті түрде қосу әлеуметтік артықшылықтарға ие. Сонымен саяси лауазымның осы санаттарымен айналысу әлеуметтік-саяси, құқықтық мәселелерді шешуде олардың пікірлерін ескеруге мүмкіндік береді. Өмірдің барлық салаларындағы белсенділікті және қоғамның одан әрі әлеуметтік-экономикалық дамуын арттырады.
Сонымен қатар отырыс барысында Палатаның комитеттері Қазақстан мен Қытай арасындағы Ядролық материалдарды, радиоактивті материалдарды, радиоактивті қалдықтарды және радиациялық-қауіпті заттарды заңсыз өткізуді болғызбаудағы өзара іс-қимыл жөніндегі келісімді ратификациялау туралы заң жобасын жұмысқа алды.
Жиын соңында Мәжіліс депутаттары мемлекеттік органдар басшыларына депутаттық сауалдар жолдады.
