Қоғамдық алаңдар қолжетімді болуға тиіс

«Жастар» ғылыми-зерттеу орталығының әлеуметтанулық зерттеу нәтижелеріне негіз­дел­ген «Қазақстан жастары» талдамалық баяндамасына сүйенсек, жастарға өзін сенім­ді сезінуі үшін тұрақты жұмыс, жеке тұрғын үй және лайық­ты табыс деңгейі қажет. Табыс­қа жетуге кедергі келті­ретін негізгі себептер – сыбай­лас жемқорлық пен бюрокра­тия, мақсаттың жоқтығы, эко­но­микалық жағдайдың нашар­лығы, байланыстардың жетіс­пеу­шілігі.

Бұл ретте елдегі әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақ­сар­тудың өзара байланысты бір­неше бағыты бар екенін айтқым келеді. Яғни саясат (тұрақты және ашық саяси режім); экономика (нарықтық жүйе, қаржы-несие саясаты, ауыр және жеңіл өнеркәсіп инфрақұрылымы, тұрақты жұмыс орындары және т.б.); әлеуметтік сала (әлеуметтік қамсыздандыру, білім беру жүйесі, денсаулық сақтау жүйесі және т. б.).

Саясатқа келетін болсақ, Президент мемлекет пен қоғам арасындағы қарым-қаты­насты трансформациялау қажеттігі туралы және сая­си модернизацияның әрі қа­рай жалғасатынын сөз етті. Ғы­лыми-зерттеу орталығы сарап­шыларының айтқанындай, жастар салыстырмалы түрде бейсаяси күйде болғанымен, наразылық әлеуетінің деңгейі өте жоғары. Жастардың пікірінше, азық-түлік пен дәрі-дәрмек бағасының қымбаттауына бай­ланысты наразылықтар ықти­мал­дылығының деңгейі бәрінен жоғары. Осы орайда саяси жаңғыртудың қоғам арасында кең тараған концептісі – «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасының идея­сы ойға қонымды дер едім. Алайда оны жүзеге асыру те­тіктерін әлі де жетілдіру қа­жет. Мәселен, барлық әлеу­мет­тік топтардың мүдделері ашық талқыланатын қоғамдық алаң­дарды қалыптастыру және оған қолжетімділікті қамтамасыз ету керек.

Ал енді экономикаға тоқ­та­лайық. Мемлекет басшысы жаңа саяси реформалар пакетін осы жылдың қыркүйегінде ұсы­нады. Алайда экономикалық институттар реформалар туралы нақты ештеңе айтпады. «Экономиканы әртарап­тан­дыру – күрделі міндет. Әрта­рап­тандыру болмаса, азамат­тарымыздың әл-ауқатын арттырып, тұрақты жұмыс орындарын ашу мүмкін емес», деді Президент. Ашық бәсекелестік жағдайында «дұрыс» нарықтық процестерді қалыптастыру керек (экономиканы күрделендіру), бұл – нарықтық реформалардың негізі.

Президент Парламент Мәжі­лісінің отырысында нақты тап­сырмалар бергенімен, мәсе­лелерді шешу жолдары ұсы­нылмады. Яғни 2009 жылдан бері жалғасып келе жатқан тен­денция – бюджет жыртығын Ұлт­тық қор есебінен жабуға жол бермеу, инфляцияны бір дең­гейде ұстап тұру, тұрақты жұ­мыс орындарын қамтамасыз ету.

Халықты ең алдымен әлеу­меттік саланың әлеуеті тол­ған­дырады. Бұл салаға келетін болсақ, «Қазақстан жастары» талдамалық баяндамасында «Жастар арасында қаржылық міндеттемелер деңгейі өте жоғары, кедейліктің тұрақты тұзағы қалыптасып үлгерді. Бұл ретте экономикалық белсенді адамдар тұрғын үй сатып алу, бизнесті дамыту немесе білім берумен байланысты емес ағымдағы (келешегі жоқ) шығыстарды өтеу үшін қарыз, несие алуға және қаржылық міндеттемелер жүктеуге мәжбүр» екендігін көрсетті. Сондықтан халық табысын арттырып, кедейлікті төмендететін нақты шаралар қабылдануы қажет. Бұған қоса Мемлекет басшысы мемлекеттің әлеу­меттік саясатын жаңа шындыққа бейімдеу жолдары қарас­ты­рылатын «Әлеуметтік кодекс­тің» қабылдануы қажет екенін айтты. Менің ойымша, «Әлеу­меттік кодекс» қоғамның бар­лық саласын қамтитын жүйелі шараларды қарастыруы керек.

Алмаш ТЛЕСПАЕВА,

әлеуметтанушы