Кино • 26 Қаңтар, 2022

Жантөрин жаңалығы

1376 рет
көрсетілді
6 мин
оқу үшін

Еміс-еміс есімде, сұсты жүзінен ызғар есіп тұрғандықтан ба, әйтеуір ескі теледидардың арғы жағынан-ақ өткір жанарымен қарашықта қатталып қалыпты. Біз кітаптан таныған Бейбарыс сұлтан осындай-ақ болған шығар дегенбіз іштей тамсанып. Сонда баламыз ғой, артынан білдік, қазақ кино өнерінде қайталанбас кейіпкерлерді сомдаған сом тұлға Нұрмұхан Жантөрин екен. Әлемге аты мәшһүр түркі баласының образын ата жұртына әкелген өнерпаздың еңбегі ересен. Қанша жыл өтсе де қайыра айтқыңыз келе береді.

Жантөрин жаңалығы

XX ғасырдың аяғында «Қазақ­фильм» Египеттің «Әл-Алимия» киностудия­­­сы­мен бірлесіп, екі бөлімнен, төрт тақырып­тан тұратын «Бейбарыс сұлтан» тарихи фильмін жарыққа шығарды. Сценарий 80-ші жылдардың басында жазылып, түсіру жұмыстары ақырын-ақырын жүргізілген болатын. Фильмге арқау бол­ған Морис Симашконың «Жусан» повесі. Осы повестің желісімен және фильмнің режиссері Болат Мансұров киноға тән оқиға желілерін қосып, сол кезеңдегі тың дүниені жарыққа шығарды. Болат Мансұров «Бей­барыс сұлтан» фильмін түсіруді ерте­ден ойластырып, 60-шы жылдары сцена­рийді Шәкен Аймановқа бағыттап жаза бас­тайды. Өкінішке қарай, Шәкен аға 1970 жылы 56 жасында өмірден өтті. Лайық­ты актерді алыстан іздемеді, сұсы мен мысы басым түр-тұлғалы Нұрмұхан Жантөринді шақыртты. Бейбарыс бейнесін ашуда Жантөриннің үлесі басым болса, Бейбарыс образы Жантөрин үшін үлкен олжа. Осы саланың хас маманы, Халық әртісі Есмұхан Обаевтың «кез келген әртіс Бейбарысты дәл Жантөриндей ойнай алмайды», деуі – артық мақтау емес, лайықты берілген баға.

Бақсаңыз, «Бейбарыс сұлтан» фильмі­нің көзірі неде? Иә, ішкі монологтер. Мо­нологтер оқиғалар арқылы қатар өріліп оты­рады. Бұл бірсыдырғы фильмдердің же­лісінен ада. «Мысыр елі мені «Египеттің әкесі» деп атайды» деп басталатын моно­логтегі қоңыр, қатқыл, батыл дауыс Бейба­рыс бейнесін айшықтай түседі.

Жантөринді негізгі планға алып, бас­ты рөлде ойнату арқылы фильмнің айна­ласындағылар ұтқан. Шынтуайтына кел­ген­де Жантөрин ортаңқол фильмнің дәре­жесін көтеріп, деңгейін өсіріп тастады. Сол заматта белгілі де беймәлім болған Бей­­ба­рыс сұлтан образын сомдау маңдайға біт­кен үлкен бақ болса, соншалықты күр­делі де қым-қуыт шаруалары аз болған жоқ.

Бұл фильмде қазіргі киноларға керек, жетіспейтін үлкен ұтқырлық бар. Ол – фильмді бастау және аяқтау. Ал сол аралықта оқиғаны шиеленістіру. Соңғы шығып жатқан қазақ фильмдерінің басым көпшілігінің аты орыс тілінде болғаны өз алдына, бастап алып нүктесін таба алмай аяқтап жатады. Бұл сөз қарапайым айтылып, жазылғанымен, істеуге оңай көрінгенімен, осы бір қағидаға келгенде көптеген киногеріміз шеңбер сыртына шығып кетіп жатады. Актерлік шеберлік өз алдына.

Бейбарыс образына орыс тілінде дубляж жасаған Сергей Бондарчук, өз ісін аяқтап болғаннан кейін «Не деген әртіс?!» деп Жантөриннің шеберлігіне тамсанып, талантына таңданып, басын шайқаған екен. Сөзінің соңында «Жантөрин сияқты әртіс­тер бізге де керек-ақ» деп түюі тас атсаң әртісіне тиетін елдің азаматы тегін болмаса керек.

Өзінің тоғыз мәмлүктерінің көзіне тік қарап, қауіптің алыстан емес, жақыннан келетініне күдіктенген бейне ше? Сондағы дене қозғалыс, іс-қимылмен ғана образ ашылады деп жүргендерге Жантөрин көзімен-ақ жауап берген жоқ па?

Қазіргі қазақ әртістерінің басым көп­шілігі атқа дұрыс міне алмайды. Шекара күзететін қытай сарбаздарындай жүгенді қос қолдап ұстап, жылқының жасаған әр ады­мы сайын бұрандалы ойыншықтай қоз­ға­лақтап, желген сайын секеңдеп отырады. Бейбарыс образындағы Жантөриннен бүкіл қазақтың болмысын, бітімін көруге болады. Жүгенді сол қолымен ұстап, оң қолымен қамшы, болмаса бүйіріне таянып, ал бір эпизодта қыпшақ салтын ұстанған көшедегі келіншектің ұсынған бір тостаған қымызын тамсана ішіп, ат үстіндегі нағыз қазақтың бейнесін көрсетті.

Дыбыс режиссері Қадыржан Қосайдың естелігінен: «Ол фильмге түсіп жүрген киі­мін киген сәтте, образға кіретін. Оны ешкімнің мазалауға құқы жоқ! Мазала­май­тын да. Сол киімді кигенде жанына адам жақындатпайтын және жақындап кеткенмен сөйлеспейтін. Нағыз Бейбарыс», дейді.

Фильмнің нүктесі. Қолында таяқ, ая­ғын­да қонышы ұзын қоңыр етік, сол иы­ғы­на асқан дорба, үстінде етегі ұзын көнетоз көк киімімен басына ораған ақ шалмасы бар Бейбарыс образы. Кино түсірушілер аңызды арқау етіп, қазақтың кең даласына жаяу келген бейнесін көрсетті. Оның тау етегіндегі жусанды оң қолымен алып, иісі танауды жарғанша уысында мыжғылап, мұрнына алақанын тақап, өмір бойы аңсаған иісіне көзін жұмып, ләззат алған бейнесін Жантөрин қалай сәтті алып шықты?! Туған жердің қадірін осы бір бейне арқылы тамаша жеткізді.

Ең ғажабы, Бейбарыс рөлі үшін Жан­тө­рин кеңес киносы актерлерінің бүкіл­одақтық «Созвездие-90» фестивалінде «Актер мамандығына қосқан аса зор үлесі үшін» сыйлығын жеңіп алып, арнайы дипломмен марапатталды. Бүкілодақтық фес­тиваль күндері Ресейдің Тверь қаласының көшелерінде Жантөринді көрген жұрт «Сұл-тан Бей-барыс! Сұл-тан Бей-барыс!» деп қошеметтеп, қолпаштап тұрып алған. Бұл – кино әлеміндегі Жантөриннің жаңа­лығы еді!

Соңғы жаңалықтар

Су үнемдейтін қондырғы

Технология • Кеше