Таным • 27 Қаңтар, 2022

Зият Шәкәрімұлының қолжазбасы

1045 рет
көрсетілді
4 мин
оқу үшін

Қазақ руханиятында орны зор тұлға һәм ұлы Абайдың ақын шәкірттерінің бірі –
Шәкәрім қажы Құдайбер­діұлының ұлдары ғұлама әкесінің ізін жалғаған, өнер­­ден үлесі бар жандар болғаны анық. Қолдағы дерекке жүгінсек, қажы Ай­ған­ша атты әйелінен Қапыр (Ғафур), Жебірәйіл, Қабыш, Ахат, Зият деген төрт ұл, Күлзия, Жәкім, Гүлләр деген үш қыз сүйеді. Жебірәйіл мен Күлзия жас­тай шетінеп кеткен дейді.

Зият Шәкәрімұлының қолжазбасы

Осындағы төрт ұлдың бірі – Зият 1903 жылы туған. «Әкесі Шәкәрім 1931 жылдың 1 қазан күні кенже ұлы Зиятты және елдің белгілі адамдары Идаят пен Ғылымбайды Шақпақтастағы қорасына шақырып алады. Қажы айтады: «Мен көп ойландым, барар жер, басар тау қалмады, тіпті өлер сағатымның таянғанын да байқамай келіппін. Ендігі ойым Қытайға кететіндерге Зиятты қоса­мын. Ондағы ойым, менің өлімімді ол, оның өлімін мен көрмейін дегенім еді» деп жазады шәкәрімтанушы ғалым Асан Қайырбекұлы.

Сөйтіп, тағдырдың тауқы­меті­мен Қытай еліне ауып бар­ған Зият 1932 жылы көктемде Үрім­жі қаласына барып арнаулы оқу орнына түседі. 1934 жылдан Шың­жаң өлкесінің Алтай аймағының оқу-ағарту саласында қызмет істеп, ойын-сауық істерін жолға қоюмен шұғылданады. Шәкәрім мен Абай өлеңдерін, әндерін насихаттайды.

Алтай асып келген Зият Шә­кәрім­ұлы­на сол дәуірдегі жә­дит­шіл-ағартушы, тегі айыр­тау­лық Сейітқазы Нұрбаев ұстаз өз қызы Мүнираны қалыңсыз қосқан. Мүнира Үрімжіде орыс мектебінде оқыған. Кейін әке жолын қуып ол да ұстаз болған. Зияттың ұлы Мереке бастауыш класты өз анасының қолынан оқыпты. Екінші қызы Мариямды да қызыл сүргіннен жан сауғалап барған Ғымран Иманғожин деген білімдар адамға ұзатқан...

Кеңестік қызыл саясаттың салдарынан ол жаққа қашып барған қазақ зиялыларына да тыныштық болмайды. 1937 жылы олардың басына зор зобалаң туды. Халықтың бетке ұстар интеллигенциясы жаппай ұсталып, қырғынға ұшы­ра­п, неше түрлі жаламен құр­­тылды. Міне, осылардың қата­рында 1937 жылы Зият та тұт­қын­далып, содан қайтып оралмай­ды.

Зияттың жетім қалған жалғыз ұлы Мере­ке арғы беттегі жалғыз туысы Тәке­жан­ның немересі – атақты Әзімбайдың Бердешін паналаған. 1955 жылы Бердеш тұл жетім Мерекені Зайсан арқылы Қазақстанға алып өткен. «1955 жылы 10 мамыр күні екі еларалық келісім бойынша Зайсан арқылы Құнанбай тұқымынан тараған 10 шақты отбасы Қазақстанға өтіп, Молотов колхозына орналасыпты. Сөйтіп, Мерекенің хабарын білген Ахат (Шәкерімұлы) атамыз кісі жіберіп оны Алматыға алдырыпты» деді Мереке ағамыздың жары Клара апамыз.

Бір қызығы, осы Мереке атамыз өзі қаншалық қиындық көріп жүрсе де, әкесінің қолжазба мұ­ра­ларын сақтап, бергі бетке аман-есен алып өткен екен. Соның бірі – осында біз сөз етіп отырған Зият ақынның «Күз» атты өлеңі. Бұл өлеңді семейлік өлкетанушы қа­рын­дасымыз, қазіргі таңда елордадағы Ұлттық музейдің ғы­лы­ми қызметкері Ләззат Әлжан 2007 жылы Мереке ата Зиятұлын арнайы іздеп барып, қарияның қорынан алған екен. Жыр әлі баспа бетін көрген жоқ. Бүгін реті келіп тұңғыш рет жарияланып отыр.

«Бұдан басқа Мереке ата­мыз­дың қолынан Зият Шәкәрім­ұлының «Сілбі» деген дастанын және екі әнін алған едім. Екі ән жайлы кезінде «Ертіс өңірі» газетіне мақала да жаздым», дейді Ләззат Тілеуғожақызы.