Әлеуметтік кодекс әлеумет мәселесін шеше ала ма?

Құжатта мынадай қағи­дат­тар­ды бекіту ұсыны­ла­ды: мұқ­­таж­­дықты ескере оты­рып, әлеу­меттік көмек көр­се­ту­дің атаулылығы мен сара­л­анған тәсілі; әлеуметтік тәуе­кел­дердің алдын алу және ес­кер­ту; экономикалық ресурс­тар мен әлеуметтік саясат мін­детте­рінің мөлшерлестігі; мем­ле­кеттің, жұмыс берушілер мен аза­маттардың ортақ жауап­кер­шілігі; әлеуметтік сая­сат­тың инк­лю­зивтілігі; әлеумет­тік қор­ғау­­дың құпиялы­лығы және ха­лықаралық стан­дарт­тарға сәй­кестігі.

Кодексті әзірлеу үшін ведомство жанынан Парламент Мәжілісі мен Сенаты депутаттарын қоса алғанда, жүзден астам сарапшылардың қатысуымен жұмыс тобы құрылды, 30-дан астам заңнамалық және 150 заңға тәуелді актілер зерделенді, халық пен қоғамдық бірлестіктерден 500-ге жуық ұсыныс қаралды, Ко­дек­стің тұжырымдамасы әзір­лен­ді.

«Қазіргі уақытта қазақстан­дық­тарға әлеуметтік қамсыз­дан­ды­ру шараларының кең спектрі беріледі, олар 1 Кодекспен, 16 заңмен және 100-ден астам заңға тәуелді актімен реттеледі. Жаңа кодекстің негізгі мақсаты – халық үшін олардың түсінігін жеңілдету үшін осы саладағы қол­да­ныстағы заңнаманың бар­лық нормаларын бір құжатта шоғыр­ландыру. Кодексті қабыл­дау нормативтік құқықтық акті­лер­ді баяндаудың бірыңғай стилін қамтамасыз етеді, бұл әлеу­­меттік қамсыздандыру сала­сын­­дағы бірқатар заңның 90-шы жылдардың басында қа­был­дануына, содан бері НҚА-ны әзірлеу тәсілдерінің айтарлықтай өзгергеніне байланысты қажет. Бұдан басқа, Кодекс шеңберінде азаматтардың әлеуметтік құқық­та­рын жүйелеу жүзеге асырылады – бір құжатта адам өмірінің барлық салаларында туындайтын базалық құқықтар, оның ішінде ең төменгі әлеуметтік стан­дарт­­тар көрсетіледі», деді ми­нистр­­ліктің Заң қыз­ме­ті депар­та­­ментінің директоры Анжелика Парсегова.

Ол сондай-ақ Батыс Еуро­па­ның кейбір елдерінде (Анг­лия, Италия, Бельгия және т.б.) әлеуметтік кодекстер жоқ екенін атап өтті, бұл мұқтаж аза­маттарды қамтамасыз ету дең­гейіне әсер етпейді. Бұл мем­лекеттер халықаралық қо­ғам­дастықтың актілерін, атап айтқанда Еуропа Кеңесінің актілерін басшылыққа алады. Германияда, Францияда, Швецияда, Аустрияда, Үндіс­тан­да және т.б. елдерде әлеу­мет­тік кодекстер, сондай-ақ әлеу­меттік қамсыздандыру ко­декстері қабылданды, сонымен бірге шетелдердің әлеу­мет­тік кодекстерімен реттелетін мә­се­лелер тізімі өте кең болып ке­ле­ді және бірыңғай емес. Мы­са­­лы, Францияда бұл құжат жұ­мыссыздық мәселелерін рет­те­мейді, ал Үндістанда – көп бө­лігі Еуропа елдерінің әлеу­мет­тік кодекстерімен рет­тел­мейтін еңбек қатынастарына арналған.

«Халықаралық тәжірибені ескере отырып, Әлеуметтік кодексте мынадай қағидаттарды бекіту ұсынылады: мұқтаждықты ескере отырып, әлеуметтік көмек көрсетудің атаулылығы мен са­раланған тәсілі; әлеуметтік тәуекелдердің алдын алу және ескерту; экономикалық ресурс­тар мен әлеуметтік саясат мін­деттерінің мөлшерлестігі; мем­ле­кеттің, жұмыс берушілер мен аза­маттардың ортақ жауап­кер­шілігі; әлеуметтік саясаттың инклю­зивтілігі, әлеуметтік қор­ғау­­­дың құпиялылығы және ха­лықаралық стандарттарға сәй­кес­­тігі», деді А.Парсегова.

Оның айтуынша, жұмыс тобы екі – жалпы және ерекше бө­ліктен тұратын Кодекс жасауды ұсынады. Жалпы бөлікте мемлекет пен азамат арасындағы әлеу­мет­тік қатынастарды олардың өзара міндеттемелерін нақты айқындай отырып, құқықтық реттеудің негіздері белгіленеді. Ерекше бөлік әлеуметтік тәуе­кел­­дердің жекелеген түрле­рі­не арналған, онда оларға ден қою шаралары, әлеуметтік кө­мек алушылардың санатта­ры, төлемдердің мөлшері, олар­­­ды тағайындау шарттары мен мерзімдері айқындалады. Сон­дай-ақ әлеуметтік қызмет­кер­­лер мен әлеуметтік инс­ти­тут­тар­дың құқықтық мәр­те­­бесі рег­ла­мент­те­лмек.

Әлеуметтік кодекстің тұ­­жы­­­рым­­­да­масында:

- әлеуметтік құқықтар мен кепілдіктерді қамтамасыз ету жөніндегі шараларды күшейту (аза­маттардың құқықтық сауат­ты­­лығын арттыру; мұқтаж отба­сы­ларды әлеуметтік сүйемелдеу институтын дамыту);

- азаматтарды әлеуметтік қол­дауды жаңғырту (Әлеу­мет­тік қамсыздандырудың халық­ара­лық ең төменгі нормаларынан кем емес деңгейде әлеуметтік төлемдерді қамтамасыз ету; сырқаттану кезінде жұмыс іс­тей­тін азаматтардың әлеу­мет­тік қорғалуын арттыру; әлеуметтік қызметтерді жан басына шақ­қан­да­ғы қаржыландыруды енгізу; демографиялық трендтерді ескере отырып, зейнетақы жүйесінің тиімділігін арттыру);

- әлеуметтік стандарттарды ұсынудың интеграцияланған моде­лін енгізу («Цифрлы әлеу­мет­тік картаны» енгізу; от­ба­сы­лардың мұқтаждық жағ­да­йынан шығуын ынталандыру; әлеу­меттік саланың бағыттары бо­йынша алдын алу шараларын қабылдау);

- мемлекеттік көрсетілетін қыз­меттерді трансформациялау және реинжинирингтеу (өтініш бе­руден проактивті қызмет көр­се­туге көшу; мүгедек адам­дар­­ды сырттай куәландыру; атау­лы әлеуметтік көмек көрсету про­цестерін автоматтандыру; «әлеуметтік әмиянды» кезең-кезеңімен енгізу);

- әлеуметтік институттар­ды реформалау көзделеді (зей­нетақы мен жәрдемақы тағайын­дау жөніндегі функцияларды бере отырып, Мемлекеттік әлеу­меттік сақтандыру қоры база­сында Мемлекеттік әлеумет­тік қор құру; әлеуметтік сала­ның қар­жылық ағынын шоғыр­лан­ды­ру).

«Келешекте Әлеуметтік ко­дек­сті қабылдау: азаматтардың өздерінің әлеуметтік құқықтары мен міндеттері туралы бірың­ғай білім көзін құруға; халық­тың әлеуметтік әл-ауқатының автоматтандырылған мони­то­рин­гін жүргізуге; әлеуметтік құқықтар мен кепілдіктерді қам­­та­масыз ету бойынша ал­дын алу шараларын қабыл­дау­ға; мемлекеттік қызметтерді электронды және проактивті форматта көрсетуге; азамат­та­рымыздың әлеуметтік қор­ға­луы мен өмір сүру деңгейін арт­ты­руға мүмкіндік береді», деді А.Парсегова.