Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Көпқабатты үйде тұратын қалалықтардың басты мәселесінің бірі – лифт. Жергілікті атқару органдары тұрғын үй шаруашылығына қатысты проблемадан қашқақтап, оны шешуді тұрғындардың өздеріне жүктеп қойғаны белгілі. Лифт те тұрғындардың ортақ пайдаланатын мүлкіне жатады. Демек оны жөндеу, ауыстыру – тұрғындардың мойнында. Оған кететін шығынды да өздері төлейді. Қазақстан лифтішілері ұлттық қауымдастығының президенті Ержан Игібаевтың айтуынша, бір лифтіні ауыстыру монтаждау жұмысымен қосқанда, шамамен 11 млн теңгені құрайды. Бұл қаражатты әр тұрғынға шаққанда едәуір ақша. Көп лифтілердің уақтылы жөнделмей, ауыстырылмай қалуының бір себебі осында көрінеді.
Айтса айтқандай. Жақында бас шаһардағы «Эверест» тұрғын үй кешенінің лифтісі істен шықты. Ондағы тұрғындардың бірі Әсем Садырбаеваның айтуынша, 4-подьездегі лифтінің істемей тұрғанына біраз болған. «Басында лифтіміз дірілдеп-қалтырап әрең көтерілетін. Онымен бірге өзіміз де дірілдеп, жоғары қабатқа жеткенше зәре-құтымыз қалмайтын. Соңында мүлде істен шықты. Лифтіге жауапты компания жеделсатының редукторы мен тросы ескіргенін, оны ауыстыру үшін 900 мыңнан астам теңге қажет екенін айтты. Ақыры, компания сұраған ақшаны алты айға бөліп жүріп, әрең төледік. Енді басқа бөлшектері бұзылса, қалтамызға салмақ болады. Өйткені үйдің ортақ қажеттілігіне қаржы жинауға тұрғындардың бәрі бірдей құлықты емес», дейді Әсем.
Қазақстан лифтішілері ұлттық қауымдастығының мәліметінше, бір лифтінің пайдалану мерзімі – 25 жыл. Жеделсаты мінсіз жұмыс істеуі үшін техникалық мамандар оны ай сайын жоспарлы тексеруден өткізіп, кем-кетігін уақтылы түзеп отыруы тиіс. «Лифтілерді жауапкершілігіне алған компания жеделсатыларды жылына бір рет техникалық сараптаудан өткізуі қажет. Әлбетте, қондырғының бөлшектерін жаңалап, қолданылу мерзімін ұзартуға болады. Бірақ оның мерзімі екі жылдан аспауы тиіс. Осы уақыт өткеннен кейін лифтілерді адам өміріне қауіп төндіретін механизм ретінде қолданудан алып, орнына жаңасын қою керек. Бұл ереженің орындалуын ПИК немесе тұрғындардың өздері қадағалағаны жөн. Өйткені жеделсаты – тұрғындардың ортақ меншігі», дейді мамандар.
Алайда тәжірибе жүзінде бұл регламент сақтала бермейді. Елімізде тозығы жетіп, салдырлап қалған, тіпті Кеңес заманынан қалған лифтілер бар. Мұндай қондырғымен көтерілудің соңы қайғылы жағдайларға да әкеп соғып жатады. Сауда және интеграция министрлігі Техникалық реттеу және метрология комитетінің баспасөз қызметі берген мәлімет бойынша ескірген лифтілерде апатты жағдайлар жыл сайын болып тұрады. Мысалы, былтыр мамыр айында 42 жастағы елорда тұрғыны лифт кабинасының кенет төменге құлауынан зардап шекті. Лифт шамадан тыс жүктеме туралы дабыл бермеген. Жоғары қарай көтеріліп, артық салмақты көтере алмай төменге қарай құлдилаған.
2021 жылдың шілдесінде 31 жастағы азамат 16 жасар жиенімен бірге лифтімен көтеріліп келе жатқан кезде жеделсаты кілт тоқтап, едені жарықшақтанып кеткен. Осы факті бойынша қазір іс жүргізу шешімдері қабылданыпты. «Өкінішке қарай, мұндай мысалдар аз емес. Сондықтан лифтілердің қауіпсіздігіне қойылатын талаптарды белгілеу үшін арнайы стандарттар әзірленіп жатыр. Қазақстанда лифт жөніндегі ұлттық стандарттарды әзірлеумен Техникалық реттеу және метрология комитетінің ведомстволық бағынысты ұйымы – «Қазстандарт» айналысады. 2018 жылдың 28 қарашадағы комитет төрағасының бұйрығымен Қазақстан аумағында «Мүмкіндіктері шектеулі адамдарға арналған лифтілер, эскалаторлар, траволаторлар және көтергіштер» туралы ұлттық стандарт бекітілді және қолданысқа енгізілді. Бұл құжатта лифтілерді жеткізуге, монтаждауға және пайдалануға қойылатын талаптар қамтылған», дейді комитеттің баспасөз хатшысы Розалия Әубәкірова.
Кезінде лифт саласындағы лицензиялау алынып тасталып, қауіпсіздік мәселесі біраз тасада қалған еді. Саланың нарығында небір жауапкершілігі жоқ компаниялар пайда болып, соның салдарынан көтергіш қондырғыларда апаттық жағдайлар көбейген. Ақыры, 2019 жылы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі лифт саласын дамытудың арнайы жол картасын әзірлеп шықты. Онда айтылған талаптардың жартысы орындалған. Мысалы, лифт саласымен айналысатын компанияларға субсидия бөлу секілді жеңілдіктер қарастырылды. Әрі лифт қауіпті механизм болғандықтан онымен жұмыс істейтін мамандарға ерекше талаптар қойылды. Бұл қызметпен қазір тек заңды тұлғалар ғана айналысады, ал жеке кәсіпкерлерге мұндай жауапкершілікті іспен айналысуға тыйым салынды, дейді комитет мамандары.
Жалпы мемлекеттік сатып алуды өткізу кезінде лифтілерге қойылатын біліктілік талаптарынан басқа, конкурстық құжаттамада ұлттық стандарттарды көрсететін техникалық ерекшелік болуы тиіс. Бірақ тапсырыс берушілер бұл талаптарды елей бермейді және ұлттық стандарттың болуын көрсетпейді екен. «Осыдан келіп мемлекеттік сатып алу кезінде лифтілерді жеткізу және қызмет көрсету бойынша тендерлерді кәсіби деңгейі күмәнді компаниялар жеңіп алады. Бұл да үлкен мәселе болып тұр», дейді Р.Әубәкірова.
Ал Қазақстан лифтішілері қауымдастығы лифт мәселесіне жергілікті атқарушы органдар немқұрайды қарайды деген пікірде. Ержан Игібаевтың айтуынша, Қазақстанда қазір 4 мыңнан астам лифтінің нормативті пайдалану мерзімі біткен. Оның бәрін жаңғырту күн тәртібінде тұр. Әсіресе, Шығыс Қазақстан, Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Павлодар облыстарында лифтілердің жағдайы сын көтермейді. «Сүйегі» қаусап тұр. «Бұл мәселені ұдайы көтеріп келеміз. Бірақ тыңдайтын құлақ жоқ. Жергілікті әкімдіктер оған маңызды мәселе деп қарамайды. Егер ескірген қондырғыларды ауыстырмасақ, әлі талай адамның өміріне қауіп төнуі мүмкін», дейді Е.Игібаев.
Әкімдіктер «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін өзі басқару туралы» заңының 27-бабына сәйкес ұлттық стандарттардың сақталуын қамтамасыз етуі тиіс. Бірақ жергілікті атқарушы органдардың ішінде 3305-2018-баптың ұлттық стандартын қалай қолдануды білмейтіндер де бар, дейді сарапшы.
Қауымдастық сондай-ақ, елімізге күмәнді лифтілерді әкелуді шектеу тетігін әзірлеу қажеттігін айтады. Мамандардың пікірінше, лифт нарығында ұлттық стандарт нормаларын сақтамағандарды әкімшілік жауапкершілікке тарту қажет, өйткені ел халқының қауіпсіздігі осы құжаттың талаптарын сақтауға тікелей байланысты. «Жауапкершілікке тарту шаралары болмаса, онда ұлттық стандарт талаптары қағаз жүзіндегі тиімсіз эталонға айналып шыға келеді. Сондықтан бұл – қажетті талап», дейді Қазақстан лифтілері ұлттық қауымдастығының президенті.
Қазіргі уақытта қауымдастық Техникалық реттеу және метрология комитетімен бірлесіп, лифт жабдықтарының сапасын жақсарту және қауіпсіздік талаптарын жетілдіру мақсатында ұлттық стандарттарды әзірлеуді қолға алған.
Е.Игібаев лифт саласында отандық өнімдерді қолдау мәселесі де өткір тұрғанын жеткізді. Жыл сайын Қазақстанға 5 мыңнан астам лифт әкелінеді. Ал отандық өндірушілер лифтіге деген сұраныстың 21,4 пайызын ғана қанағаттандыра алады. Сондықтан бұл саладағы өзіміздің өндірісті дамытуға күш салу қажет. Е.Игібаевтың айтуынша, елімізде өндірілетін лифтілердің сапасы Корея, Беларустардың өнімінен еш кеп түспейді. Лифтіге деген сұраныс жыл сайын шамамен 10 пайызға өсіп отыратынын ескерсек, бұл отандық өндірушілерге де өз ісін дамытуға үлкен көмек болар еді, дейді Е.Игібаев.
Қазір елімізде лифт шығаратын үш зауыт бар. Оның бірі – Алматы қаласында. Екіншісі – Ақмола облысында болса, үшіншісі Талғар қаласында орналасқан. «Қазақстандық кәсіпорындардың қарқыны баяу. Оларға жергілікті әкімдік тарапынан қолдау аз. Сондықтан Мемлекет басшысы атап өткендей, алдымен өзіміздің өндірісті дамытуға бет бұрсақ, лифтілерді орнату, олардың қызметі, монтаждау жұмыстары да арзандары сөзсіз», дейді сарапшы.
