Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Еуропалық комиссияның мәліметтері бойынша, жаһандық экономикалық дағдарыс жылдарында Еуропадағы әлеуметтік кәсіпкерлік қарқынмен дамыған. Оған дәлел ретінде Еуропаның әлеуметтік кәсіпорындарында 10 млн-нан аса жұмыс орындарының ашылғанын атап өтуге болады. Бұл кәсіпорындар негізінен әлеуметтік маңызы бар тауарлар мен қызмет түрлеріне, мүмкіндігі шектеулі жандарды жұмысқа орналастыру мен тұрақты дамуға бағытталған. Бүгінде Бельгия, Мажарстан, Италия, Люксембург, Франция, Эстония және басқа да елдерде 1 млн тұрғынға шаққанда 2 мыңға жуық әлеуметтік кәсіпорын жұмыс істейді. Жүйелі қолдаудың нәтижесінде Оңтүстік Кореяда соңғы 10 жылда кәсіпорындар саны – 30 есеге, ал жұмыспен қамтылғандар 16 есеге көбейген. Мысалы, 2018 жылдары сертификатталған 2 мыңнан аса кәсіпорында 40 мың адам жұмыс істесе, оның 60 пайызын әлеуметтік мұқтаж жандар құрап, жылдық табысы шамамен 1,7 млн долларға жеткен.
Қазақстанда да әлеуметтік кәсіпкерлікті қолдайтын арнайы заң бар. Былтыр Мәжіліс әлеуметтік кәсіпкерлікті дамыту мәселелері бойынша толықтырулар мен түзетулерді мақұлдап, Президент Қасым-Жомарт Тоқаев «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне кәсіпкерлік, әлеуметтік кәсіпкерлік және міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңға қол қойды.
Green Tal шеберханасының жетекшісі, әлеуметтік кәсіпкерлік мектебінің негізін қалаушы Эмин Әскеровтің айтуынша, әлеуметтік өзгерістерді қолдауға бағытталған жаңа бағыттың жүзеге асуына Мемлекет басшысының өзі тікелей қолдау білдіріп, бастамашы болып отыр. Аталған заң азаматтардың әлеуметтік осал санаттарын жұмыспен қамтуды жеңілдетуге және олардың қоғамдық пайдалы қызметке қатысуына, әлеуметтік кәсіпкерлік субъектілері өндіретін тауарларды нарыққа енгізуге мүмкіндіктер берумен қатар, ғимараттарды жеңілдікпен жалға алу мен салық жеңiлдiктерiн, тағы да басқа мәселелерді қарастырады.
Э.Әскеров атап өткендей, бүгінде елімізде 500-ден аса әлеуметтік кәсіпкер өз жобаларын жүзеге асыруда. Әлеуметтік кәсіпкер кез келген әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталған кәсіпорындар дейтін болсақ, Green Tal әлеуметтік шеберханасының ағаш ұстасы, тігін, киіз шеберханалары және басқа кәсіптік бағыттарында әлеуметтік санатқа жататын азаматтардың 95 пайызы еңбек етеді.
Дамыған елдерде әлеуметтік кәсіпкерлік экономиканың үшінші секторына жатады. Олар тек елдік мәселелерді ғана шешіп қоймай, салық аударымдары есебінен мемлекет бюджетін толтыруға ықпал етуде. Осы орайда Ұлыбритания тәжірибесін негізге алған Э.Әскеров бұл елде 100 мыңдай әлеуметтік кәсіпкердің жұмыс тәжірибесін назарға алды. Мұндай кәсіпорындарға әлеуметтік мұқтаж 1,5 млн адам жұмысқа орналасқан. Ал әлеуметтік кәсіпкерлердің салықтық түсімдерінен түсетін сома ІЖӨ-нің 10 пайызын құрайды.
Бизнес-тренер Гүлжанат Мұратбай Маңғыстау облысындағы әлеуметтік кәсіпкерліктің даму барысымен бөлісті. Қазіргі кезде аталған өңірде де кәсіпкерлік басқармаларында реестр жасалуда. Ал қолданысқа енген заң алдағы уақытта осы саланың дамуына барынша мүмкіндік береді.
«Құжатта қарастырылған жеңілдіктер – әлеуметтік кәсіпкерлікпен айналысамын деушілерге берілген жақсы мүмкіндік. Дегенмен елімізде бұл салаға қатысты ақпараттың аздығы, тіркелудегі, гранттық жобаларға қатысумен байланысты хабарламалардың жеткіліксіздігі саланың дамуына кедергі келтіруде. Мысалы, өткен жылы ҮЕҰ-ны мемлекеттен қаржыландыруға байланысты 1 851 жобаға 16,2 млрд теңге бөлінді (1 жобаға – шамамен 8,75 млн теңге). Оны осы салада көпжылдық тәжірибесі бар ҮЕҰ ғана жүзеге асырғандықтан, азаматтық қоғамның өзге белсенділері шет қалды. Яғни саланың өкілдері қаржыландыру тетіктері жайындағы деректерге зәру», дейді Г.Мұратбай.
Дегенмен қазіргі кезде аймақтардағы қоғамдық ұйымдарға бірте-бірте көңіл бөлініп келеді. Сондықтан да салада тәжірибесі бар мамандар білгендерімен бөлісе отырып, ҮЕҰ, әлеуметтік кәсіпкерлік саласы өкілдерінің ықпалдастығы қажет.
Г.Мұратбай сонымен қатар «Бизнес Бастау» жобасына әлеуметтік кәсіпкерлік туралы тарау қосудың қажеттілігін айтады. Ал қолдауға ие болған кәсіпкерлерге арнайы балл қосу арқылы олардың осы саладағы үлесін көбейте аламыз. Мысалы, Алматыдан өзге қалаларда мүгедектердің арбасын жөндейтін цехтар, оларға қажетті тауарларды сататын орындар жоқтың қасы. Сондай-ақ олардың ақпарат алмасып, қоғаммен байланысудағы тиімді тетіктері жеткіліксіз.
Бүгінде еліміздегі бірқатар өңір экономикалық тұрғыдан дамып келеді. Бизнес-тренер, ментор, көпбалалы ана Гүлнар Букваева мал өсіріп, сүт өнімдерін өндіргісі келетін кәсіпкерлерге ақпараттық қолдау көрсетіп, тәжірибесімен бөліскісі келетінін айтады. Өйткені сапалы азық-түлік өндіру мен халықтың денсаулығы мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі дейтін болсақ, еліміздің қай өңірін алсақ та, табиғи өнім өндіру мүмкіндігі зор. Әлеуметтік кәсіпкерлік қоғамның әлсіз топтарына қолдау көрсететін маңызды сала болғандықтан, көп қолдауды қажет етеді.
Г.Букваева атап өткендей, соңғы кездері қоғамдық ұйымдардың өзі өзін қаржыландыру мәселесі қарастырылуда. Осы орайда әлеуметтік кәсіпкерлік нысандарының табыс табу мүмкіндіктеріне көңіл бөлу қажет. Бұл біріншіден, мемлекет қаржысын үнемдеуге мүмкіндік берсе, екіншіден кәсіпкерлер мен онда жұмыс істеп жатқан әлеуметтік санаттағы азаматтардың тұрмыстық жағдайының түзелуіне ықпал етеді. Сонымен қатар ол қоғамдық ұйымдардың құжат жинау машақатын жеңілдетуге қатысты да ойларымен бөлісті.
Биыл қаңтар айындағы деректер бойынша, елімізде 700 мыңға жуық мүгедектігі бар азаматтар тіркелсе, 420 мыңға жуығы – еңбекке қабілетті жаста. Әлеуметтік санаттағы азаматтардың қоғаммен ықпалдастығы ҮЕҰ мен әлеуметтік кәсіпкерлер белсенділігінің нәтижесінде тиімді жүзеге асып келеді. Бүгінде елімізде 20 мыңға жуық ҮЕҰ тіркелгені туралы дерек бар. Алайда олардың 5 мыңға жуығы ғана – белсенділер қатарында. Осы орайда азаматтық қоғамның дамуы үшін ҮЕҰ бағытындағы ақпараттық мәселелер мейлінше жүйелеуді қажет етеді. Ал әлеуметтік кәсіпкерлер азаматтардың әлеуметтік осал санаттарына арналған сапалы жұмыс орындарын ашып, оларға қажетті қызмет түрлері мен тауарлар өндірісін жолға қойып жатқаны қуантады.
