Америка Құрама Штаттары бастаған НАТО әр ел өз тағдырын шешуге құқығы бар деген уәжді алға ұстап, Путиннің талабынан бас тартуда. Бірақ Украинаның тәуелсіздігін қорғау оңай емес. Ресей Украинаны бақылауда ұстауға жұмсай алатын шығыны мен НАТО елдерінің оны ресейлік басқыншылықтан қорғауға жұмсайтын шығыны арасында ассиметрия бар.
Ресейдің одақтастары аз. Ал НАТО-ға әлемнің ең бай 30 елі кіреді. Олардың көпшілігінде әскері жаңартылған. Соған қарамастан, кейінгі екі ғасырда Ресей әрқашан күш пен агрессия қолдану арқылы көршілес шағын елдерді өзіне қауіп төндіретін Батыс Еуропа елдеріне қарсы буферлік аймақ ретінде пайдаланды.
В.Путин бүгінгі геосаяси жағдайға дәл осылай қарайды. Ол Кеңес Одағы ыдырағалы Ресейдің батыстағы буферлік аймағы қысқарып, Беларусь қана қалды деп алаңдайды. Сондықтан Украинаны Кремльдің ықпалында ұстау Ресейдің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етіп, оның геосаяси беделін көтеру стратегиясы үшін өте маңызды.
НАТО мүшелерінің көпшілігінде, соның ішінде АҚШ-тағы басшылардың белсенділігі В.Путиннің белсенділігіндей емес. Оның үстіне, соғысқа құмар үлкен мемлекеттермен көршілес орналасқан елдердің өз тәуелсіздігін сақтап қалуы қаншалықты қиын екенін тарих көрсетті. Қырғи-қабақ соғысы кезінде АҚШ-тың Оңтүстік Кореяның тәуелсіздігін сақтап қалу үшін жүргізген соғысы қымбатқа түсті. Содан кейін Оңтүстік Вьетнамды тәуелсіз ел атандыру үшін жүргізген соғысы да шығынға батырып, сәтсіздікке ұшырады. Бәрін қосқанда Азиядағы бұл екі соғыс 20 жылға созылды. Оған кеткен шығын шамамен 1,2 триллион долларды құрады. Нәтижесінде, 90 000-нан астам АҚШ әскері қаза тапты.
Жақында АҚШ бұрынғы соғыстардан сабақ алғанын түсіндік. Өткен жылы АҚШ Ауғанстанда 20 жыл саяси тәртіп пен тұрақты ұлттық экономика орната алмаған соң сарбаздарын шығарды. Батыс қызметкерлері елден кетпей тұрып, билікті «Талибан» қайтара басып алды. Ауғанстанның Украинадан айырмашылығы көп екеніне қарамастан, Америка жұртшылығы тағы бір шетелдік әскери науқанға қызықпайды.
Бұл деректер Батыстағы әріптестері секілді ішкі қоғамдық пікірмен санасуға мәжбүр емес авторитарлық көшбасшы В.Путинге белгілі. АҚШ пен оның одақтастары Украинаны қорғаудың маңызына сайлаушыларды сендіруі қиынға соғады. Ал Путин Ресейдегі ұлтшылдықтың кейінгі жылдары тұрақты түрде өсіп келе жатқанын тиімді пайдаланып кетеді. 2014 жылы Ресей Қырымды басып алғаннан кейін Путиннің рейтингі көтерілді.
Рас, содан бері Путинді қолдау айтарлықтай төмендеді. Әрі Ресей жұртшылығы Украинадағы соғыстан сақтанып жатқандай. Бірақ Путин «Ұлы ашаршылық» секілді үлкен саяси мақсаттарға жету үшін Ресей халқын құрбандыққа шалған тарихи оқиғалардан жақсы хабардар.
Оның үстіне НАТО-ның әрекеті Путиннің агрессиялық стратегиясын ұстануға шешім қабылдауын күшейткен болуы мүмкін. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Ресейдің ішкі жалпы өнімі мен әскери шығындары ең төменгі деңгейге жеткенде НАТО тараған жоқ. Ұйым Кеңес Одағына қарсы қырғи-қабақ соғысты тоқтату мақсатында құрылған еді. Оның орнына Орталық және Шығыс Еуропадағы Кеңес Одағының бақылауында болған елдерді, тіпті КСРО құрамына кірген үш мемлекетті құрамына қосып алды.
2008 жылға қарай Ресейдің ішкі жалпы өнімі мен әскери шығындары қалпына келді. Ал Франция мен Германия Украина мен Грузияны НАТО-ға қосылуға шақыру арқылы Ресейді арандатты. Осылайша, АҚШ президенті Джордж Буштың әкімшілігімен келіспеушілік туындады. Сондай-ақ НАТО болашақта Украинаны мүшелікке қабылдау жөнінде дүдәмал уәде берді (Бухарест ымырасы).
Бірнеше айдан кейін Ресей Грузияға басып кірді, ал Батыс мүлде қарсылық көрсетпеді. Оның үстіне Путиннің бұл стратегиялық жеңісі экономикалық серпіліспен тұспа-тұс келді. Мұның бәрі оның саяси билігін нығайтуға көмектесті.
Путиннің көзқарасы бойынша, егер Ресей алдын алу үшін күреспейді деп ойласа, НАТО Украинаны ерте ме, кеш пе, құрамына қосып алуы мүмкін. Егер Ресей Украинаны бақылауда ұстау үшін күресетінін сенімді түрде көрсетсе, екі ықтимал сценарий бар. Батыс бейбітшілік үшін келіссөздер жүргізеді. Немесе НАТО өзі қаламаған соғысқа қатысады. Қалай болғанда да әрдайым соғыс қаупін тудыру Путиннің Украинаны Ресейдің ықпалында ұстауға мүмкіндік береді.
Тарихи тұрғыдан НАТО кеңеюінің ең ашық жақтаушысы АҚШ жағдайды байсалды түрде бағалауы керек. Ресей соғысады және АҚШ та соғысқа дайын екенін сенімді түрде көрсете алмаса, Украина Ресейдің ықпалынан құтылып, шын мәнінде тәуелсіз ел атана алмайды. Ең нашар жағдайда АҚШ пен Батыс түбі жоқ соғысқа қатысып, ақырында одан бас тартады. Украиндар халқынан айырылып, экономикалық шығынға ұшырайды.
Бүгінгі таңда Батыста қазіргі жағдайдың қатаң шындығын қабылдауға дайын екенін көрсетіп жатқандар бар. Енді бірі Путинмен келіссөзге келу Ұлыбритания премьер-министрі Невилл Чемберленнің Мюнхенде нацистік Германиямен жасасқан келісіміндей деп есептейді. Бұл дұрыс емес. Соғыстың алдын алу АҚШ және оның одақтастары Украина үшін жасайтын ең жақсы қадамы болмақ.
Нэнси ЦЯН,
Солтүстік-Батыс университетінің Келлогг менеджмент мектебінің басқару экономикасы және шешімдер туралы ғылымдар профессоры, Қытай экономикалық зертханасының және Солтүстік-Батыс Қытай зертханасының негізін қалаушы директоры
Copyright: Project Syndicate, 2022.
www.project-syndicate.org
