Самалдың сыпайылығы

Күлдіремін деп бүлдіріп алған әзілкештің бұл сөзін біреулер «көргенсіздік» деп сөк­се, біраз жұрт күллі Еуропаны аузына қаратқан әйгілі «Айка» актрисасының қарапайымдылығын қазақ әйеліне тән болмыспен жеткізген қалжыңнан еш әбестік байқамаған. Жақында қазақтың атын әлемге танытқан актрисамен бір дастарқан басында кездесіп қалдық. Расымен де, Самалдың кішіпейілділігі мен табиғатына тән биязылығы таң қалдырды. Сөз арасында осы ойымызды өзгелер секілді біз де бүкпесіз айттық. Алғашында өзіне қарата айтылған жылы сөздерге сәл жымиып қана басын изеп, алғысын білдіріп отырды. Сәлден соң Самал: «Канн жүлдесін алғалы бері «Қандай қарапайымсыз?! Сізді басқаша деп ойлап едік. Тым қарапайым екенсіз!» деген сөздерді өте жиі естимін. Сонда мен қандай болуым керек? «Мен танымалмын! Ел білетін актрисамын!» деп қасы-көзімді керіп, боянып-сыланып, бар жылтырақты жабыстырып алып, осындай отырыстарда жан-жағыма биіктен қарап, тәкаппарланып, паңданып отыруым керек пе? Менің бар болмысым осындай. Жасанды бола алмаймын», деді. Бір сәт дастарқан басында үнсіздік орнады. Бағанадан бері жан-жақтан жаудырған мақтау-мадақтауымызды актриса осы жалғыз сұрағымен-ақ тойтарып тас­тады. «Сонда мен қандай болуым керек?» деген риясыз сұрағынан кейін Самалдың сыпайылығы мен ибалылығына еріксіз риза болдым.

Расымен де танымал адам қандай болуы керек? Тарихтан талантының түбіне мақтау мен мадақтау жеткен талай тағдыр иесін білеміз. Дарынын даңғазалық пен даңғойлық өшіріп тынған танымалдардың өмірі біреуге сабақ болса, өзгелер мұны ерен де санамайды. Халқымызда «Ұлық болсаң, кішік бол» деген жақсы сөз бар. Алайда біздегі «ұлы­лардың» барлығы сана-сезімі, талғамы мен таланты, таным-түйсігі тұрғысынан биік пе?

Бағзы кезеңдегі өзін емес, шапанына қарап төрге шығарған Қожанасырдың «Же, шапаным, же!» дейтін ғадет әлі күнге дейін жалғасып келеді. Қожанасыр заманынан бері қанша ғасыр өткенін кім білсін, қоғамда кісіні емес, киімді сыйлайтындар әлі де кездеседі. Шыны керек, «жұлдыздар» биіктен ғана жарқырауы керек», «танымалдыларға тәкап­парлық жарасады», «таланттарға тек төрден орын беру керек» деген ұғымға бағынышты болып, құлдық ұрып жүрген өзімізден де бар. Шын дарын ба? Құрметте, сыйла, лайықты бағасын бер. Бірақ талантты тым төбеге көтеріп, мақтауын асырудың қажеті жоқ. Өйткені дәрумендерді шамадан тыс қолдану да ауру тудыратыны секілді артық мақтау мен мадақтау да талантты орға жығады.

Қазақ елін әлемге танытып жүрсе де қарапайымдылығынан танбаған Самал сияқты дарындар осы қасиетімен-ақ асқақ, биік. Түптеп келгенде қоғамды рухани жаң­ғыртатын да осындай табиғи тазалық пен рух қана. Тек жылтыраған сырт киім мен жасанды келбет емес, адам баласының ішкі жан болмысы, тазалығы мен тума таланты ең маңыздысы екенін түсінетіндер көп болса ғой.

Осындайда Ахмет Байтұрсынұлының «Егіннің бастары» мысалы еріксіз ойға оралады. Пісіп тұрған егінді қарап келе жатқан әке мен баланың әңгімесі естеріңізде ме? Бастары дәнге толған бидайлардың бейне бір тағзым етіп тұрғандай иіліп, ал көптің ішінде жалғыз бір бидайдың шекірейіп көкке қарап тұрғанын көрген баласы «Мұның мәні неде? Әлде, өзгелерді теңгермейтіндей бұл бидайдың дәні көп пе?» деп сұраушы еді ғой. Сонда әкесі ұлына «түріне қарап таңданба, өзгесі төмен қарап бүгілгенге басқаларынан кем екен деп ойлама» дей келіп:

«Елде көп бұл бидайдай адам, – дейді,

Тәкаппар, оны халық, жаман, – дейді.

Қалпы емес тәкаппарлық данышпанның,

Тұтынба бұл мінезді, балам», – дейді.

«Ұлылық – қарапайымдылық, бірақ қарапайымдылықтың бәрі ұлылық емес». Ал «Айканың» қарапайымдылығы ұлықтығы екені анық.