Коллажды жасаған Амангелді ҚИЯС, «ЕQ»
Жақында ел Үкіметі Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмаларын іске асыру бойынша кеңес өткізген-ді. Онда өңірлердегі әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасы, тұрақтандыру қорларындағы өнім қоры және монополияға қарсы шаралар қаралды.
– Жекелеген көтерме-бөлшек сауда базарларында бағаны негізсіз көтеру байқалуда. Бұған жол бермеу керек. Түптеп келгенде, бұл инфляцияға әсер етеді. Бұл салада қадағалау органымен бірге тәртіп орнату қажет. Жедел шаралардан басқа, өндірушілердің көтерме-бөлшек базарларына қолжетімділігін қамтамасыз ету бойынша нақты заңнамалық нормаларды белгілеудің жүйелі шараларын әзірлеу қажет, – деді Үкімет басшысы Әлихан Смайылов.
Осы жиында Премьер-Министр барлық облыстар бойынша нарықтағы баға құбылуының байқалғанын айтып, қымбатшылықтың барын мойындады. Демек өңірлерде жағдай дабыл қағарлық деңгейде болмаса да, шұғыл шаралар қабылдауға дейін жеткені анық. Жұрт Үкіметтің жұмысына үміт артып, елде бағаның одан әрі шарықтауына жол берілмейтініне және тіршілікке қажетті азық-түлік пен басқа да тауарлардың тапшылығы болмайтынына сенеді. Алайда бұл жерде бағаның өсуіне түрткі болып отырған факторлар ретінде бірнеше мысалды ескерген жөн секілді. Мысалға, нарықтағы тұтыну сұранысының артуы тауар бағасына әсер ететіні анық. Яғни сауда сөрелерінде тұрған тауардың құны күн өткен сайын өсіп, құбылып отырғаны түсініксіз. Былай қарағанда, тұтынушы сатып алатын тауар көлемі бұрынғыша, бірақ кезекті сатып алу кезінде оның бағасында 5-10 теңге алшақтық пайда болып отырады. Демек мұның артында бағаның көтерілуіне мүдделі тараптардың тұрғаны анық.
Үкімет басшысының «бағаның негізсіз көтерілуі байқалады» деуіне де осы жағдай түрткі болса керек. Яғни енді Үкімет қымбатшылықпен күресу кезінде тағы бір нәрсені ескеру керек сияқты. Оның маңыздысы – сауда нарығындағы аралық делдалдардың жұмысын реттеу. Ашық деректерге сүйенсек, елдегі қызмет көрсету саласының барлық бағытында делдалдық әрекет үлесі бар екен. Оның анық мысалын жақында ғана «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясының темір жол билеттерін сату бойынша делдалдық қызмет көрсететін жеке компаниялармен арадағы келісімшартты үзгенінен көруге болады. Нәтижесінде, пойыздардағы билет құны айтарлықтай арзандады. Дәл сол сияқты ішкі нарықты дайын тауармен қамтамасыз ететін жүйеде де делдалдықтың тамыры тереңдеп алғаны жасырын емес. Соның кесірінен тауар өндіруші мен сатушы арасында баға алшақтығы пайда болып, екі ортадан табыс табатындардың қалтасы қалыңдап отырғанын білуіміз керек. Бұл мәселені Үкіметтің жалпы отырысында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев та көтерген еді. Алматы облысындағы «Алтын Орда» базарының көлеңкелі экономиканың өзегіне айналғанын мысалға алған Қ.Тоқаев еліміздің барлық аймағындағы заңсыз делдалдыққа тосқауыл қоюды тиісті органдарға тапсырды.
– Сауда-саттықтағы тиімсіз делдалдыққа тоқтау салатын кез келді. Мысалы, 3 миллион адам тұратын Алматы қаласы мен оның төңірегіндегі елді мекен тұрғындары тұтыну тауарларын көбіне «Алтын орда» базарынан алады. Алматы облысы мен Алматы қаласының әкімдеріне Үкіметпен бірлесіп, базарда тәртіп орнатуды тапсырамын. Бұл жер пайдакүнемдер үшін нағыз майшелпекке айналған. Бұған Алматыдағы қаңтар оқиғасы кезінде анық көз жеткіздік. Бұл – басқа өңірлерге де қатысты мәселе. Қажет болса, бұл жұмысқа құқық қорғау органдары атсалыссын. Екі ай уақыт беремін, – деді Президент.
Шынымен де, «Алтын Орда» базарындағы жағдай күрделі. Біз мұны сауда алаңына арнайы барған кезімізде көргенбіз. Жалпы, базардағы ахуал жайында бұған дейін толық жазғандықтан, оған қайта тоқталмаймыз. Ал аумақтан сауда нүктелерін жалға алып отырған кәсіпкерлердің осы делдалдардың жөнсіз әрекетінен тауар құнын көтеруге мәжбүр болатындықтарына куә болған едік. Мұндағы саудагерлер тауар құнына 50 теңге көлемінде ғана үстемеақы қосатындарын айтады. Алайда базар ішіндегі көтерме баға мен бөлшек сауда бағасы арасындағы айырмашылық жер мен көктей екен. Мысалға, көкөніс сатушылар тауар иесінің қапталған өнімдерге қоятын бағасы төмен болғанымен, оның сауда сөресіне келгендегі құнының көтеріліп кетуіне наразы. Салыстыру үшін алсақ, сырттан қаппен әкелінетін тауардың әр килосы, оның ішінде пияздың көтерме бағасы 70 теңге, картоптың құны 180 теңге, сәбіздің бағасы 140 теңге, ал қырыққабаттың құны 240 теңге болса, олардың сатылымдағы бағасы өзгеріп, бірден қымбаттап шыға келеді. Қазір павильондардағы картоп пен сәбіздің әр килосы – 250 теңге, пияз – 160 теңге, қырыққабат 350 теңге көлемінде сатылып жатыр. Және бұл бағаны сатушылар ойдан шығарып отырған жоқ. Арадағы түсімді делдалдар белгілейді. Ал сатушылар көтерме баға мен бөлшек бағаның арасында мұндай айырмашылықтың болуы тұтынушыға ауыр тиетінін білсе де, базарды уысында ұстайтын делдалдарға қарсы уәж айта алмай отыр. Яғни кәсіпкерлер сатқан тауарының әр килосына 50 теңге қосқанымен, нақты көріністегі бағаның айырмасы бәрібір білініп тұр. Қараңыз, картоптың көтерме бағасы 180 теңге болса, бөлшек саудадағы құны – 250 теңге. Демек арадағы 70 теңге делдалдың қалтасына түсіп отыр деген сөз. Егер базарлардағы осындай тиімсіз делдалдыққа тоқтау салынатын болса, тауар құнының қаншалықты төмендейтінін тағы да есептеп көріңіз...
Айтпақшы, Алматы облысының атқарушы билігі тауар өндірушілерді қолдау және тиімсіз делдалдыққа тоқтау салу мақсатында үлкен бір істі қолға алып жатыр. Бұйырса, аймақта А+ класты автоматтандырылған, алаңы 200 мың шаршы метр болатын ірі логистикалық хаб салынады. Соның нәтижесінде, облысқа 200 млн доллар көлемінде инвестиция тартылып, 1,5 мың жұмыс орны ашылады деген болжам бар. Жақында Алматы облысының әкімі Қанат Бозымбаев пен «AIRBA FF» ЖШС директорлар кеңесінің төрағасы, «Технодом» компаниясының негізін салушы Эдуард Ким осындай меморандумға қол қойды. Кездесуде Қ.Бозымбаев осы ірі инвестициялық жобаны іске асыру өңірдің логистикалық әлеуетін дамытып қана қоймай, тұтастай алғанда облыс экономикасына мультипликативті нәтиже беретінін атап өтті.
– Бұл – Алматы облысында бұрын-соңды болмаған өте тартымды әрі маңызды жоба. Біздің аграрлық саладағы шаруашылықтарымызға өз өнімін өткізуге жағдай жасайды. Еліміздің агроөнеркәсіптік кешеніндегі өнім көлемінің 28-30 пайызын Алматы облысы өндіретінін ескерсек, бұл біз үшін үлкен мүмкіндік. Кешен 1 500 адамға жұмыс береді. Нысан орналасатын Іле ауданында 300 мыңнан астам адам тұрады, ал облыстағы халық саны 2,2 млн адамға жетті. Логистикалық кешен жаңа жұмыс орындарының ашылуына, заманауи технологиялар мен қаржылай қолдау құралдары аясының кеңеюіне жағдай жасайды, – дейді Қ.Бозымбаев.
Алматы облысы
