Ресей мен Украина арасындағы ахуалға байланысты рубльдің күрт құнсыздануы теңгені де әлсіретіп жіберді. Кеше таңнан бастап Қазақстан қор биржасындағы валюталар бағамы минут сайын өзгерді. Сол күні теңгенің долларға шаққандағы алғашқы бағамы 442 теңгемен басталса, бірнеше минуттан кейін бір доллар 447 теңгеге шарықтады. Көп ұзамай теңге мен доллар жұбы 460-тан асты. Осылайша, KASE алаңындағы валюта саудасы бұрын-соңды болмаған жылдамдықпен құбылды.
Ұлттық валютаның құнсыздануына байланысты Қазақстанның Ұлттық банкі шұғыл шешім шығарып, 2022 жылғы 24 ақпаннан бастап базалық мөлшерлеме +/- 1 п.т. пайыздық дәлізімен жылдық 13,5% деңгейінде белгіледі. Өтімділікті ұсыну жөніндегі тұрақты қолжетімді операциялар бойынша мөлшерлеме – 14,5% және өтімділікті алу жөніндегі тұрақты қолжетімді операциялар бойынша мөлшерлеме 12,5% болады. Мұндай шешім теңгені сәл де болса нығайтуға тиіс.
«Инфляциялық таргеттеу шеңберінде жүргізілетін ақша-кредит саясаты макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуге және теңгедегі активтерді қорғауға бағытталған. Валюталық интервенциялар жүргізу құқығын сақтай отырып, біз теңгенің еркін өзгермелі айырбастау бағамы режімін ұстануды жалғастырамыз. Бұл теңге активтерінің сақталуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді», делінген Ұлттық банк таратқан мәліметте.
Осылайша, Ұлттық банк 2022 жылғы 24 ақпандағы сағат 13:00-дегі жағдай бойынша 104 млн доллар сомасына валюталық интервенция жүргізді. Сөйтіп, осы аптадағы валюталық интервенция 137 млн долларды құрады. Базалық мөлшерлеме жөніндегі кезекті шешім енді 2022 жылғы 9 наурызда Нұр-Сұлтан қаласының уақыты бойынша 15:00-де жарияланбақ.
Ұлттық валютаның әлсіреуі депозитке теңгемен сақталған салымдарға да кері әсер ететіні белгілі. Осыны ескерген Үкімет Ұлттық банкпен бірлесіп, теңгедегі салымдарды қорғау бағдарламасы жөніндегі бірлескен мәлімдеме жасады. Онда теңге жинақтарына қосымша сыйлықақы есептелетіні айтылған. Бағдарламаға 2022 жылғы 23 ақпан күнінің соңындағы жағдай бойынша салымдарға кепілдік беру жүйесіне қатысушы бір немесе бірнеше екінші деңгейлі банктерде және Отбасы банкінде ашылған жеке тұлғалардың теңгедегі салымдары қатысады. Сыйлықақы мөлшері 10% болып белгіленді. Өтемақы ағымдағы және карточкалық шоттарға және шартты депозиттерге төленбейді. «Сыйлықақы бағдарламаны іске асыру басталған кезден бастап 12 айдан кейін 20 млн теңгеден аспайтын сомадағы салымдарға бір рет есептеледі. Өтемақыға жеке табыс салығы салынбайды. Салымды ішінара алу кезінде өтемақыны (сыйлықақыны) төлеу жоғарыда көрсетілген лимиттерді ескере отырып, ақша алынғаннан кейін салым қалдығының сомасына есептеледі», дейді Ұлттық банктің баспасөз қызметі.
Сыртқы факторлар еліміздің экономикасына салқынын тигізбеу үшін Үкімет пен Ұлттық банк шұғыл шараларды қолға алғанымен теңгенің жағдайы әзірше тұрақты емес. Экономист Оразбек Мырзақұл теңге бағамына төрт фактор әсер ететінін айтады. Оның біріншісі мұнай бағасы болса, екіншісі – рубльдің курсы, үшіншісі – доллардың индексі, төртіншісі – макроэкономикалық ахуал. «Мұнай бағасы қымбаттады. Brent сұрыпты мұнай бағасының өзі 100 доллардан асты. Бұл теңгені бекемдеуге тиіс еді. Бірақ қалған үш фактор ұлттық валютамыздың жағдайына кері әсерін тигізіп отыр. Мәскеу биржасында рубльдің бағамы күрт құлдырады. Украинадағы ахуал доллар индексін де көтеріп жіберді. Ал макроэкономикамыз сыртқы факторларға тікелей байланысты. Өйткені біз – импортқа тәуелді елміз. Әрі Ресей – негізгі серіктесіміз. Сондықтан көрші елдегі жағдай бізге де әсер етіп отыр. Осының бәрі айналып келіп, теңгенің құнсыздануына әкелді. Бірақ менің болжамым – позитивті. Теңге аз күннің ішінде тұрақталады. Долларға шаққанда 490 теңгеден аспайды» дейді сарапшы.
Ал қаржыгер Андрей Чеботарев теңгенің болашағы қандай болатынын дәл қазір ешкім болжай алмайтынын айтады. Оның пікіріне қарағанда, қор биржасындағы мұндай жылдам құбылу – бұрын-соңды болмаған оқиға. Доллардың құны теңгемен шаққанда 500-ге дейін жетуі мүмкін. Өйткені қазіргі жағдай ішкі ахуалға емес, әлемдік қауымдастыққа тікелей байланысты болып тұр. Сондықтан теңгенің бағамына әсер еткен оқиғалар қалай өрбиді, ұлттық валютаның позициясы соған байланысты өзгереді. «Ұлттық банк валюта интервенциясын сәл ертерек жасағанда, теңгенің тұрақтылығын сақтап қалуға болар ма еді?! Өйткені Ресей мен Украина арасындағы шиеленіс қаржы жүйесіне, соның ішінде валюталар бағамына әсер ететіні анық еді. Ресеймен бір экономикалық кеңістікте болғаннан кейін ондағы жағдайдан біз де қалыс қала алмаймыз. Негізі «естіген кезде сатып ал, үрейлі кезеңде сата баста» деген қағидат қазіргі ахуалға дөп келеді. Қазір доллардың қымбаттауына байланысты жұртшылық жаппай доллар сатып алып жатыр. Менің кеңесім, қазір АҚШ валютасын сатып алудың пайдасы жоқ. Кез келген жағдайды салқынқандылықпен қабылдаған жөн. Жалпы, депозитті бірнеше валютада сақтаудың тиімділігі осындай кезде білінеді», дейді А.Чеботарев.
Белгілі қаржыгер Расул Рысмамбетов теңгенің долларға шаққандағы құны қысқа уақыттың ішінде мұнша шарықтауына ешқандай негіз жоқ екенін, бұл үрейден ақша тапқысы келген спекулянттардың қолдан жасаған айласы екенін айтады. «Доллардың көз ілеспес жылдамдықпен құбылуына ешқандай себеп жоқ. Әрине, теңгенің белгілі бір мөлшерде рубльге тәуелді екенін білеміз. Бірақ теңге тым тез әлсіреп қалды. Бұл мүмкін емес. Өзім қаржыгер болғаннан кейін мұның спекулянттардың ісі екенін сезіп отырмын. Ұлттық банк пен KASE мән-жайды анықтауы керек», дейді қаржыгер.
Кейбір сарапшылар мұнай бағасының көтерілуі теңгеге біраз сүйеу болатынын айтады. Қазірдің өзінде қара алтын теңге күйінде рекордтық пайда әкеліп отыр, дейді экономистер.
АҚШ пен оның одақтастары Ресейге қарсы ауқымды санкциялар енгізуді қолға ала бастағаны белгілі. Кейбір мемлекеттер тіпті газ бен көмірді басқа елдерден сатып алатынын мәлімдеп жатыр. Егер санкциялар Ресейдің мұнайына да қатысты болса, онда қара алтын құны тіптен шарықтайды деген сөз. Бұл өз кезегінде теңгені бекемдеуге де игі әсерін тигізеді, дейді сарапшылар.
