Экология • 24 Наурыз, 2022

Көгілдір отын – ауаны тазартудың төте жолы

497 рет
көрсетілді
11 мин
оқу үшін

Айтсақ сенбеуіңіз мүмкін, бірақ еліміздің бас шаһары ауасы ең лас қалалардың қатарында. Өзекті мәселені шешудің жолы – 100% газдандыру. Мұндай көзқарасты Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі ұстанып отыр. Экологиялық реттеу және бақылау комитетінің төрағасы Зұлфұхар Жолдасов Қазақстанның басқа да өңірлеріндегі экологиялық проблемаларды реттеудің жолдарын айтып берді.

Көгілдір отын – ауаны тазартудың төте жолы

Коллажды жасаған Зәуреш СМАҒҰЛ «EQ»

Жаппай газдандыру мәселені шеше ме?

Жауапты ведомство басшы­сының айтуынша, елордада 2024 жылға дейінгі кезеңді қамтитын толық газдандыру жоспары бе­кітілді.

«Бас қалада 30 мың үй бар. Әкім­­діктің мәліметіне сәйкес, 14 мыңға жуық үйге тиісті ин­фра­құ­рылым тартылып, оған 4 мыңға жу­ық пәтер қосылды. Жеке­мен­шік секторды газға көшірген кез­де мәселе шешіледі деп ойлай­мын. Сонымен қатар 1-ЖЭО мен 2-ЖЭО-ның су жылыту қа­зан­дық­тары газға ауыстырылып, кө­гілдір отынның болмауына байланыс­ты мәселе шешіліп жатыр. Тұ­тастай ал­ған­да, осы шаралар зиян­ды шы­ғарынды көлемін 20 мың тон­наға немесе 25%-ға қысқартуға мүм­кін­дік береді. Бұдан бөлек бас қа­ла­ның ауасын қазандықтар, кей­бір ШОБ объектілері де ластап отыр. Олар бойынша да мәселені ше­шу қажет», деді комитет басшысы.

Еліміздің ең ірі мегаполисі – Алматының да ауа тазалығы кө­ңіл көншітпейді. Осы ретте алып ша­һардағы ЖЭО-ны 2026 жылға дейін жаңғырту ту­ралы шешім қабылданды. Бұл зиян­ды қалдықты 83%-ға дейін тө­мендетуге септесуі тиіс. Ми­нистрліктің өкілі айт­қан­дай, агломерациялық үде­рістер де оңтүстік астананың әуе бас­сейніне әсер етіп отыр. Сон­дықтан шекара маңындағы үш аудан­ды да 2023 жылдың аяғы­на дейін толық газдандыру көзделген.

«Мұнда 32 мың үй әлі газ­дан­ды­рылмаған. Автокөлікке қа­тысты да белгілі бір шаралар қа­былданып жатыр. Нақты айт­сақ, дизельді қоғамдық көлік түр­лерін сатып алуға тыйым салынып, әкімдік электрмен және газ­бен жүретін 335 автобус сатып алды. Қалалық қоғамдық кө­лік тармақтарын кеңейтіп, қа­ла­ның кіреберісінде аялдауға ар­налған тұрақ аймақтарын құру жоспарланған. Оның мақсаты – қа­лаға басқа елді мекендерден кел­ген азаматтар сол тұраққа кө­лік­терін уақытша қалдырып, қо­ғам­дық көлікке ауысып отыруға ар­налған.

К4 және К5 экологиялық талаптарына сәйкес, жанармай қою стансаларындағы отын сапасын бақылаудың тетігі белгіленді. «Осы мақсатта «Техникалық реттеу туралы» заң қабылданып, қала­ның кіреберісі мен шығар тұ­сында «Сергек» жүйесінің 21 бекеті орнатылды. 19 экопост қо­йылып, қаланың жасыл қо­рын ұлғайту жөніндегі жос­пар бекітілді. 600 мыңнан астам ағаш отырғызылып, оның саны 1 млн-ға жететін болады. Сол секіл­ді ком­пьютерлік модельдеу, жел ре­жімін зерттеу бойынша тә­жірибе жұмыстары жүргізіліп, соған сәйкес құрылыстың бас жоспарына өзгерістер енгізу жөнінде ұсыныстар пысықталып жатыр», деді З.Жолдасов.

Теміртаудың аспанынан күн көрінбейді

Қарағанды облысы, соның ішінде Теміртауда атмосфералық көрсеткіштің қандай екенін ең­бектеген баладан еңкейген қартқа дейін білетіні жасырын емес. Кен­шілер өлкесіндегі ауаның лас­тану индексі жоғары – 8. Ми­нистрліктің ақпаратына сүйенсек, қаланы негізгі ластаушы – «АрселорМиттал Теміртау» кә­сіп­орны. Теміртаудағы шығарын­дының 87%-ы аталған зауытқа тиесілі. Экологиялық реттеу және бақылау комитеті төрағасының сөзіне қарағанда, биыл компания үшін эмиссия лимиті 115 мың тоннаға төмендеді.

«Қазір «Жаңа Қазақстан» стратегиялық жоспары мен жол картасында 2025 жылға дейін шығарынды көлемін 30%-ға төмендету бекітіліп, бұл мәселеде табандылық танытпақпыз. Темір­таудағы жағдайдың жақсаруын күте­міз. Өскемен қаласының ауасы да жоғары деңгейде лас­танған. Оның көздері белгілі. Бұл өнеркәсіп орындары, атап айтқанда, қалалық ЖЭО жылу стансасы және «Қазцинк» металлургия кешені мен жеке сектор.

Бүгінде Жол картасына 35 шара енгізіліп, 2025 жылға қа­рай зиянды қалдық 20-30%-ға тө­мендейді деп болжанып отыр. «Қазцинк» бойынша 2025 жылға дейін шығарынды 20%-ға түседі деп күтілуде. Күкірт қышқылы цехын жаңғырту жоспарланып, бұл көрсеткішті төмендетуге септесуі тиіс. Осындай шаралар ЖЭО-да да қолға алынады. Сонымен қатар қала аумағында шағын және орта бизнестің 89 қазандығы жұмыс істейді. Қазір жеке сектордағы мә­селе де шешілген жоқ, оның қала ауасына тигізіп жатқан зияны да айтарлықтай. Жергілікті атқарушы органдар бұл мәселені шешудің жолдарын қарастырып жатыр», деді құзырлы орган басшысы.

«Қазгидрометтің» мәліметі бо­йынша, Ақтөбеде күкіртсутегі мен басқа да заттарға байланысты мерзім сайын жағымсыз дина­мика байқалып отыр. Жол кар­тасы 33 тармақтан тұрады. Мұн­да ауаны ластаушылардың бірі – «Қазхром» компаниясы. Кәсіп­орын жағымсыз көрсеткішті биыл 30%-ға төмендетуді көздеп отыр.

«Қалалық коммуналдық-та­зарту құрылымдарының жағ­дайы да зиянды қалдықтың кө­беюіне әсер етеді. Қала билігі уа­қытша шешім ретінде әртүрлі к­атализаторлармен күкіртсутек мәселесін шешуге қамданып жатыр, бірақ болашақта тұтастай кәріз-тазарту жүйелерін жаңғырту қажет. 2025 жылға дейін жол картасын жүзеге асырып, Ақтөбедегі ауа мәселесін шешеміз деп ойлаймыз. Атыраудың атмосферасына байланысты да наразылықтар мен арыз-шағымдар түсіп жатыр. Мұнда орналасқан компания көп, бірақ қала бойынша нақты айтсақ, үлкен табиғи ластау көзі – Атырау мұнай өңдеу зауыты және «жағымсыз сай» ірі жинақтағышы саналады. Осында ондаған жыл бойы кәсіпорындардан ірі көлемде тазартылмаған ағын сулар төгіліп келген. Қазір бұл жинақтағышты қайта құру жұмыстары жүргізіліп жатыр. 2023 жылға дейін толық қалпына келтірілмек. Мұнай зауыты мен қала билігі қалпына келтіру жұмыстарына қаражат бөлді. Сонымен қоса АМӨЗ жүйелік мәселені шешу үшін өзінің тазарту құрылыстарын, техникалық тазалау арналарын қайта жаңартып, қаланың сол жағалауында тазарту жүйелері салынды. Ағынды сулар секілді мәселелер туындамас үшін олар іске қосылды», деді З.Жолдасов.

Министрліктегілер жол карталарын іске асырудың нәтижесінде 2025 жылға қарай 10 қалада атмосфераның ластану индексін жоғары деңгейден орташа дең­гейге дейін төмендетуге жол ашылып, бұл ауаның тазаруына ықпал етеді деген сенімде.

Былтыр республика аумағында экологиялық заңнаманың сақ­та­луына байланысты 1 мыңнан астам тексеру жүргізіліп, 3 299 заң бұзушылық анықталған. 27,3 млн теңгеге 2 046 әкімшілік айыппұл салынып, 7 млрд теңге көлемінде залалды өтеу туралы 530 ұйғарым берілді. Шаруашылық қызметті тоқтатуға қатысты сот шешімімен 148 талап қанағаттандырылды.

«Бірақ басты мәселе айыппұлда емес, осы бақылаудың нәтижесінде компаниялардың қандай қадам жасайтынында жатыр. Соның бір жарқын мысалы – «Қазцинк» ЖШС. Тазарту құрылысы бойын­ша ұйғарым беріліп, қазір компания құрылыстарды жаңғырту және қалдықтардың ұлғаюына жол бермеуге байланысты бірқатар шараны атқарды», деді комитет төрағасы.

Елімізде барлығы 53 кәріздік тазарту жүйесін қайта жаңарту және салу талап етіледі. Бұл – үлкен экологиялық проблемалардың бірі. Экология министрлігінде нысандарды қайта құру бойынша қаржыландыру жоспары дайындалып жатыр.

«Президент былтыр «Жаңа Қазақстан» ұлттық бағдарламасын бекітті. Тармақтардың бірі эмиссияларды төмендетуге арналған. Жоғарыда аталған 10 ластанған қалада орналасқан 16 ірі компания 20-30%-ға дейін ластануды азайтады деп ойлаймыз. Бұл шараларға ком­паниялар өз қаражаты есе­бінен кәсіпорындарды эколо­гия­­ландыруға 167 млрд теңге қарас­тырды. Халықты алаңдататын үл­кен проблемалардың бірі – бейберекет полигондар. Қазір ғарыштық мониторингпен бақылау жүзеге асырылып жатыр. 2021 жылы 7 мыңнан астам стихиялық қоқыс орындары анықталып, оның 89%-ы жойылды. Қызылорда, Атырау облыстарында, Алматы мен Шымкентте жергілікті билік органдарының күшімен полигондар толығымен жойылды деп айтуға болады. Министрлікте жедел желі құрылды. Оған 479 өтініш келіп түсті, оның 54%-ы – бейберекет үйінділерге қатысты. Халықты зиянды қалдықтар мен тұрмыстық қатты қалдық мәселесі алаңдатады. Осы мәселелерді жүйелі түрде шешу үшін бірқатар шара қолға алынды. Біріншіден, Ішкі істер министрлігін тартып, табиғи қоқыстардың пайда болуы­на жол бермеу туралы бірлескен бұйрық шығарылып, жаңа Эко­логиялық кодексте қауіпті қал­дықтарды қайта өңдеу лицензиялар санатына ауыстырылды. Қалдықтарды қайта өңдеумен кім айналысатынын нақты білетін боламыз. Шамамен 68 лицензия берілді. Қоқыс шығаратын кәсіпорындардың тізілімі жасалды. Олар GPS-пен жабдықталуы тиіс», деді З.Жолдасов.

Былтыр ҚТҚ қалдықтарын қайта өңдеу үлесі 21%-ға дейін, өнеркәсіптік қалдықтар бойынша 38,2%-ға дейін ұлғайды. Міндет – кәдеге жарату үлесін 24%-ға дейін, ал өнеркәсіптік үлесті 40%-ға дейін арттыру. 134 қала мен аудан­да қалдықтарды бөлек жинау енгізіліп, көрсеткіш 65%-ға жетті. Ал 96 елді мекенде сұрыптау енгізіліп, қалдықтармен айналысатын 205 ұйым тіркелді. Тарихи ластану проблемаларын шешу бойынша да жұмыстар жүргізілді. Полихлорлы дифенилді қауіпті қалдықтар мен құрамында тұрақты органикалық ластаушы заттары бар қалдықтарды жою жөніндегі қондырғылар Қазақстанға БҰҰ-дан (ЮНИДО) өтеусіз негізде беріліп, биыл жабдықтар жеткі­зіледі. Былтырдан бері «Қошқар ата» қалдық қоймасын қалпына келтіру бойынша да жоба іске асырылып жатыр, деп нақтылады министрлік өкілдері.