Бүгінде жасы сексеннің сеңгірінен асып, тоқсанға бет алғанымен жүріс-тұрысы ширақ қария мен алпыстың бел ортасындағы жігіт ағасының әр кездесу сайын сағынышпен ағалы-інілідей анадайдан бір-біріне құшақ ашып, шұрқырасып жатуы біреулерге қызық көрінсе, білетіндерді сүйсіндіреді. Қызық көрінетіні – үлкені чешен, кішісі қазақ. Араларындағы мұншалықты бауырмалдық сезімнің сыры неде екен деген ой әркімді таңдандырып қалады.
Жақындағы бір жүздесулері де осылай болды. Кішісі үлкенінің Құрқопа ауылындағы зәулім үй табалдырығын аттаған бетте: «Зия ата, Гүләз әжейдің науқастанып қалуын естіп, Әмина келініңізбен хал-жағдайларыңызды білуге келдік», деген. Сонда олардың дауысы құлағына жеткен төрдегі кейуана: «Айналайындар-ай, екеуіңнің алып-ұшып жететіндеріңді жүрегім сезіп отыр еді. Сендерді көруім сырқатымды жеңілдетіп тастағандай болды-ау. Анаң жарықтық, Қоңырқазымды жалғызсыратпаңдаршы, көздеріңнің қиығында жүрсінші деуші еді. Аманаты орындалды», деп кезек-кезек кеудесіне қысуы үй толы жан көңілін толқытпай өтпеді. Шүпірлеген бала-шаға атасы мен әжесінің қазақша ағыл-тегіл сөйлей жөнелуіне таң. Ортаға кенеттен кірген жанданысқа қуанышты келіндер дастарқан жайып әбігер.
Кейбір жақын ағайындардың өзі бір-біріне суынып, жатбауыр болып кеткендей қазіргі кезде түр-түсі бөлек жандардың ежелден етене туысқандардай әрдайым осылай табысуы жұртқа ғажайып көрініс. Мұндай достықтың түп тамыры сонау қиын-қыстау шақта барша халықтың басына түскен ауыртпалықта ұштасып, тереңдеуі көпшілік біле қоймайтын әңгіме болатын. Білмегенге, өскелең ұрпаққа үлгі ете айту жөн сияқты.
Зия Умаров қарттың еске түсіруінше, Кавказдан Қазақстанға жер аударылғандарында 13 жаста екен. Қақаған қыстағы ақ қар, көк мұзда шанаға қыстырылған, арып-ашқан бұларды Нұра бойындағы қазақ ауылына әкеліп тастайды. «Бізді Нәжмиден Ашуов деген кісі үйіне орналастырды. Ортаны бөлген пеш түбіндегі екі қоржын бөлме. Біреуін бізге босатып берді», деп әңгімесін жалғастырған қарт өздерінің де жағдайы онша емес олардың орталарына алған төрт жанмен барымен бөлісіп, қамқорлық көңілдерін аямауы арқасында етек-жеңдері тез жиналып, қатарға қосылып кеткендерін бір айтып өтіп тыныстағанда «Атамның мен үйленгенде бас құда болғаны да бар» деген інісіне «Беу, Қоңырқаз-ай, әлі ұмытпауыңа рахмет. Ол әкең алдындағы борышым, жақсылығына жақсылық өтеуім еді», деді.
Бұл сөз, шындығын айтқанда, тұрғылас Қоңырқаз Ашуовпен аралас-құраластығымыз болса да бірінші рет естіліп, құда, соның өзінде өзге ұлт адамының бас құда болуы елең еткізді.
– Осы Қоңырқаз мектеп бітірісімен бір күні үйленем деп үйге келіп тұр. Әкесі Нәжекеннің, анасының дүниеден өткеніне біраз уақыт болған кез.
Әкем мен шешемнің орнына құдаларды бастап барасыз, дейді. Алдында жары болмақ Әминаны таныстырып қойғаны да бар-тын. Арамызда еркіндеу өскен, еркелеу, ең етжақынындай бауыр басқан інімнің тілегін қалай қиярсың. Содан Нәжекең отбасы мейірін көрген тағы бір чешен туысымды ертіп, бізге нағашылары қосылып, іргедегі Етек деген ауылға құдалыққа бардық. Ұзатылған қызды Құрқопамызға алып келіп, өз үйіме түсірдім. Тойды үйімізде жасадық. Қоңырқаз бен Әмина бізбен бірге біраз тұрғаннан кейін екеуі де оқуға түсіп, өз жолдарын тауып кетті. Шіркін, дүние-ай: «Адамға адам жат емес», деп қазақ айтатынындай, соған не жетсін! – деген Зия ақсақал әңгімесі қай халықтың да сыйласқанға жаны кеңдігін, мейірім-қайырымы көлдейлігін айғақтай тыңдаушыларды ұйытты.
Тағдырдың қиындығымен балаң шағында Құрқопаға тап болған ол міне, жетпіс жылдан астам осы ауылда табан аудармастан тұрып келеді. Ұядан ұшқан үйелмелі-сүйелмелі он баланың бәрі әке-шеше мақтан етерліктей азаматтар. Қазақ шаңырақтарының семіз соғым сойғанда жан-жақтағыларының басы қосылып, мәз болып қалатынындай, Зия ата үйінде де қыс басында сондай қуаныш. Ауылдастарын омыртқаға шақыру дастарқанын жаю берік дәстүр.
Қоғамымыздың қастерлі құндылығына қалыптасқан, уақыт дәлелдеген, жаңа заман үніне одан сайын жарасты ұлтаралық бауырмалдықтың осынау нағыз жарқын мысалы басқа да аймақтардағыдай қарағандылық сан ұлттар арасында да бір бұл еместігі бүгінде кім-кімге аян. Соның бірін айттық, айтыла беретіндері де таусылмастай. Үлкен достықтың ұрпақтан ұрпаққа жалғасқан, өзгелерге үлгі боларлық үрдісі беки беруін тілейді ағалы-інілідей Зия Умаров пен Қоңырқаз Ашуов.
«Ата, немеремнің тойына да бас құда болып баруға дайындалыңыз», деді інісі қоштасарда. «Е, несі бар, тәжірибем бар, Қоңырқазжан», деп қопаңдап қалды қарт.
Айқын НЕСІПБАЙ,
«Егемен Қазақстан».
Қарағанды облысы,
Нұра ауданы.
Жақындағы бір жүздесулері де осылай болды. Кішісі үлкенінің Құрқопа ауылындағы зәулім үй табалдырығын аттаған бетте: «Зия ата, Гүләз әжейдің науқастанып қалуын естіп, Әмина келініңізбен хал-жағдайларыңызды білуге келдік», деген. Сонда олардың дауысы құлағына жеткен төрдегі кейуана: «Айналайындар-ай, екеуіңнің алып-ұшып жететіндеріңді жүрегім сезіп отыр еді. Сендерді көруім сырқатымды жеңілдетіп тастағандай болды-ау. Анаң жарықтық, Қоңырқазымды жалғызсыратпаңдаршы, көздеріңнің қиығында жүрсінші деуші еді. Аманаты орындалды», деп кезек-кезек кеудесіне қысуы үй толы жан көңілін толқытпай өтпеді. Шүпірлеген бала-шаға атасы мен әжесінің қазақша ағыл-тегіл сөйлей жөнелуіне таң. Ортаға кенеттен кірген жанданысқа қуанышты келіндер дастарқан жайып әбігер.
Кейбір жақын ағайындардың өзі бір-біріне суынып, жатбауыр болып кеткендей қазіргі кезде түр-түсі бөлек жандардың ежелден етене туысқандардай әрдайым осылай табысуы жұртқа ғажайып көрініс. Мұндай достықтың түп тамыры сонау қиын-қыстау шақта барша халықтың басына түскен ауыртпалықта ұштасып, тереңдеуі көпшілік біле қоймайтын әңгіме болатын. Білмегенге, өскелең ұрпаққа үлгі ете айту жөн сияқты.
Зия Умаров қарттың еске түсіруінше, Кавказдан Қазақстанға жер аударылғандарында 13 жаста екен. Қақаған қыстағы ақ қар, көк мұзда шанаға қыстырылған, арып-ашқан бұларды Нұра бойындағы қазақ ауылына әкеліп тастайды. «Бізді Нәжмиден Ашуов деген кісі үйіне орналастырды. Ортаны бөлген пеш түбіндегі екі қоржын бөлме. Біреуін бізге босатып берді», деп әңгімесін жалғастырған қарт өздерінің де жағдайы онша емес олардың орталарына алған төрт жанмен барымен бөлісіп, қамқорлық көңілдерін аямауы арқасында етек-жеңдері тез жиналып, қатарға қосылып кеткендерін бір айтып өтіп тыныстағанда «Атамның мен үйленгенде бас құда болғаны да бар» деген інісіне «Беу, Қоңырқаз-ай, әлі ұмытпауыңа рахмет. Ол әкең алдындағы борышым, жақсылығына жақсылық өтеуім еді», деді.
Бұл сөз, шындығын айтқанда, тұрғылас Қоңырқаз Ашуовпен аралас-құраластығымыз болса да бірінші рет естіліп, құда, соның өзінде өзге ұлт адамының бас құда болуы елең еткізді.
– Осы Қоңырқаз мектеп бітірісімен бір күні үйленем деп үйге келіп тұр. Әкесі Нәжекеннің, анасының дүниеден өткеніне біраз уақыт болған кез.
Әкем мен шешемнің орнына құдаларды бастап барасыз, дейді. Алдында жары болмақ Әминаны таныстырып қойғаны да бар-тын. Арамызда еркіндеу өскен, еркелеу, ең етжақынындай бауыр басқан інімнің тілегін қалай қиярсың. Содан Нәжекең отбасы мейірін көрген тағы бір чешен туысымды ертіп, бізге нағашылары қосылып, іргедегі Етек деген ауылға құдалыққа бардық. Ұзатылған қызды Құрқопамызға алып келіп, өз үйіме түсірдім. Тойды үйімізде жасадық. Қоңырқаз бен Әмина бізбен бірге біраз тұрғаннан кейін екеуі де оқуға түсіп, өз жолдарын тауып кетті. Шіркін, дүние-ай: «Адамға адам жат емес», деп қазақ айтатынындай, соған не жетсін! – деген Зия ақсақал әңгімесі қай халықтың да сыйласқанға жаны кеңдігін, мейірім-қайырымы көлдейлігін айғақтай тыңдаушыларды ұйытты.
Тағдырдың қиындығымен балаң шағында Құрқопаға тап болған ол міне, жетпіс жылдан астам осы ауылда табан аудармастан тұрып келеді. Ұядан ұшқан үйелмелі-сүйелмелі он баланың бәрі әке-шеше мақтан етерліктей азаматтар. Қазақ шаңырақтарының семіз соғым сойғанда жан-жақтағыларының басы қосылып, мәз болып қалатынындай, Зия ата үйінде де қыс басында сондай қуаныш. Ауылдастарын омыртқаға шақыру дастарқанын жаю берік дәстүр.
Қоғамымыздың қастерлі құндылығына қалыптасқан, уақыт дәлелдеген, жаңа заман үніне одан сайын жарасты ұлтаралық бауырмалдықтың осынау нағыз жарқын мысалы басқа да аймақтардағыдай қарағандылық сан ұлттар арасында да бір бұл еместігі бүгінде кім-кімге аян. Соның бірін айттық, айтыла беретіндері де таусылмастай. Үлкен достықтың ұрпақтан ұрпаққа жалғасқан, өзгелерге үлгі боларлық үрдісі беки беруін тілейді ағалы-інілідей Зия Умаров пен Қоңырқаз Ашуов.
«Ата, немеремнің тойына да бас құда болып баруға дайындалыңыз», деді інісі қоштасарда. «Е, несі бар, тәжірибем бар, Қоңырқазжан», деп қопаңдап қалды қарт.
Айқын НЕСІПБАЙ,
«Егемен Қазақстан».
Қарағанды облысы,
Нұра ауданы.
