Шыңырау түбіндегі шындық

Жалған сөз, шын сөз – қатар өмір сүретін егіз құбылыс. Бәрін білу үшін бірінің маңызынан мәнін, бірінің мазмұнынан мағынасын таныған жөн.

Қарсы алдында тұрған – қара құрдым бөлген қайқаң биік. Жоғарыдан көріну үшін төменнен бастау қажет.

Шыңырау өзіне тесіліп қа­раған адамға өзі де қадалып қарайды. Тұңғиықтың жүзі суық. Терең шұңғыманың құ­шағы кең.

Повесть – Әбекеңдікі (Әбіш Кекілбай), киноверсиясы – Жәнібек Жетірудікі. Ақиқат қана Құдайдікі.

Режиссер әлемді оператор­дың көзімен көреді, оператор дүниежарықты режиссердің дүниетанымына (өлшеміне) сыйғызады.

Фильмдегі әрбір кадр – паң.

Шалқақ. Сән-салтанаты ас­қан көш, айбыны басқан лек. Фотоаппараттай жарқ-жұрқ еткен көрініс жоқ, сахнада эстрада емес, опера. Ойландыратын, толғандыратын жанр.

Әр кадр – баяу. Уақиғалары бәсең. Қаһармандары орнық­ты, байыпты, сабырлы. Клас­сикада асығыстық жоқ. Ол – мәңгіліктің категориясы. Бүгін­гінің уақыты тар.

Бір сурет – бір кадр.

Живопись.

Өз алдына шедевр. Әрекет – мазмұнды, сөз – деректі. Өт­кір көзде, құмығып жеткен дауыста – өмір. Дыбыстарда – сан алуан тіршіліктің бояуы. Қа­ракеті. Кейде жалпы фон ірі планға қызмет етеді. Ірі план өз кезегінде фон кеңдігін, терең­дігін, ұзақтығын білдіреді.

Шудың да тәртібі бар. Ды­быс дауысты, дауыс дыбыс­ты қозғайды. Судың келе жатқаны тұла бойыңды шымырлатады. Оның өзі кино.

Былғары шелектің түскені мен көтерілгені – ғажап. Кино дегеніміз сол. Құдықтың аузына жетіп, кенересімен теңескенде дөңгелек кеңістіктен айдың қи­ығы көрінеді. Бұл жеке талдануы тиіс эпизод.

Баяу фильмнің бейнеті көп, сонысымен құнды. Сюжетте жал­ған детектив азайғанда, шын кино көбейеді.

Әсем кадр – киноның алды. Фабуладан сценарийді қиып алғанда, сюжет шығады.

Диспозициядан – композиция, желіден – көген.

Фильмнің мазмұны – құ­дықтың сыртында емес, ішінде. Шын арпалыс шыңы­рауда. Бақталастық та, бақыт та, бақ та.

Қарақалпақстан ауып келген шебердің кінәсі сол – ол талантты. Ертеде дарын дарынға дос, бір-біріне жақ еді. Оны шайтан арбады. Атағын, абыройын қызғанды. Содан бері басынан бақ тайды, құты қашты, сорлады.

Шыңырауға қызығып еді, шыңырауды молынан көр­ді. Оны шыңырау жұтып қой­ды, теңізге бет алған ағыс жо­лындағысын қиратып, жойы­п, қопарып, өзімен бірге ақ теңізге ала кетті.

Теңіз алғанын бермейді, адам алғанын беруі тиіс екен. Бойындағы қарым-қабілет, қадір-қасиет халықтікі.

Еңсеп көмусіз қалды. Қазған ұлы құдығы «Еңсеп өлген» атанды.

Бұл шығарма – тәмсіл. Жа­ңабектің кино-тәмсілі: талант – Құдай берген қарыз. Оны өтемей о жаққа кете алмайсың.

Елге жасаған қызметіңді көпсінбе, елдің бойындағы талантты азсынба, дейді кино. Бас кейіпкерді сомдаушы ак­тер­дің шеберлігі тамсандырды. Негізінен, режиссерлік жұмыс, авторлық көзқарас.

Расында, бұл Жаңабектің, қала берді, қазақтың ең үздік киноларының бірі. Ол топ жарып шықты. Тек сабыр керек...

 

Дидар АМАНТАЙ