Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «EQ»
Жақында ғана QAZURBAN FORUM 2022 өтіп, онда жиналған сарапшылар қала қалай дамуы керек дегенге өз нұсқаларын айтқан.
Сарапшылар бүй дейді, қарқынды урбандалу қаланың жоспарсыз жайыла кеңеюіне, инфрақұрылымның күрделенуіне, тұрғын үйге деген сұраныс пен оның бағасының жойдасыз өсуіне түрткі болады. Ахуалдың мұндай сипат алуы тұрғындар тарапынан сан түрлі талаптың қойылуына да алып келеді, әлбетте. Міне, осыдан соң, қайтсек қала дамуын кешенді түрде жоспарлай аламыз, тұрғындар мен компаниялар мүддесін ескере отырып қалаішілік дау-жанжалды қайтіп шешеміз, ипотекалық несиелеу нарығы қалай өзгере бастайды деген сауалдар туындайды.
Q88 қазақстандық урбанистер қауымдастығы кеңесінің төрағасы Ерлан Әукеновтің айтуынша, қазір инфрақұрылымға бөлініп жатқан ақша бірдеңені жаңадан салмақ тұрмақ ескіні жөндеуге де жетпейді.
«Қала салудың өзіндік ерекшеліктері бар. Мәселен, паркті құрылысшылар емес, ландшафттық дизайнерлер жобалауы керек. Қазір «Бәйтерек» холдингі, Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігімен бірлесіп қаланы жоспарлау стандарттарын жасап жатырмыз. Урбандалу ісінде Қазақстанға бірыңғай нақтылы түсінік керек – архитектурадан бастап жасылдандыруға дейінгі, транспорттан бастап әлеуметтік даму қызметіне дейінгі аралықта қандай шешім қабылдай алу керектігі жайында. Сонымен бірге қала тағдырына жауапты әкімдіктегі басқарушы мамандар да урбандалу турасында білімдерін көтергені жөн болады», дейді Е.Әукенов.
Урбанистер қауымдастығы басшысының пікірін BI Development бас директоры Амангелді Омаров та құптайды.
«Қазір құрылыс жүргізу қала инфрақұрылымын дамыту бағытына орай өзгеріске ұшырап жатыр. Біз де осы трендке ілесіп, құрылыс территориясын кешенді игеруге көше бастадық. Ол барлық адамдар үшін жанға жайлы болуы керек. Мәселен, мектеп оқушылары жаяу жүріп жететіндей қашықтықта орналасуға тиіс. Ландшафттық дизайнерлермен бірігіп, тұрғын үй кешендері арасында 30-50 сотық аумаққа қолайлы скверлер саламыз», дейді құрылыс компаниясының жетекшісі.
«Отбасы банк» басқарма төрағасы Ләззат Ибрагимованың айтуынша, ауылдық елді мекендерде білім алу, жұмыс табу мүмкіндігінің тым төмендігі ел азаматтарын жаппай қалаға қоныс аударуға мәжбүр етіп жатыр. Бірақ қалаға ағылған адамдардың алдынан шығар бірінші кедергі – баспана. Жұмыс табар, білім алар, бірақ мардымсыз жалақы үй алуға жете бермейді. Оның үстіне баға да өсіп жатыр. 2021 жылдың басымен салыстырғанда биыл жыл басында тұрғын үйге деген сұраныс 28 пайызға өскен. Биыл бастапқы нарық үйлері – 8,0, қайталама нарық 13,4 пайызға қымбаттаған.
Құрылысшылар одағының төрағасы Талғат Ерғалиевтің сөзіне қарағанда, қазір қалада өмір сүріп жатқан шамамен 2 млн 800 мың адам баспанаға мұқтаж.
«Егер компаниялар құрылысты қазіргі қарқынмен жалғастыра берер болса, онда 40 жылдан кейін де халықты пәтермен қамту мүмкін болмайды. Аталған проблеманы шешудің тиімді жолы – қолжетімді ипотекалық бағдарламаларды дамыту. Алдағы 10 жылда 5 млн адам қалаға көшіп келеді. Бұл ретте демографиялық өсімді де ескеру керек. Жыл сайын елімізде 450-500 мың бала өмірге келеді. Сол себепті құрылыс салушылардың қызметіне деген сұраныс тек қана өсе бермек», дейді Т.Ерғалиев.
Бұл пікірді Freedom Holding Corp бас директоры Тимур Тұрлов та қолдайды. Күйеуі де, әйелі де жұмыс істейтін, орташа жалақы алатын кез келген жас отбасы баспана сатып алу мүмкіндігіне ие болуға тиіс. Ол мәселені шешудің жалғыз жолы – ипотекалық бағдарламаларды дамыту екенін айтады.
Қазақстан тұрғын үй компаниясы басқарма төрағасының орынбасары Олжас Салықовтың пікірінше, «7-20-25», «Баспана хит» және «Нұрлы жер» бағдарламалары ипотекаға ғана емес, жалпы тұрғын үй құрылысына үлкен серпін берді.
«Зейнетақы жинағын пайдалану шешімін де табысты атқарылды деп айта аламыз. «7-20-25» бағдарламасы орта класс үшін төлем қабілеті сұранысын әлі де қолдап тұр. Бұл бағдарлама аясында үйді құрылыс салушыдан – Нұр-Сұлтан, Алматы, Ақтау, Атырау, Шымкент қалаларында – 25 млн-нан қымбат емес, Қарағандыда – 20 млн-нан қымбат емес, өзге өңірлерде 15 млн теңгеден қымбат емес бағада алуға болады. Бұл жобаға (мерзімі – 25 жыл, алғашқы жарнасы – 20 пайыз, ставкасы – жылдық 7 пайыз) бастапқыда 1 трлн теңге бөлінді. Бағдарлама қаржысы жыл соңына дейін игеріліп бітуі тиіс. Бірақ бағдарлама жабылған соң бастапқы нарықта құлдырау болуы мүмкін деген қауіп бар», дейді ол.
Ол бұл ретте сыйақы мөлшерлемесінің 7-8 пайызын мемлекет субсидиялап, 20 пайызын алғашқы төлем ретінде белгілейтін, екінші деңгейлі банктер арқылы жүзеге асырылатын, бастапқы және салынып жатқан тұрғын үйден үй алуға мүмкіндік беретін коммерциялық ипотека бағдарламасын ұсынады. Жобаға қазірдің өзінде 8 банк ықылас білдірген.
«Алдағы 4 жылда коммерциялық ипотека арқылы 1,3 трлн теңгемен нарыққа қолдау таныта аламыз. Банктің несие саясатына сәйкес келетін, төлем қабілеті бар азаматтар үй ала алады», деді О.Салықов.
Урбанистер қауымдастығының дерегінше, қазір елімізде 88 қала бар болса, соның 21-індегі халық саны 100 мыңнан асады. Соңғы дерекке сүйенсек, Нұр-Сұлтанда – 1,4 млн, Алматыда – 2,2 млн, Шымкентте 1,2 млн халық тұрады. 1 млн тұрғыны бар қалаға (біздің мысалымызда Шымкент қаласы) қызмет көрсету үшін бір жылда 1 трлн теңге қажет болады. Сондай-ақ қалаға 28 медициналық ұйым, 27 мектеп, 54 балабақша, 615 шақырым жол, 467 шақырым су құбыры мен канализация, 58 шақырым жылу құбыры, 122 шақырым газ құбыры, 168 шақырым электр желісі, 45 шақырым телефон байланыс желісі керек.
Келешек деп алыстатпай-ақ қоялық, қазірдің өзінде ірі қалаларымыз миграция тасқынымен, қолжетімді баспана тапшылығымен, қымбатшылықпен, әлеуметтік инфрақұрылым (балабақша, мектеп, емхана, т.б.) жетіспеушілігімен бетпе-бет келіп жатыр. Жолдардың тозуы, жылу құбырларының жарылуы, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығының ақсауы, саябақтар мен скверлердің де талапқа сай салынбауы, демалушыларға сая болудан өзге де қызметтерді атқаруға жарамсыздығы – отандық урбанистикадағы олқылықтар. Сарапшылар, урбанистика бойынша зерттеу орталықтарының, бірыңғай саясаттың жоқтығы, стандарттардың ескіруі, кадр тапшылығы, бұл тараптағы білімнің жетіспеуі, халық талабын ескере білу әдістерінің болмауын урбанистиканың жорғадай желіп кетуін тежеп тұрған факторлар деп қынжылыс білдіреді.
