Экономика • 06 Мамыр, 2022

Урбанизация: Үдере көшу жақсы үрдіс емес

340 рет
көрсетілді
8 мин
оқу үшін

Қазір қалалық болу үрдісі қатты жүріп жатыр. 2021 жылы елдегі 19 млн халықтың 11,2 млн-ы қалада қоныстанса, 7,8 млн-ы ауылда қалған. 2025 жылы шаһар тұрғындарының саны 13 млн-ға жетпек. Сөйтіп, ел тұрғындарының 65 пайызы қалалық болып шыға келеді. Урбандалудың жылдам жүруі халықтың қажеттілігін, олардың өмір сүру салтын өзгертеді. Бұл өз кезегінде құндылықтардың да түрленуіне жол ашады.

Урбанизация: Үдере көшу жақсы үрдіс емес

Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «EQ»

Жақында ғана QAZURBAN FORUM 2022 өтіп, онда жи­нал­­ған сарапшылар қала қалай дамуы керек дегенге өз нұсқаларын айтқан.

Сарапшылар бүй дейді, қарқынды урбандалу қаланың жоспарсыз жайы­ла кеңеюіне, инфрақұрылымның күр­деленуіне, тұрғын үйге деген сұ­ра­ныс пен оның бағасының жойдасыз өсуіне түрткі болады. Ахуалдың мұндай сипат алуы тұрғындар тарапынан сан түрлі талаптың қойылуына да алып келеді, әлбетте. Міне, осыдан соң, қайтсек қала дамуын кешенді түрде жоспарлай аламыз, тұрғындар мен компаниялар мүддесін ескере отырып қалаішілік дау-жанжалды қайтіп шешеміз, ипотекалық несиелеу нарығы қалай өзгере бастайды деген сауалдар туындайды.

Q88 қазақстандық урбанистер қауымдастығы кеңесінің төрағасы Ерлан Әукеновтің айтуынша, қазір инфрақұрылымға бөлініп жатқан ақша бірдеңені жаңадан салмақ тұрмақ ескіні жөндеуге де жетпейді.

«Қала салудың өзіндік ерекше­ліктері бар. Мәселен, паркті құ­ры­лыс­шылар емес, ландшафттық ди­зай­нер­лер жобалауы керек. Қазір «Бәй­те­рек» холдингі, Индустрия және инфра­құ­рылымдық даму минис­тр­лі­­гімен бірлесіп қаланы жоспарлау стандарттарын жасап жатырмыз. Урбандалу ісінде Қазақстанға бірыңғай нақтылы түсінік керек – архитектурадан бас­тап жасылдандыруға дейінгі, транспорттан бастап әлеуметтік даму қызметіне дейінгі аралықта қандай шешім қабылдай алу керектігі жа­йында. Соны­мен бірге қала тағдырына жауапты әкімдіктегі басқарушы мамандар да урбандалу турасында білім­де­рін көтергені жөн болады», дейді Е.Әукенов.

Урбанистер қауымдастығы басшы­сы­ның пікірін BI Development бас директоры Амангелді Омаров та құп­тайды.

«Қазір құрылыс жүргізу қала инфра­­құрылымын дамыту бағытына орай өзгеріске ұшырап жатыр. Біз де осы трендке ілесіп, құрылыс терри­то­рия­сын кешенді игеруге көше бастадық. Ол барлық адамдар үшін жанға жайлы болуы керек. Мәселен, мектеп оқушылары жаяу жүріп же­те­тін­дей қашықтықта орналасуға тиіс. Ландшафттық дизайнерлермен бірігіп, тұрғын үй кешендері арасында 30-50 сотық аумаққа қолайлы скверлер саламыз», дейді құрылыс компаниясының жетекшісі.

«Отбасы банк» басқарма төрағасы Ләззат Ибрагимованың айтуынша, ауылдық елді мекендерде білім алу, жұмыс табу мүмкіндігінің тым тө­мен­дігі ел азаматтарын жаппай қалаға қоныс аударуға мәжбүр етіп жатыр. Бірақ қалаға ағылған адамдардың ал­дынан шығар бірінші кедергі – баспана. Жұмыс табар, білім алар, бірақ мардымсыз жалақы үй алуға жете бермейді. Оның үстіне баға да өсіп жатыр. 2021 жылдың басымен салыстырғанда биыл жыл басында тұрғын үйге деген сұраныс 28 пайызға өскен. Биыл бастапқы нарық үйлері – 8,0, қайталама нарық 13,4 пайызға қымбаттаған.

Құрылысшылар одағының төра­ғасы Талғат Ерғалиевтің сөзіне қара­ғанда, қазір қалада өмір сүріп жат­қан шамамен 2 млн 800 мың адам баспанаға мұқтаж.

«Егер компаниялар құрылысты қазіргі қарқынмен жалғастыра берер болса, онда 40 жылдан кейін де халықты пәтермен қамту мүмкін болмайды. Аталған проблеманы шешудің тиімді жолы – қолжетімді ипотекалық бағдарламаларды дамыту. Алдағы 10 жылда 5 млн адам қалаға көшіп келеді. Бұл ретте демографиялық өсімді де ескеру керек. Жыл сайын елімізде 450-500 мың бала өмірге келеді. Сол себепті құрылыс салушылардың қыз­ме­тіне деген сұраныс тек қана өсе бермек», дейді Т.Ерғалиев.

Бұл пікірді Freedom Holding Corp бас директоры Тимур Тұрлов та қолдайды. Күйеуі де, әйелі де жұмыс істей­тін, орташа жалақы алатын кез келген жас отбасы баспана сатып алу мүмкіндігіне ие болуға тиіс. Ол мәселені шешудің жалғыз жолы – ипотекалық бағдарламаларды дамыту екенін айтады.

Қазақстан тұрғын үй компаниясы басқарма төрағасының орынбасары Олжас Салықовтың пікірінше, «7-20-25», «Баспана хит» және «Нұрлы жер» бағдарламалары ипотекаға ғана емес, жалпы тұрғын үй құрылысына үлкен серпін берді.

«Зейнетақы жинағын пайдалану шешімін де табысты атқарылды деп айта аламыз. «7-20-25» бағ­дар­ламасы орта класс үшін төлем қабілеті сұранысын әлі де қолдап тұр. Бұл бағдарлама аясында үйді құ­рылыс салушыдан – Нұр-Сұлтан, Ал­маты, Ақтау, Атырау, Шымкент қалаларында – 25 млн-нан қымбат емес, Қарағандыда – 20 млн-нан қымбат емес, өзге өңірлерде 15 млн теңгеден қымбат емес бағада алуға болады. Бұл жобаға (мерзімі – 25 жыл, алғашқы жарнасы – 20 пайыз, ставкасы – жылдық 7 пайыз) бастапқыда 1 трлн теңге бөлінді. Бағдарлама қаржысы жыл соңына дейін игеріліп бітуі тиіс. Бірақ бағдарлама жабылған соң бастапқы нарықта құлдырау бо­луы мүмкін деген қауіп бар», дейді ол.

Ол бұл ретте сыйақы мөлшер­ле­ме­сінің 7-8 пайызын мемлекет субсидиялап, 20 пайызын алғашқы төлем ретінде белгілейтін, екінші деңгейлі банктер арқылы жүзеге асырылатын, бастапқы және салынып жатқан тұрғын үйден үй алуға мүмкіндік беретін ком­мер­циялық ипотека бағдарламасын ұсы­нады. Жобаға қазірдің өзінде 8 банк ықылас білдірген.

«Алдағы 4 жылда коммерциялық ипотека арқылы 1,3 трлн теңгемен нарыққа қолдау таныта аламыз. Банктің несие саясатына сәйкес келетін, төлем қабі­леті бар азаматтар үй ала алады», деді О.Салықов.

Урбанистер қауымдастығының дерегінше, қазір елімізде 88 қала бар болса, соның 21-індегі халық саны 100 мыңнан асады. Соңғы дерекке сү­йенсек, Нұр-Сұлтанда – 1,4 млн, Ал­матыда – 2,2 млн, Шымкентте 1,2 млн халық тұрады. 1 млн тұрғыны бар қалаға (біздің мысалымызда Шымкент қа­ласы) қызмет көрсету үшін бір жылда 1 трлн теңге қажет болады. Сондай-ақ қалаға 28 медициналық ұйым, 27 мектеп, 54 балабақша, 615 шақырым жол, 467 шақырым су құбыры мен канализация, 58 шақырым жылу құбы­ры, 122 шақырым газ құбыры, 168 ша­қы­рым электр желісі, 45 шақырым телефон байланыс желісі керек.

Келешек деп алыстатпай-ақ қоя­лық, қазірдің өзінде ірі қала­ла­­ры­мыз миграция тасқынымен, қол­же­тімді баспана тапшылығымен, қым­батшылықпен, әлеуметтік инфра­құрылым (балабақша, мектеп, емхана, т.б.) жетіспеушілігімен бетпе-бет келіп жатыр. Жолдардың тозуы, жылу құбырларының жарылуы, тұр­­ғын үй-коммуналдық шаруа­шы­­­лығының ақсауы, саябақтар мен сквер­лердің де талапқа сай салынбауы, демалушыларға сая болудан өзге де қызметтерді атқару­ға жа­рам­сыз­ды­ғы – отандық урбанис­ти­кадағы ол­қы­лықтар. Сарапшылар, урбанистика бо­йынша зерттеу орта­лық­тары­ның, бірыңғай саясаттың жоқ­ты­ғы, стан­дарт­­тардың ескіруі, кадр тап­шы­лығы, бұл тараптағы білім­нің же­тіс­пеуі, ха­лық талабын ескере білу әдістерінің бол­­мауын урба­нис­ти­ка­ның жорғадай желіп кетуін тежеп тұрған факторлар деп қынжылыс білдіреді.