Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Азаматтардың әлеуметтік желілердегі онлайн сауда мен танымал сайттар арқылы алаяқтық құрбаны болу көрсеткіші айтарлықтай жоғары. Сонымен қатар қылмыскерлер онлайн қарыз алу жолымен және банк карталарынан ақша жымқырады. Алаяқтар көбіне құрбанына инвестиция салу, бәс тігу, ойын және лотереяны жарнамалайды.
Уақыт өткен сайын алаяқтардың ақша жымқыру әдісі күрделеніп барады. Алайда көп жағдайда алаяқтардың ойын іске асыруына азаматтардың өздері де кінәлі. Өйткені олар алаяқтардың жаңа әдістерін білмейді. Интернеттегі жарнамаға сеніп, оңай олжаға кенелемін деп, опық жеп қалады.
Бас прокуратура осындай қылмыстарды азайту үшін цифрлы технологияларды енгізуді, қолданыстағы нормативтік құжаттарды жетілдіруді, ІТ бағдарламалар мен қосымшаларды әзірлеуді көздейтін арнайы Жол картасын әзірледі. Алаяқтардың құрбаны болған адамдардың оқиғалары және интернет алаяқтары туралы фактілер бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланып тұрады.
Бұған дейін Жол картасын жүзеге асыру аясында БАҚ-та 2 мыңнан астам ақпараттық материал жарияланған екен. Киберқылмысқа қарсы күрес орталығында да, оның аумақтық бөлімшелерінде де штат саны көбейген. Онлайн несие алу тәртібін қатаңдату мақсатында биометрика және ЭЦҚ қолдану міндетті болды.
Сонымен қатар қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігімен бірге заңсыз онлайн несиелер бойынша ақпарат алмасу туралы меморандум жасалды. Бұл – интернет алаяқтарына қарсы жүргізіліп жатқан жұмыстардың маңызды бөлігі. Қазірдің өзінде алдын алу шаралары оң нәтижелерін беруде. Нақты мәліметтерге сүйенер болсақ, өткен жылмен салыстырғанда интернеттегі алаяқтық фактілерінің саны 7-ден 4,5 мыңға дейін (34%-ға) азайған. Ал сотқа жолданған істер саны – 808.
Өңірлерде осындай іспен айналысқан қылмыстық топтар да ұсталып жатыр. Мысалы, жақында Шымкентте өздерін банк қызметкері ретінде таныстырған 5 адам қашықтан қол жеткізу бағдарламалары арқылы азаматтарға несие беріп, несие қаражатын иемденіп отырған. Ал Жезқазғанда өзін банк қызметкерімін деп таныстырған алаяқ 65 жастағы қарияның атынан 1 миллион теңгеге несие рәсімдеп, оны тақырға отырғызып кеткен. Қарағанды қаласының ІІБ Михайлов полиция бөліміне арызын арқалап келген зейнеткер 1 млн теңге көлемінде несие алмақ болып, қарыз рәсімдеуге көмек ұсынған сайттардың біріне хабарласқанын айтқан. Кейіннен оған өзін банк қызметкері ретінде таныстырған бір ер адам хабарласып, қариядан қажетті мәліметтердің барлығын алған. Түрін де көрмеген белгісіз, бірақ өте «сыпайы банк қызметкеріне» сенім артқан зейнеткер оған қарыз алу үшін қажетті мәліметтерді жібереді. Кейіннен өтініш берушінің атынан рәсімделген несиенің басқа біреудің шотына аударылғаны белгілі болады. Қазіргі таңда аталған факті бойынша полиция Қылмыстық кодекстің 190-бабы «Алаяқтық» бойынша қылмыстық іс қозғады. Жедел іздестіру іс-шаралары барысында криминалдық полиция қызметкерлері бұрын банк қызметкері болған 21 жастағы күдіктіні ұстады. Ол тергеу барысында кінәсін толық мойындаған. Қарағандылық тәртіп сақшылары күдіктінің басқа да осыған ұқсас қылмыстарға қатыстылығын тексеріп жатыр.
Дәл осыған ұқсас оқиға Жезқазған қаласының 41 жастағы тұрғынының басынан өткен. Оған белгісіз біреу қоңырау шалып, өзін банк қызметкері ретінде таныстырады. Әңгіме барысында әлгі әккі «құрбанының» сеніміне кіріп алғаннан кейін оны түрлі қаржы мекемелерінен екі несие алуға көндірген. Осылайша алдымен бір мекемеден – 10, екіншісінен 2 миллион теңге қарыз алдырған. Ақшаны алғаннан кейін алаяқ қаржыны басқа адамдардың шоттарына аударып, өзі ізім-қайым жоқ болып кетеді. Ал жезқазғандық тұрғын болса алаяқтың тұзағына түскенін тым кеш түсінген. Полицияға бар жағдайды баяндап берген жәбірленуші ірі кәсіпорындардың бірінде инженерлік-техникалық қызметкері болып жұмыс істейді екен. «Алаяқтардың әрекеттері туралы бейнероликтерді жиі қарайтынмын. Ескертулерге де құлақ түріп жүремін. Бірақ дәл сол алаяқтардың құрбаны боламын деген ой үш ұйықтасам түсіме кірмепті», дейді ол. Қазіргі таңда бұл факті бойынша да қылмыстық іс қозғалып, тергеу жүргізілуде.
Полиция алаяқтықтың ең көп таралған тәсілдері азаматтарды сендіру, алдау немесе қорқыту секілді психологиялық әдістерге негізделгенін ескертеді. Көбіне-көп жәбірленушілерді табуға қауіпсіздік қызметінде немесе қаржы мониторингі қызметінде жұмыс істейтін банк қызметкерлеріне қатысты болып жатады. Сол себепті де азаматтар банк қызметкерлері өздерінің банктік шоттарында болып жатқан қандай да бір операциялар туралы телефон арқылы хабарламайтынын есте сақтауы қажет. Егер сіз алаяқтардың құрбаны болсаңыз, дереу полицияға хабарласуыңыз қажет.
Осыған орай еліміздің Бас прокуратурасы «Ескертеміз, онлайн сауда жасайтын кезде күмәнді транзакциялардан бас тартыңыз! Банк картасының деректерін, шот номерін және қауіпсіздік кодын бөтен адамға бермеңіз! Банктердің күмәнді сілтемелерін ашпаңыз! Күмән туғызған сілтеме бойынша кіріп, ол жерге жеке мәліметтеріңізді енгізбеңіз! Танымайтын адамға ақша аудармаңыз! Егер банк картаңыздан ақшаны заңсыз алып қойса, дереу банкке немесе полицияға хабарласыңыз!» деп ескерту жасайды.
