1999 жылы құрамынан Бурабай, Біржан сал, Зеренді аудандары мен Көкшетау қаласы шығарылып, Ақмола облысына берілген соң Солтүстік Қазақстан облысының қазіргі аумағында 2000 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 713,6 мың адам тұрған екен. Арада өткен 22 жыл ішінде СҚО тұрғындарының саны176,5 мыңға кеміп, биыл жыл басында 537,1 мың адам қалған. Бұл көрсеткіш 2021 жылғы 1 қаңтардағы жағдаймен салыстырғанда 6,6 мың адамға аз. Жыл сайын 5-6 мыңнан астам тұрғынынан айдың-күннің аманында айырылып, адами капиталы кеміп бара жатқан облыстағы демографиялық жағдайды жақсарту үшін қосымша шаралар қабылдау қажеттігі анық. Өйткені «Арқада қыс жайлы болса, арқар ауып несі бар?!» демекші, теріскей өңірдегі тұрмыс деңгейінің төмендігі, соның ішінде, әсіресе, ауылды жерлерде жалақының мардымсыздығы, жол қатынасының нашарлығы, Қызылжардың қытымыр қысында жеті ай бойы тұрғын үйлерді, негізінен, көмір жағып жылыту машақаты өркениетті өмір сүруді көксеген жастар түгіл, үйреншікті ауыл тірлігін қимайтын ересектер жағын да қажытып, жайлы мекен іздеуге мәжбүр етіп отыр. Ал Ресей Федерациясымен шекаралас аудандардағы «шабадандық» көңіл күйге берілген солтүстікқазақстандықтардың көбін ең алдымен көршілес Түмен, Қорған және Омбы облыстарының газдандырылған елді мекендері қызықтырады екен. Айта кетейік, қазір газдандыру көрсеткіші Түмен облысы бойынша – 96,9 пайызды, Қорған облысы бойынша – 62 пайызды, Омбы облысы бойынша 36,17 пайызды құрап отыр. Әрине, қай ел болсын өз мүддесін ойлайтындықтан, Ресейден лайықты жұмыс пен тұрғынжай тауып, көшіп кетіп жатқан солтүстікқазақстандықтардың көбі – ол жақта да сұранысқа ие механизаторлар, мұғалімдер, дәрігерлер және басқа білікті мамандар. Соның салдарынан қазір Қызылжар өңіріндегі Ресеймен шекаралас аудандардағы талай ауыл тұрғындарының басым көпшілігі зейнеткерлер мен зейнет жасына жақындаған адамдар болып отыр.
Ал еліміздің стратегиялық маңызы бар «солтүстік қақпасы» саналатын Солтүстік Қазақстан облысын газдандыру мәселесі жиырма шақты жылдан бері құр сөзден аспай келеді. Әуелде Қостанай облысы сияқты СҚО-ны да Ресейдің газ тасымалдау жүйесіне қосу ұсынылғанмен, бұл ұсыныс Үкімет тарапынан әртүрлі себеппен қолдау таппаған.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2021 жылғы 17 маусымда еліміздің газ саласын дамыту мәселесі жөнінде өткізген кеңесте Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарын толық газдандыру осы өңірлердің өнеркәсіптік дамуына соны серпін беріп, оларды бизнес жүргізу және адамдардың тұруы үшін тартымды ететінін айта келіп: «Бұл – мемлекеттік маңызға ие мәселе. Кемінде екі тәсіл бар: «Сарыарқа» магистральді газ құбырын жалғастыру немесе Ресей газ тасымалдау жүйесіне қосылу. Екі нұсқаның да өзіндік плюсі мен минусы бар. Үкімет өңірлердің әкімдіктермен бірлесіп, жақын арада таңдау жасауға тиісті», деген болатын. Алайда содан бері он айдан астам уақыт өтсе де, Үкімет бұл маңызды мәселе бойынша нақты шешім қабылдаған жоқ.
Биылғы жылдың 25 сәуірінде Парламент Сенатында ел өңірлерін газдандыру тақырыбында әңгіме қозғалған «Үкімет сағатында» баяндама жасаған Энергетика министрі Болат Ақшолақовтың айтуына қарағанда, Солтүстік Қазақстан және Шығыс Қазақстан облыстарын газдандыру бойынша Президент былтыр айтқан екі нұсқа әлі қарастырылу үстінде екен. Елдің бас энергетигі «бірінші нұсқа» деп атаған Ресей газ тасымалдау жүйесіне СҚО мен ШҚО-ны қосу үшін қазір есептеу жүргізіліп жатқан көрінеді. Оның нәтижесін Қазақстан мамыр айында алуға тиіс. Ал екінші нұсқа – «Сарыарқа» газ құбырының екінші және үшінші кезеңдерінің құрылысы бойынша мемлекеттік сараптама жасалып жатыр екен. Оның нәтижесін Энергетика министрлігі шілде айында алуға тиіс.
Алайда Солтүстік Қазақстан облысынан сайланған сенатор Ерік Сұлтанов: «Сарыарқа» магистральді газ құбырының құрылысында бекітілген графиктен артта қалушылыққа жол беріліп отыр. Мұның өзі, бұрын жоспарланғанындай, солтүстік өңірлерді 2025 жылға дейін газдандыруды аяқтауға мүмкіндік бермейді», деп дабыл қақты.
Шынтуайтында, Қызылорда–Жезқазған – Қарағанды – Теміртау – Нұр-Сұлтан бағытында 1061 километрге созылған «Сарыарқа» магистральді газ құбырының бірінші кезеңі бір жылдан сәл астам уақыт ішінде салынып, пайдалануға берілгенін ескерсек, оның екі еседей қысқа екінші-үшінші кезеңінің құрылысын да кешеуілдетпей, барынша жеделдету мүмкіндігін неге қарастырмасқа?! Бұл, біріншіден, Солтүстік Қазақстанның жұмыс күші артық оңтүстік өңірлерден ерікті түрде қоныс аударушылар мен шет мемлекеттерден көшіп келіп жатқан қандастар үшін тартымдылығын арттырып қана қоймай, жергілікті тұрғындардың көші-қонын да азайтып, облыстағы демографиялық жағдайды тұрақтандыруға оң әсерін тигізері даусыз. Екіншіден, ақ қайыңдар өлкесі атанған Қызылжар өңірінің тамылжыған табиғатын сақтауға елеулі ықпал етері хақ. Жергілікті экологтердің бағалауына қарағанда, облыста жылына 300 мың текше метр ағаш тұрғынжайларды жылыту үшін отын ретінде пайдаланылады екен. Бұған қоса, Петропавл қаласындағы №2-жылу-электр орталығында қысқы маусымда 3 миллион тонна көмір жағылып, одан 1,5 миллион тоннадай күл шығарылады. Сондай-ақ 619 мың тонна «қара отын» тұрғын үйлердің пештері мен әлеуметтік-мәдени және өндірістік объектілер ғимараттарының жылу қазандықтарында жағылып, бұрқыраған түтіні мен күлі табиғатқа орасан залал келтіріп жатыр. Үшіншіден, өңірді газдандырудың облыс экономикасын өрге бастыруға жәрдемі де мол болмақ.
– Газдың жоқтығы өңірімізге инвестиция тартуға да кедергі болып тұр. Себебі заманауи технологиялық жабдықтардың бәрі газға бейімделген, – деді облыс әкімі Құмар Ақсақалов Сенаттағы Үкімет сағатында сөйлеген сөзінде. Ол Петропавлдағы №2-жылу-электр орталығының қуаты 2026 жылға қарай жеткіліксіз болатындықтан, қалада жылу тапшылығы туындайтынын ескертіп, бұл проблеманы шешу жолы – ірі кәсіпорындар мен объектілерді кешіктермей газдандыру екенін айтты.
«Біз облысты «Сарыарқа» магистральді газ құбырына қосу – ең оңтайлы нұсқа деп санаймыз. Өңірдегі 457 мың адам тұратын 139 елді мекенді газдандыру үшін шамамен 140 миллиард теңге қажет», деді Құмар Ақсақалов. Ол Солтүстік Қазақстандағы тұрмыс деңгейіне газдың жоқтығы қалай теріс әсерін тигізетіні хақында мынадай нақты мысал келтірді: Қызылжар өңіріндегі әрбір жеке үй отынға ай сайын орташа есеппен 25 мың теңге, ал газдандырылған астана мен Қарағанды облысының тұрғындары тиісінше 13 мың және 14 мың теңге жұмсайды екен. Жалақысы мардымсыз қарапайым солтүстікқазақстандықтар үшін осындай шығын оңайға соқпай, басқа жаққа көшіп кету туралы көңілсіз ойға жетелейтін факторлардың бірі болып отырғанына шүбә жоқ.
Демек, астанаға көгілдір отынды қысқа мерзімде жеткізе білген жоғары лауазымды шенеуніктер енді елдің шетіндегі, желдің өтіндегі Солтүстік Қазақстан облысын газдандыру созбаққа салатын іс емес екенін түсініп, оны барынша жеделдету мүмкіндігін қарастырса, құба-құп.
