Коллажды жасаған Амангелді Қияс, «ЕQ»
Баға бізде ғана қымбат емес...
Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) елдерінде жылдық инфляция 2021 жылдың сәуірінен бері 3,3 пайызға жеделдеп, 2022 жылдың сәуірінде 9,2 пайызға жеткен. Қазір 12 елде инфляция көрсеткіштері нашарлады. Түркиядағы ахуал тіпті қиын – 70 пайызға жетті. Бір жыл бұрын ғана 17,1 пайыз межесінде болған. Сондай-ақ тауар мен қызмет бағасының өсімі Аргентина (+58 пайыз), Эстония (+18,9), Литва (+16,8), Ресей (+16,7) және Чехияда (+14,2) қатты байқалады. Сондай-ақ ЭЫДҰ елдерінде азық-түлік инфляциясы соңғы бір жылда 1,68-ден 11,51 пайызға дейін, Еуроодақ елдерінде 0,1-ден 8,6 пайызға дейін өскен.
Қазақстанда азық-түлік инфляциясы бір жыл ішінде 19 пайызға бір-ақ көтерілді. Азық-түлік емес тауарлар – 11,9, ақылы қызметтер 9,1 пайызға қымбаттады. Жыл басында Ұлттық экономика министрі Әлібек Қуантыров Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау мақсатында үкіметтің бірқатар шаралар қабылдағанын мәлімдеген еді. Ол шаралардың қатарында коммуналдық қызметтер тарифін тоқтату, ел аумағынан кейбір тауарларды алып шығуға тыйым салу, жанар-жағармай материалдарына шекті баға белгілеу және бензин, дизель отыны және мұнай өнімдерінің жекелеген түрлерін шығаруға 6 айға шектеу белгілеу сияқты бастамалар бар.
«Алайда кез келген шаралар геосаяси шокқа дейін тиімді болуы мүмкін еді, бірақ соғыстың басталуымен қандай мықты шараның да кризис толқынын еңсере алуы қиындық тудырады. Қазіргі жағдайда инфляцияны тежеу үшін үкімет барлық факторларды ескеруі керек. Тіпті кейбір жағдай инфляциялық күтулерді күшейтіп жіберуі мүмкін. Мысалы, биыл мамырда жеңілдетілген автонесиелеу бағдарламасы басталды. Бұл автомобиль және тауар бағасының өсіміне ықпал етеді. Сонымен бірге тамақ өнімдерінің бағасы күрт өскеннен кейін биыл наурызда барлық жергілікті әкімдік мониторингті қатайтып, тауар бағасының сақталуын бақылап, алыпсатарлықтың жолын кесуге тиіс еді. Алайда бүкіл өңірде инфляция тек қана өсіп жатыр. Мамыр қорытындысы бойынша инфляцияның айтарлықтай өсімі Маңғыстау (13,9-дан 15,2 пайызға), Қарағанды (13,5-тен 14,8-ге) және Батыс Қазақстан облысында (12,2-ден 13,5-ке) көрініс береді. Инфляцияның ең жоғарғы деңгейі Түркістан (15,4), Маңғыстау (15,2) және Қарағанды облыстарында (14,8) байқалды», деп жазады Ranking сарапшылары.
Инфляцияның жолын кесудің бір жолы – әкімдік тарапынан жүргізілуге тиіс бақылау жұмыстары болса, екіншісі – Ұлттық банк қолындағы құрал арқылы төмендету. Ақпанда Ұлттық банктің ақша-несие саясаты жөніндегі комитеті базалық ставканы 10,25-ден 13,5-ке, сәуірде 14 пайызға көтерді. Маусымда осы 14 пайыздық деңгейін сақтап қалды. Базалық ставканы көтеру инфляцияны қалай тежейді? Базалық мөлшерлеме дегеніміз – Ұлттық банктің екінші деңгейлі банктерге несие беру кезінде пайдаланатын пайыздық ставкасы. Яғни бүкіл екінші деңгейлі банк өз несиесін осы 14 пайыздық межеден жоғары ұсынады. Демек базалық мөлшерлеме өскен сайын несие де қымбаттайды. Осыған байланысты несие алатын, несиеге тауар немесе өнім алатын азаматтар саны азаяды. Көпшілік тарапынан сұраныс азайған соң баға да түседі. Базалық ставканы жоғарылату осы логикаға негізделген. Алайда бұл инструменттің де қымбатшылыққа қалқан болып жатқаны шамалы. Ұлттық банк жыл қорытындысы бойынша инфляция 13-15 пайыз деңгейінде болады деп күтеді.
Әрі қарай не болады?
Сөйтіп, біріне бірі жау екі құралдың ставкалары теңесті. Осыдан екі-үш ай бұрын ғана 9-9,5 пайыз болып тұрған базалық ставка өрекпіген қымбатшылықтың ентігін басу үшін 14-ке дейін көтерілді. Базалық мөлшерлеме жоғарылады екен деп ыққан инфляция жоқ. Ол да шықты бұл биікке.
Қаржыгерлер қауымдастығы сарапшыларының айтуынша, жылдық инфляция мен базалық ставканың бір деңгейде тоқайласуы елдегі ақша-несие саясатын әлсіретуге жол бермейді. Қауымдастық осыған орай қаржы нарығының белсенді қатысушылары арасында сауалдама жүргізіп, соның қорытындысын жария етті. Сұрауға банк, брокерлік ұйымдар, қазынашылық және аналитикалық бөлімдер қызметкерлері қатысқан. Олар Brent маркалы мұнай құны, рубльге қатысты доллар құны, теңгеге қатысты доллар құны, инфляция, ІЖӨ, базалық ставка секілді индикаторларға байланысты өз жауаптарын ұсынған.
Сауалдамаға қатысушылардың көбі (64 пайызы) базалық ставка 14 пайыз деңгейінде қалады деп күткен. Солай болды да (ҰБ кезекті ставкасын 6 маусымда жариялап, өзгеріссіз қалдырды). Эксперттер алдағы 12 айда базалық мөлшерлеме 11,25 пайызға дейін, инфляция 10,3 пайызға дейін төмендейді деп күтеді. Ал теңгенің айтарлықтай құбылуына қарамастан сарапшылар қысқа мерзімді перспективада қазіргі деңгейінен алыстай қоймайды, бірақ алдағы бір жыл көлемінде біршама (+9,7 пайыз) әлсіреуі ықтимал.
Ал ішкі жалпы өнім (ІЖӨ) динамикасын бағалау тауар нарығындағы қолайлы бағалар, бір жағынан фискалдық ынталандырулардың артуы аясында іс жүзінде өзгеріссіз қалды. Сонымен қатар біздің мұнайды Каспий құбыр консорциумы арқылы тасымалдаудағы ықтимал қиындықтар және тасымалдау шығындарына байланысты Brent нарығының бағасына жеңілдік те әсерін тигізді. Сарапшылардың күтуінше, енді 12 айдан соң экономика өсімі 2,9 пайызды құрауы мүмкін.
Инфляцияның қарқыны қатты. Сондықтан жақын арада базалық ставканың төмендеуіне де негіз жоқ деп есептейді экономикалық сарапшылар.
«Біріншіден, соңғы айларда тұтынушылық бағалар қазақстандықтарды кәдімгідей алаңдата бастады. Екіншіден, мамырда еліміздегі іскерлік белсенділік индексі сәуірмен салыстырғанда айтарлықтай төмендеді. Үшіншіден, тұтынушылық инфляция динамикасы бойынша соңғы деректер баға өсімінің шамалы баяулағанын көрсетеді. Алайда баға қысымы әлі жоғалған жоқ. Төртіншіден, Украинадағы әскери шиеленістің жалғасуы және Қазақстан экономикасы үшін сыртқы макроэкономикалық қиындықтың сақталуы Ұлттық банктің ақша-несие саясатына да әсерін тигізеді. Өйткені біздің ел жаһандық капитал үшін ашық, ал кез келген сыртқы және ішкі факторлар теңгенің айырбас курсына ықпал етеді. Осының бәрін ескере келгенде Ұлттық банктің базалық ставканы төмендету туралы ойлануына әлі ерте деп санаймыз. Алдымен қазіргі баға өсімінің баяулауы қаншалықты орнықты екенін түсіну қажет. Украинадағы соғыс салдарынан туындап отырған белгісіздік те теңгелей активтер тартымдылығына қосымша қолдау көрсетуді талап етеді», дейді телеграмдағы Tengenomika сарапшылары.
Ұлттық банктің хабарлауынша, мамыр айында халықтың инфляциялық күтулері төмендеген.
«Кәсіпорындардың инфляциялық күтуі жоғары деңгейде сақталып отыр. Бұл ретте дайын өнім бағасының өсу қарқыны баяулайды деген болжам бар. Халық арасында жүргізілген сауалдама қорытындысының дәстүрлі шолуы, сондай-ақ қабылданатын және күтілетін инфляцияның медианалық бағалауымен, халықтың тұтынушылық көңіл күй индексімен, сонымен қатар нақты сектор кәсіпорындарының инфляциялық күтулерімен толықтырылды. Соңғы аталғанның арасындағы сауалдаманы Ұлттық банк тоқсан сайын кәсіпорындар мониторингі аясында жүзеге асырады», делінген хабарламада.
