Сағымға айналған автопарк
Бұдан екі жыл бұрын жағдай әжептәуір жақсы болатын. Барлық бағытта жаңа автобустар жүріп, электронды билеттеу тәртібі енгізілген-ді. «Өркениетті өмір бізге де жетті-ау» деп сол кезде семейліктердің қуанғаны әлі есімізде. Айталық, мемлекет-жекеменшік әріптестік аясында жергілікті билікке бағынышты Semey Bus кәсіпорны құрылып, бұл компания жалпы сомасы 4,2 млрд теңгеге лизингке 170 жаңа автобусты сатып алған болатын. Алайда жергілікті халықтың қуанышы ұзаққа созылған жоқ. Неге десеңіз, кәсіпорынның «ҚДБ-Лизинг» өнеркәсіпті дамыту қоры алдындағы берешегі 1,14 млрд теңгеге жетіп, ақыры қарызды өтей алмаған соң барлық автобус тәркіленіп, Semey Bus дефолтқа ұшырады.
Бұл ретте аталған кәсіпорын басшылығы бірнеше мәрте ауыр қаржылық жағдайда екенін, бірақ соған қарамастан өңір билігі жолаушылар тасымалын субсидиялауға асықпайтынын жеткізген болатын. Селқостықтың салдары компанияның басқа да кредиторлар алдындағы қарызын 400 млн теңгеге, сондай-ақ салық және бюджет аударымдары бойынша берешекті 450 млн теңгеге ұлғайтты. Ақыры салық органдары бұл ұйымның шоттарын бұғаттап, мүліктерін тәркілеп тынды.
«Өкінішке қарай, арадағы келісімшарттық міндеттемелерді бұзуға мәжбүрміз. Қаланы автобуссыз және адамдарды жұмыссыз қалдырмау үшін шұғыл шараларды қабылдадық. Қаладағы ірі кәсіпорындар мен жұмыспен қамту орталығының мамандарын шақырып, бірде-бір адам жұмыссыз қалмайтын болады. «Семавтопарк» кәсіпорны конкурстық рәсімдер өткізілгенге дейін белгілі бір бағыттарда қызмет көрсетуге дайын екенін, сондай-ақ барлық жүргізуші мен кондукторды жұмысқа алуға әзір екенін жеткізді», деген сол кезде шаһарды басқарған Нұрымбет Сақтағанов.
Электронды билеттен қағаз билетіне дейінгі регресс
Қалалық жұмыспен қамту бөлімінің мәліметіне сүйенсек, дәл сол уақытта жұмыссыз қалған азаматтарға 95 кәсіпорында 692-дей бос жұмыс орны ұсынылыпты. Содан бері семейліктер бұрынғы өміріне қайта оралғандай. Электронды билеттеу рәсімінің өміршеңдігі де сағымға айналған автопарктің қызметімен бірге тоқтады. Қазір тек «Таксомоторлы парк» ЖШС-ның автобустары ғана мобильді терминалдармен, стационарлы валидаторлар және QR-кодтармен жабдықталған. Ал «Авто Транс Семей» ЖШС мен «Семавтопарк» ЖШС-ның автобустары электронды билеттеу жүйесіне қосылмаған.
«Semey Bus кәсіпорнына қатысты жағдай – сауатсыз менеджерліктің айқын көрінісі. Тендерге қажетті жүргізушілерді жасақтамай, техникалық базаны қарастырмай, кәсіпорынды басқара алатындай мамандарды тағайындамай қатысу, сонымен қоса тасымалдау нарығында монополияны құру осындай келеңсіз жағдайға әкелді.
№1 және №2 автопаркті сақтап қалу керек еді. Әділ бәсеке қалыптастыру керек», деп өз ойымен бөліскен еді жолаушылар тасымалының бір топ ардагері.
Автобусты тізгіндейтін жүргізуші тапшы
Саладағы монополияны жоямыз деген өңір билігінің ұмтылысынан ақыры түк шықпады. Енді қалалық әкімдік қоғамдық автобусты тізгіндейтін жүргізушілерді таба алмай әлек. Қазір қалада 331 көлік құралы 40 бағытта қызмет көрсетіп жүр. Оның ішінде №54 бағытта ерекше шағын кластағы автобустар қатынап жүрсе, қалған бағыттарда үлкен, орта және шағын санаттағы автобустар жолаушыларды тасымалдап келеді.
2017 жылдан бері қоғамдық көліктегі жол ақысы 80 теңге, ал жеңілдікпен жүретіндерге тарифтің 50%-дық мөлшерінде белгіленген.
Қалалық әкімдік 2021 жылдан бастап тасымалдаушылардың жеңілдігі бар азаматтарды тасымалдауға байланысты шығындарын өтеп, 38 әлеуметтік-маңызды бағытты субсидиялап келеді.
Bus Report бағдарламасы арқылы Семей қаласындағы жолаушылар тасымалын басқару орталығы күн сайын автобустар қозғалысына мониторинг жүргізеді.
Қалалық жолаушылар және багажды автомобильмен тұрақты тасымалдауды ұйымдастыру жөніндегі келісімшартқа сәйкес қоғамдық көліктер қозғалысының тұрақтылығы кемінде 70% болуға тиіс. Бірақ бұған қол жеткізу әзірге қиын болып тұр. Нәтижесінде, автобустар арасындағы қозғалыс аралығы 30-40 минутқа артып, бұл халықтың наразылығын тудырып отыр.
Бұдан басқа шаһардың шеткі елді мекендерінде тұратын жолаушылардан 2019 жылы маршруттық желіден шығарылған бағыттарды қалпына келтіру туралы ұсыныстар да айтылып жатыр. Осыған байланысты қала әкімінің қаулысына сәйкес арнайы жұмыс тобы құрылып, қоғамдық көліктердің қозғалыс бағытын оңтайландыру мәселелері пысықталыпты. Мәселен, №7, 17, 23, 31, 32, 37, 38, 40 және 45-ші бағыттағы автобустардың қозғалысын жаңғырту мен қолданыстағы маршруттардың қозғалыс схемасын өзгерту қарастырылды. Оның нәтижесінде, №17, 31 және 45 маршруттар қалпына келтірілді.
Автобустардың желіге шықпауының негізгі себептері ретінде «Д» және «Д1» санатындағы жүргізушілердің тапшылығы айтылуда. Кем дегенде мұндай санаты бар 150 жүргізуші қажет. Сол секілді жүргізушілердің жасына байланысты проблемалар да жоқ емес. Автобустардың техникалық жағдайы да (күн сайын орташа есеппен 40 автобус жөндеуде болады) көңіл көншітпей тұр.
«Тектен-текке жаңа бағыттарды аша алмаймыз. Оларды толықтыру керек. Тағы бір ескеретін жайт – бұл жөнделіп, жаңарған жолдарымыз. Егер де бұрын жолдың нашарлығынан қоғамдық көлік жүрмесе, енді автобустардың қозғалысына барлық жағдай жасалған», деді Семей қаласының әкімі Бақытжан Байахметов.
P.S. Жүргізушілер тапшылығының бір сыры – жоғарыда айтылған Semey Bus компаниясының бұрынғы қызметкерлерінің алдындағы қарызда жатса керек. Өйткені жабылған автопарктің қызметкерлеріне былтыр шамамен 65 млн теңге төленуге тиіс еді. Алайда атқарылған еңбектің ақысы сол қалпы төленбеген сынды. Әлбетте, бұдан кейін аталған салада кім жұмыс істесін?!
Абай облысы
