Коллажды жасаған Зәуреш Смағұл, «ЕQ»
Кез келген елге экспорт табыс әкеледі. Сондықтан көптеген мемлекет экспорт пен импорттың ара қатынасын теңестіруге тырысады. Ал импортқа тәуелді Қазақстан үшін экспорттың ұлғаюы – айтарлықтай жетістік. ERI сарапшыларының айтуынша, мұнай, металл және ауыл шаруашылығы өнімдерінің тұрақты жоғары бағасы Қазақстанға 5 ай ішінде 34,2 млрд доллар экспорттық түсім әкелген. Бұл – өткен жылғы бес айдағы көрсеткіштен 59%-ға немесе 12,7 млрд долларға артық.
Қазақстанның экспорты шикізаттық емес тауарлардың сатылымы есебінен өскен. Атап айтқанда, экспорттың ұлғаюына да мұнайдың үлес салмағы басым – 91% немесе 9,6 млрд доллар. Одан кейінгі орында ферроқорытпалар – 61% немесе 529 млн доллар, мыс катодтары – 25% немесе 318 миллион доллар, бидай – 61% немесе 322 млн, уран 2,6 есе көп экспортталған, одан келген пайда 497 млн долларды құраған. Ал күкірттің сыртқы елдерге сатылымы 3,3 есе көбейіп, 238 млн доллар
болған.
Осы тауардың бәрі ел экспортының 90%-ға дейін ұлғаюын қамтамасыз етіп, жиынтығында 11,5 млрд доллар өсімді көрсеткен.
Сондай-ақ ұн (+135 млн доллар), күкірт (+238 млн доллар) және сұйытылған газ (+94 млн доллар) экспортының көлемі өскенін де атап өткен жөн.
Экспорттық тауарлар негізінен Италияға (2,9 млрд доллар), Қытайға (1,5 млрд доллар), Оңтүстік Корея (1,3 млрд доллар) мен Түркияға (1,1 млрд доллар) жөнелтілген.
Экономист-сарапшылардың айтуынша, тауарларды Еуропалық одаққа жеткізу 5,8 млрд долларға және Азия елдеріне 5,2 млрд долларға өскен. Бұл екі бағыт қазақстандық экспорттың 87% өсімін қамтамасыз еткен. Есесіне, еліміздің Еуразиялық экономикалық одақ елдеріне экспорты қаңтар-мамырда 0,9%-ға төмендеген.
Ал 2022 жылғы қаңтар-мамырда Қазақстанға импорт 14,4%-ға өсіп, 17,1 млрд долларды құраған. Бұрын бізде импорт өсімі аралық тауарлар мен өндіріс құралдарының есебінен болса, қазір халық тұтынатын тауарларды сырттан әкелу басымдыққа ие болып отыр. Тұтыну тауарларының импорты азық-түліктен (үлесі – 28%) және азық-түлікке жатпайтын (үлесі – 72%) өнімдерден тұратыны белгілі. Қазіргі таңда соңғысының бәсі басым тұр. Ұлттық банктің мәліметінше, тек былтырғы 9 ай ішінде азық-түлікке жатпайтын тауарларды жеткізу 2020 жылмен салыстырғанда 25,9%-ға және дағдарысқа дейінгі 2019 жылға қарағанда 30,7%-ға өсіп, 6,3 млрд долларды құраған. Ипорттың ең үлкен өсімі Ресейден, Өзбекстаннан және Жапониядан келген. Бұл мемлекеттерден негізінен автокөліктер тасымалданған, оның импорттық көлемі 1 млрд долларға жеткен. Одан кейін Қытай тұр, бұл елден аяқкиім көп әкелініпті.
Сондай-ақ биыл автомобильдерге арналған шанақтар, өлшеніп сатылатын дәрілік заттар, мыс кендері мен концентраттар, қара металдан жасалған өзге де бұйымдар, әртүрлі бөлшектер сырттан көп тасымалданған. Соның есебінен импорт өсіп отыр.
Елімізде импортқа тәуелділік деңгейін төмендету бойынша бірқатар жұмыс қолға алынған. Осы бағытта шет мемлекеттердің озық тәжірибесі де зерделенді. Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі Қ.Өскенбаев Үкімет отырысында Импортты алмастырудың 2025 жылға дейінгі бағдарламасы әзірленіп жатқанын айтқан еді. Оның сөзіне қарағанда, министрлік импортты алмастыруға баса назар аудара отырып, өңдеу өнеркәсібін дамыту мүмкіндіктеріне сараптама жүргізген. Өңір әкімдіктерімен бірлесе жүргізген жұмыс нәтижесінде дайын өнімді экспорттауға бағытталған инвестициялық жобалар пулы әзірленіпті. Ол тізімге 700-ге жуық жоба кірген. Министрдің айтуынша, олардың 286-сы – импортты алмастыратын негізгі жобалар. Биыл 165 жоба іске қосылса, қалған 498 жоба 2023 жылдан бастап 2026 жылға дейін жүзеге асырылмақ.
Министрліктің хабарламасына сенсек, жобаларды іске асырудың нәтижесінде барлығы 9,1 млрд доллар көлеміндегі өнім алмастырылады, шикізаттық емес тауар экспортының өсуі 17,2 млрд долларды құрайды. Сонымен қатар жоспар бойынша ферроқорытпаларды әлемдік экспортта екінші орынға шығару, болат импортын 75%-ға қысқарту, мақта өңдеуді 100%-ға дейін арттыру, сондай-ақ еден жабындары мен геосинтетика импортын 25%-ға алмастыру көзделіп отыр.
