Коллажды жасаған Амангелді Қияс, «EQ»
Жалған ұйымның лицензиясы болмайды
Осындай жағдайлар жиілеп кеткеннен кейін мемлекет заңды күшейтті. Енді қаржы пирамидасын құрумен айналысқандар ғана емес, оның жарнамасын жүргізгендер де қылмыстық жауапкершілікке тартылады.
Ішкі істер министрлігінің деректеріне сүйенсек, 2022 жылғы мамырда «Қаржылық (инвестициялық) пирамиданы құру және оған басшылық ету» 217-бабы бойынша 163 қылмыстық іс тіркелген, бұл биылғы қаңтар айымен салыстырғанда екі еседей көп. Енді уәкілетті органдар қаржы пирамидаларына қатысты жұмыс тәсілдерін жан-жақты қарастырып, жалған компанияларды құрықтау тетіктерін үздіксіз жетілдіріп жатыр.
Қаржылық мониторинг агенттігі баспасөз қызметінің хабарлауынша, қазіргі таңда аналитикалық құралдарды кеңінен қолдану арқылы «жазалаушы» постфакторлық әдістен профилактикалық әдіске көшу қолға алынған. Яғни қолданыстағы заңнамаға қаржы пирамидаларын жарнамалағаны үшін қылмыстық жауапкершілік енгізілді. Бұған қоса, пирамидаларды жарнамалайтын сайттарды бұғаттаудың тетігі де әзірленді. Қабылданған шаралардың нәтижесінде қазірдің өзінде 3 мыңнан астам осындай сайттар бұғатталуға жіберіліпті.
«Биыл барлығы 28 қаржы пирамидасын ұйымдастырушыларға қатысты Қылмыстық кодекстің 217-бабы бойынша 33 қылмыстық іс тіркелген. Сот 7 қылмыстық істі қарады, 11 адам сотталды. Олардың біреуі – шет елдің азаматы. Қылмысқа қатысы бар тұлғалар 3 жылдан 6 жыл 8 айға дейін бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалды. Бұл ретте 7 адам 5 жылға бас бостандығынан айрылды», дейді ведомство өкілдері.
Ал Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің FinGramota.kz ресурсының хабарлауынша, қазірдің өзінде Ақтөбеде төрт қаржы пирамидасы – «Еstate Ломбард», «Нұрәлі капитал», «Тиімді қарыз» және «Гарант 24» ісі бойынша ауқымды процесс жүріп жатыр. Қазақстанның барлық өңірінен 17 мыңнан астам адам зардап шеккен. Полицияның дерегінше, келтірілген шығын көлемі 30 млрд теңгеден асады. Зардап шегушілердің көпшілігі тұрып жатқан үйіне дейін сатып, пирамидаға ақша құйған. Жалғыз көлігін салып, жаяу қалғандар да баршылық.
«Қаржы пирамидаларын ұйымдастырушылар ай сайын 35%-дан жоғары инвестициялық пайызды уәде етеді. Бірақ бұл қомақты ақшаға қаржы пирамидасына қатысушылардың алғашқы легі ғана ілігуі мүмкін. Қалғандары құр уәдені қанағат тұтады, бірақ олар үмітін үзбейді, сөйтіп жүріп уақытын жоғалтып алады», дейді Stop-piramida.kz жобасының өкілі Нұркен Шардарбеков.
Ол қаражатын белгісіз адамдарға бермес бұрын желідегі түрлі инвестициялық онлайн-жобалар туралы ақпараттарды және компанияның бар-жоғын алдымен Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің сайтынан бір тексеріп алуға шақырады. Өйткені лицензиясы жоқ ұйымдар агенттік тізімінде тіркелмеген.
2021 жылы қаржы пирамидаларының белгілері бар субъектілерді алдын ала анықтау мақсатында агенттік қаржы пирамидаларының 39 белгісінен тұратын тізбені әзірлеп шыққан. Онда ведомство өкілдері қаржы пирамидасының ең бірінші белгісі – оларда қаржы реттеушісі екенін дәлелдейтін лицензиясы болмайтынын атап өтті. Агенттіктің хабарлауынша, қаржы пирамидалары қаржы ұйымдарына жатпайды және олардың депозиттерді қабылдау, жеке тұлғалардың банктік шоттарын ашу және жүргізу, сондай-ақ бағалы қағаздар нарығында қызметті жүзеге асыруға құқы жоқ. Қаржы ұйымының лицензиясының бар-жоғын агенттіктің www.gov.kz сайтынан тексеруге болады.
Жалған жарнама жарға жығады
Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің сайтында жарияланған «BCC Invest» АҚ басқарма төрағасының орынбасары Александр Дрониннің мәлімдемесіне сүйенсек, қаржы пирамидалары өздерін кез келген ұйым ретінде көрсетуі мүмкін. Көбінесе олар өздерін инвестициялық ұйым ретінде таныстырады. Жарнамалары да «жарқырап» тұрады. Олар «перспективалы бизнес», «жоғары технологиялық компания», «инновациялық жоба» деген ұрандарға әуес. Сондай-ақ алаяқтар өздерін басқарушы компаниялар, тұтыну кооперативтері, букмекерлік кеңселер және т.б. болып көрсетуі мүмкін.
«Әлеуметтік желілер мен мессенджерлерде пирамидалардың саны артып келеді. Сондықтан сізді түрлі чаттарға, әлеуметтік желілердегі жалпы әңгімеге қосылуға шақыруы мүмкін. Мұндай желілердің жетегіне еріп кетпеңіз. Бұл – онлайн-пирамида болуы мүмкін, сақ болыңыз», деп ескертеді А.Дронин.
«Өте пайдалы да жылдам табыс табатын бизнеске» шақырған жарнамалар әлеуметтік желілерде өріп жүр. Инстаграм, телеграм, фейсбук желілеріне пікір қалдырушылардың арасында міндетті түрде осындай жарнамалар өріп жүреді. Мамандар мұндай жеңіл табысқа құмартпауды, жеңіл ақшаның соңы жақсылыққа апармайтынын ескертеді. «Бүгінде криптовалюталар инвестициясын жарнамалау үрдісі белең алып бара жатқанын байқап жүрміз. Алаяқтар инвестициялық сайт құрып, криптовалюталармен, шетелдік компаниялардың акцияларымен, бижутериямен, туристік жолдамалармен немесе басқа да қызметтер мен тауарлармен заңды түрде сауда жасайтынын хабарлап жатады. Бұл да алаяқтықтың бір түрі. Егер сізге аса жоғары пайыздар, кейде тіпті күнделікті табыс және өзіңіздің артынан тағы да адамдар әкелгеніңіз үшін қосымша бонустар уәде етсе, мұны бірден пирамида екенін танып, одан бойды аулақ салғаныңыз жөн. Қаржы пирамидасының айқын белгісі де осы», дейді мамандар.
Онлайн инвестициялық ойындар түріндегі қаржылық пирамидалардың жаңа түрі Қазақстанда аса кең таралмағанын айта кету керек. Ресейдің Орталық банкі 2021 жылғы күзден бастап қауіпті қаржы пирамидаларын белсенді түрде анықтай бастаған және өз тізіміне қаржы нарығында заңсыз қызмет белгілері бар компанияларды енгізіпті. Қазақстанда да осындай жосықсыз қызмет белгілері бар ұйымдардың тізімін жүргізу қолға алынды, оны Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі жаңартып отырады.
Қазіргі уақытта тізімге қызметі қаржылық лицензиялау мен реттеу өлшемінен тыс орналасқан және қаржы реттеуішінің интернет-ресурсында және Fingramota.kz оқыту сайтында жарияланған 154 субъект кіреді, дейді агенттік мамандары.
Қаржы пирамидасының тағы бір белгісі – құпиялылығы, дейді ведомствоның жариялаған хабарламасында. Компания құрылтайшылары мен басшыларының болмауы, не жоба туралы нақты ақпараттың жоқтығы бірден күмән туғызуға тиіс.
«Көп жағдайда қаржы пирамидалары өздерінің мұнай өндіру, алтын өндіру, құрылыс, микроқаржылық қызмет, Forex нарығы тәрізді жоғары кіріс әкелетін салаларда қызмет ететіндерін мәлімдейді. Олар компанияға тартылған қаражат пен басқа да есеп-қисап туралы ақпарат ұсына алмайды. Мәселен, компания заңды тұлға түрінде құрылған болса, онда оның сайтында құрылтайшылық құжаттар орналастырылуы керек, ал пирамидаларда ондай құжаттар болмайды, мұны да ескерген жөн. Егер сіз қаржы пирамидасына тап болсаңыз, онда «Fingramota Online» мобильді қосымшасы арқылы немесе қалалық телефоннан call-орталығына «1459» нөмірі бойынша қоңырау шалып, қаржы реттеушісіне жүгіне аласыз», дейді FinGramota.kz.
Басты мақсат – қаржы пирамидасының жолын кесу
Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі қаржы пирамидаларының жолын кесу мақсатында алқалы орган құрған. Қаржы пирамидаларын анықтау және олардың қызметін тоқтату бойынша тиімді шаралар әзірлеуге кіріскен органның құрамында аталған агенттіктің, Бас прокуратураның, Ұлттық банктің, Ішкі істер министрлігі мен Қаржылық мониторинг агенттігінің және Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің өкілдері бар.
Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің қаржы нарығындағы теріс пайдаланушылыққа қарсы іс-қимыл басқармасының бастығы Мақсат Шағдаровтың айтуынша, агенттік қаржы пирамидасының белгілері анықталған ұйымдар туралы құқық қорғау органдарына үнемі ақпарат беріп отырады. Осылайша, 2022 жылдың басынан бастап Қаржылық мониторинг агенттігіне 14 субъект бойынша (2021 жылы – 73) және Ішкі істер министрлігіне 36 субъект бойынша (2021 жылы – 135) ақпарат, оның ішінде екінші деңгейдегі банктерден алынған ақпарат жолданған.
Ведомство қаржылық пирамидалар белгілерінің тізімін бекіткенін хабарлады. Оған жосықсыз мінез-құлық практикасының 39 өлшемшарты енгізілген. Бұл жұмыс Қаржылық алаяқтық және қаржы пирамидаларына қарсы іс-қимыл жөніндегі ведомствоаралық жұмыс тобының қызметі шеңберінде жүргізіліпті.
Егер жұмыс тобына алаяқтық әрекеттері байқалған және алаяқтық әрекеттердің белгілері анықталған компаниялар туралы ақпарат келіп түссе, онда олармен құқық қорғау органдары айналыса бастайды. Алаяқтық әрекеттері дәлелденгеннен кейін қылмыстық іс қозғалып, алаяқтардың бұдан әрі ақшаны заңсыз алу үшін адамдар тарта алмайтындай компанияның веб-сайты бұғатталады.
Қаржы пирамидаларын анықтау бойынша алдын алу шаралары шеңберінде мемлекеттік органдар 2022 жылдың бірінші жартыжылдығында 3 мыңнан астам сайтты бұғаттап, 44 қылмыстық іс қозғапты. Қызметі күмәнді компаниялар әлі де тексеріліп жатыр. Мамандар ел тұрғындарын күдікті ұйымдардың құрығына ілініп қалмай, тапқан табысын байыппен жұмсауға шақырады.
