Түркия-Ресей: Газ мәселесінде келісімге келді

Ердоған жұма күні түстен кейін Путинмен келіссөздер жүргізу үшін Сочиге арнайы ұшып барды. Президенттің жанында Түркияның сыртқы істер және қорғаныс министрлері, сондай-ақ түрік ұлттық барлау басқармасының басшысы болды. Келіссөздер «Русь» демалыс орнында жабық есік жағдайында өткен.

Естеріңізге сала кетейік, бұған дейін мемлекеттер басшылары соңғы рет 19 шілдеде Иранның астанасы – Тегеранда кездескен. Тараптар Тегеранда Сириядағы азаматтық соғысты тоқтату үшін құрылған Астана процесі отырысына қатысып, Сирия мен Украинадағы оқи­ғаларды талқылаған. Сочиде кез­десу өткізу идеясы сол кезде-ақ жоспарланған.

Кремльдің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков кездесуден бір күн бұрын Путин мен Ердоғанның басқосуда баспасөз мәслихатын өткізу жоспарланбағанын ескерткен. Оның орнына бірлескен жазбаша мәлімдеме жарияланды. Айта кетейік, Путин мен Ердоған халықаралық дипломатияда бір-бірімен ең көп сөй­лескен лидерлер ретінде бел­гілі. Екі елдің президенттері бұған дейін де, 2021 жылы 29 қыркүйекте Сочиде кездесіп, шамамен үш сағатқа созылған кездесуден кейін баспасөз мәлімдемесін жасамауды жөн көрген еді.

Бұл жолғы төрт сағатқа со­зылған кездесуде тоқталған тақырыптарға көз жүгіртсек. Ең алдымен, тараптар Ливия мен Сирияның саяси бірлігі мен аумақтық тұтастығын қорғау қажетін атап өтті. Екі ел басшылары аталған аймақтарда бірге әрекет етуді қолдайтынын білдірді. Ердоған мен Путин Ливияның егемендігіне, аумақ­тық тұтастығына және ұлттық бір­лігіне баса назар аударды. Сонымен қатар Ливияда ер­кін, әділ және сенімді сайлау өт­кізудің маңызын тілге тиек етті.

Кездесуден кейін ресейлік БАҚ жариялаған ақпаратқа сүйенсек, Түркия Ресейден сатып алатын газ үшін Ресей рублімен төлем жасауға келіс­кен. РИА Новости агенттігінің хабарлауынша, Ресей премьер-министрінің орынбасары Алек­­сандр Новак екі елдің өз валюталарымен сауда жа­сау­­ға келіскенін және бұдан кейін Түркияның газ төлемін рубль­мен төлей бастайтынын жеткізген. «Бұл – екі ел ара­сындағы қарым-қатынастың жа­ңа кезеңі. Бұл қаржылық және валюталық қарым-қаты­на­сымызды жақсартуға деген жаңа мүмкіндік», деді ол.

Ердоған мен Путин талқы­лаған тақырыптарының арасында Ресейдің 24 ақпанда Украинаға басып кіру әрекеті мен оның жаһандық және аймақтық салдары да қамтылды. Осының негізінде украиналық өнімдерді тасымалдау және экспортты жалғастыру туралы егжей-тегжейлі талқыланды. Естеріңізде болса, Ыстанбұлда Украина, Ресей және Түркия мен Біріккен Ұлттар Ұйымы келісімге қол қойып, Украина астығын әлемдік нарыққа тасымалдауға келіскен еді. Осы келісім аясында алғашқы кеме 3 тамыз күні Ливанға қарай жол тартқан.

Бұл келісіммен қатар Ресей БҰҰ-мен тағы да екі­жақты өзара келісімге қол қо­йып, Б­атыс санкцияларына ұшы­рамай, өз экспортын, әсіресе тыңайтқыштар мен азық-түлік өнімдерін жүзеге асыру үшін инфрақұрылымның негізін қалыптастырды.

Аталған келісімдердің нәти­жесінде Түркия жаһандық азық-түлік дағдарысын шешуге нақты қадамдар жасады. Сондай-ақ Ресей мен Украина арасындағы сенімді ны­ғайтуға себеп болып, бола­шақта екі ел арасындағы бей­біт келіссөздердің орнауына ат­салыспақ. Сол себепті Ер­доған Путинмен кездесуінде келісімді бұзбауға және кеме қозғалысына әсер ететін шабуылдардан аулақ болуға шақырды.

Путин Ердоғанға астық тасымалы үшін алғыс айтып, екі жақты кездесу барысында «Аймақтық мәселелерді, әсіресе, Сирия дағдарысын да тал­қылаймыз. Түркия мен Ресей Сириядағы жағдайдың қалыпқа келуіне елеулі үлес қосып келеді», деді.

Тараптар Сириядағы жағ­дайға ерекше тоқталды. Ер­доған бұл басқосудың Түр­­кия-Ресей қарым-қаты­наста­рында мүлде басқа ба­ғытта екенін атап өтті. «Осы орайда, Сириядағы оқиғаларды талқылауымыз керек деп ойлаймын. Терроризммен күрестегі ынтымақтастығымыз үлкен маңызға ие және осыған бай­ла­нысты жасайтын қадам­да­рымыз бен өткізетін кез­де­сулеріміз күшейе түседі деген сенімдемін», деді Түркия президенті.

Кремльдің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков Түркия­ның қауіпсіздікке алаңдауы заңды әрі орынды екенін жет­кізді. «Бірақ Сириядағы тұрақсыздықты арттыратын және елдің аумақтық тұтас­тығына нұқсан келтіретін қа­дамдардың жасалмауы өте ма­ңызды», деді ол. Бұл мә­се­леде тараптар Сириядағы бү­кіл террористік ұйымдарға қарсы күресте ұйымшылдық пен бірлесе әрекет жасауға уағ­д­аласты.

Сондай-ақ келіссөздер барысында екі елдің энергетикалық ынтымақтастығы, оның ішінде, жалғасып жатқан Аққуюдағы атом электр стансасы жобасы да талқыланды.

«Аққуюдағы АЭС-тың бел­гіленген уақытта аяқталуы өте маңызды. Өйткені Аққую электр стансасы Түркияны энергиямен қамтамасыз етудегі энергетикалық әлеуетінің 10 пайызын қамтамасыз етеді. Сондай-ақ бұл мәселені егжей-тегжейлі талқылау пайдалы болады деп ойлаймын. Бүгін осыны талқылау мүмкіндігіне ие болғаныма қуанышты екенімді білдіргім келеді», деді Ердоған.

Түркия Президентінің жа­нындағы Байланыс әкім­шілігі таратқан ақпаратқа сәйкес, Путин екі ел арасындағы энер­гетикалық қарым-қатынасқа тоқталған. «Біраз уақыт бұрын құрылысын аяқтаған «Түрік ағыны» табиғи газ жобасы маңызды желілердің біріне айналды. Ол Ресейдің табиғи газын Еуропаға тасымалдайды. Табиғи газды Түркияға жеткізіп қана қоймайды, сонымен қатар газды Еуропаға және басқа да тұтынушыларға тасымалдайды», деді Кремль басшысы.

Путин Еуропа Ресейден үз­діксіз табиғи газ ағыны үшін Түркияға алғыс айтуы ке­рек­тігін тілге тиек етті. Мә­лім­демеде Түркия-Ре­сей Жо­ғары деңгейдегі ынтымақтастық кеңесінің келесі отырысы Түркияда өтетіні туралы ақ­парат бар.