Бесік кең, пейіл тар

Ел Президенті Жолдауда осы тақырыпқа орайластырған пікірін «Қазақта «ел боламын десең, бесігіңді түзе» деген сөз бар. Сондықтан мектепке дейінгі тәрбие жұмысы басты назарда болуы керек. Алайда бізде екіден алты жасқа дейінгі балалардың жартысынан астамы ғана балабақшаға барады. Мұндай олқылыққа жол беруге болмайды. Балаларды балабақшамен қамтамасыз ету мәселесін түпкілікті шешу қажет», деп түйіндеген болатын. Бұл мәселе көптен қордаланып, сағыздай созылып келе жатқан жайт. Облыс орталығында балдырғандарға тәлім-тәрбие беріп келе жатқан 47 балабақша болса, бүгінде кезекте 3 313 бала тұр.

– Бір кезде Орталық Азиядағы ең үздік мектепке дейінгі білім беру жүйесі Қазақстанда болып еді, – дейді ардагер ұстаз Қонысбек Мұратбеков, – әлі есімде, мектепке дейінгі мекемелермен жеті жасқа дейінгі балалардың 70 па­йызы қамтылды. 1991 жылы елімізде 8743 балабақша болса, оңтайландыру тұсында 4 868-і жекешеленді. Бір бөлігі қаңырап бос қалғандықтан, қирады. 2000 жылдары балабақшалардың саны 1 144-ке дейін азайды.

Еліміздегі көрініс осындай болғанда, дағдарыстың дауылы Көкшетаудағы мектепке дейінгі мекемелерді де шарпып өтті. Сол жылдары жұмыс істеп тұрған 32 балабақшаның жөн-жосықсыз оңтайландыру кезінде тоғызы ғана аман қалды. Қазір қаладағы көнекөз қариялар «Ертөстік», «Қарлығаш», «Чайка», «Әсел», «Гагарин», «Звоночек» тәрізді мектепке дейінгі мекемелердің өздерінің бауыр еті балаларына тәлімді тәрбие бере білген ыстық ұя болғанын сағынышпен еске алады.

Шынында да, мұндай балалар бақ­­шасы барынша сапалы, әсем етіп са­лын­ған ғимараттар болатын. Тек өкі­ніштісі, өтпелі кезеңде болашақты ойлауға да шама жетпей, қалталы азаматтар қыруар балабақшаны аукцион арқылы сатып алды. Шындығын айту керек, жұмыртқадай жұтынып тұрған ен байлық ұстағанның уысында, тістегеннің аузында кетті. Сапалылығы сол, кейбіреуі әлі күнге дейін мұрты бұзылмай тұр. Арада біраз жыл өткен соң №23 «Снежинка» балабақшасы гуманитарлық-техникалық лицейге, «Росинка» балабақшасы қазақ-түрік лицейіне, «Звездочка» балабақшасы балалардың көркемсурет мектебіне, «Сказка» балабақшасы тірек-қимыл аппаратының бұзылушылықтары бар мүгедек балаларға арналған мектеп-интернатқа, «Родничек» балабақшасы ішкі істер департаментінің емханасына айналып кетті.

– Егер сол балабақшаларды иеленген қалталы азаматтар ұлтының бола­шағын ойласа, кезінде арзанға алған ғимараттарды қайтарып берер еді ғой, – дейді ел ағасы Алпысбай Тұрсынбаев. – Егер олай етсе, балабақша тапшылығы өзінен-өзі шешіліп қалады. Қазіргі жағ­дайда жаңа ғимарат салудың да қа­жеті болмас еді. Бұл сөзімді бизнес­мен­дерге арнап айтып жатырмын. Кей­бірінің әлі күнге дейін қаңырап бос жат­қанын көзіміз көріп жүр. Мәселен, Ш.Уәлиханов көшесінің бойындағы бар жағдайы есептеліп салынған, қазір бос тұрған ғимаратты көрген сайын ішім удай ашиды. Текті адамдар текке қаңыратып қойғанша, елінің игілігіне жаратар еді.

Жылыстап жылдар өтті. Эконо­мика­мыз оңала бастаған тұста кейбір мектепке дейінгі мекемелер зордың күшімен кері қайтарылды. Онда да алтауы ғана, қалғаны әлі тұр.

– Бұл өзі әлі жүз жыл тұратын, мықты ғимараттар, – дейді қала тұрғыны Асқар Түгелбаев. – Міне, осы балабақшаларды мемлекет меншігіне қайтарып алса, жас жеткіншектерді мектепке дейінгі меке­мемен толық қамтуға әбден болар еді. Тығырықтан шығатын бір жол осы. Егер бір балабақшаға орта есеппен 200-ге жуық бала барады деп есептегеннің өзінде, бұрынғы ғимараттар бүгінгінің сұранысын толық өтеп береді.

Жоғарыда 3 мыңнан астам баланың кезекте тұрғанын айттық. Мәселенің мәнісіне жете бойламай тұрған кезде бізге бұл көрсеткіш тым көп болып кө­рін­генін несіне жасырайық. Сөйт­сек, жағдай жалғыз мектепке де­йінгі мекеме­лерге қатысты емес екен, ал­ды­мен ата-аналардың да тарапынан орын алып отырған олқылық бар. Айта­лық, қазір облыс орталығындағы «Аққу» балабақшасында – 129, «Алтын бала» бала­бақшасында – 56, «Әмина» бала­бақшасында – 50, «Жұлдыз» балабақ­шасында 40 орын бос тұр. Қалалық білім беру бөлімінің басшысы Айгүл Нөгертаеваның айтуына қарағанда, мектепке дейінгі мекемелерді толтырудың өзі мұң болып отыр. Орын емес, бала жетіспейді. Ал онда 3 мыңнан астам бала­ның кезекте тұрғаны қалай?..

Қала тұрғындарымен сөйлескен кез­де әркім әртүрлі себеп айтады. Мәсе­лен, қала шетіндегі жекеменшік үйлер көп са­лынды. Ол жерлерде балабақ­ша жоқ, қоғам­дық көлік те дұрыс жүре қой­майды. Айналып келгенде жеткін­шек­терін балабақшаға тасымалдау едәуір қиындық туғызады.

– Қаладағы барлық балабақшада бос орын бар, – дейді Айгүл Бексұлтан­қызы. – 3 мыңнан астам баланың кезекте тұруын дұрыс түсіну керек. Ата-аналар балалары өмірге келісімен ке­зекке тұрады. Екінші бір жайт, ата-аналар балабақшаны алыс деп есептеп, бергілері келмейді. Өздері тұрған мекенжайға жақын жерден іздейді.

Егер ақыл таразысына салып без­бен­десеңіз, мектепке дейінгі мекемелерді кінәлаудың реті жоқ тәрізді. Орын бар. Ал тасымалдау, әрине ата-ананың ша­руа­сы. Көкшетау үлкен қала емес, қоғам­­дық көлік үзбей жүріп жатыр.

– Мен өзім Абай көшесінің бойында автобекеттің маңында тұрамын, – дейді қала тұрғыны Ырысгүл Шөкеева. – Жұ­мысым орталықта, үлкен қызымды Бәй­кен Әшімов көшесінің бойындағы №5 орта мектепке апарамын, ал сәбиімді Сәкен Жүнісов көшесінің бойындағы балабақшаға апаруым керек. Өзіміз тұратын маңдағы балабақшада орын болмай тұр. Кейде жұмысқа үлгере алмай, қарбаласатын кез болып тұрады.

Міне, осындай да қолайсыздық­тың орын алатынын айта кету керек. Балалардың мектепке дейінгі мекемелермен қамтылмауының астарында үлкен қиындық жатыр.

– Балаларға орын табылмағаннан кейін отбасында кикілжің көбейеді, – дейді психолог Алмагүл Көбеева. – Баланы сенің ата-анаң баға ма, әлде менің ата-анам баға ма деген отбасындағы санасудың, есептесудің, бірін-бірі кінә­лаудың отына тамызық болатын тақы­рып. Соңғы жылдары тым жиілеп кеткен шаңырақтың шайқалуының бір себебі осы. Ел Президенті өз Жолдауында бұл мәселеге өте мән беріп отыр. Құптарлық жайт. Енді жергілікті басшылар бұл мәселені жан-жақты ойластырып, ата-аналарға қолайлы болатын жағдайды қарастыруы керек. Әйтпесе, амалсыздан бір қолын екі ете алмай, ата-ананың біреуі үйде жұмыссыз отырып қалса, отбасылық бюджетке салмақ түседі. Онсыз да қымбатшылық қос бүйірінен қысып тұрған уақытта ортақ табыстың азаюы жас отбасылардың әлеуметтік-тұрмыстық жағдайын шиеленістіріп жіберуі мүмкін. Сондықтан бұл мәселені тек баланың тәлім-тәрбиесі деп қарамау керек. Әрине, егер болып жатса, ата мен әже тәрбиесіне не жетсін?! Бірақ елдің бәрінде бірдей немерелерін бауырына салып, желге, күнге тигізбей әлпештеп бағатын ата мен әженің бола бермеуі мүмкін ғой.

Осы тақырыпты қаузағаннан кейін тағы бір түйткілді дүниенің жай-жап­сарын айта кетейік. Облыс орталы­ғындағы 47 балабақшаның 10-ы ғана қазақ тілінде тәлім-тәрбие береді, араласы – 20, қалған 18-і – орыс тілінде.

– Кейбір орыс тілінде тәлім-тәрбие беретін балабақшада бірлі-екілі қазақ топтары бар, – дейді қалалық білім беру бөлімінің мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жөніндегі әдіскері Ләззат Мұқатаева. – Негізінде бізде қанша қазақ баласының орыс тілінде тәлім-тәрбие алып жатқаны туралы дерек жоқ. Ондай сараптама жүргізбейміз.

Сараптама жүргізілмегенімен, ара­лас тілде тәлім-тәрбие беретін балабақ­шалардағы басым тіл орыс тілі екенін жасырып керегі не?! Әр топта болғанымен, аулада бастары қосыла қалса өзге тілде сөйлейтін өрендеріміздің ертеңіне алаң­даймыз-дағы.

Сөз соңын шиырып айтқанда, қала­лық бөлімнің берген мәліметіне қара­ғанда, балабақшаларда орын бар. Тек енді басшылық жалпы жұртқа қолайлы болатын жағдайды қарастырса. Әлде бос орындар туралы ақпарат жұртшылыққа жетпей жатыр ма? Бәлкім, әр ата-ананың тұратын ауданына қарай орайластырып, балаларды мектепке дейінгі мекемемен қамтудың халыққа тиімділігін ескере отырып, електен өткізіп орналастыру керек шығар. Сонда өкпе-наз да азаяды.

КӨКШЕТАУ